Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar

 

Mövzu № 3: ″″″″ nzibati- hüquqi normaları″″″″ 

 

P L A N : 

G R Ş 

1.

  nzibati hüquq normaların anlayışı və quruluşu. 

2.

  nzibati hüquq normaların növləri və onların xarakteristikası. 

3.

  nzibati  hüquq  normaların  həyata  keçirilməsi  formaları  (üsulları)  və  onların 

xarakteristikası. 

NƏT CƏ 

Ə

 D Ə B   Y Y A T: 

 

1.

  Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. 

2.

  Azərbaycan Respublikasının  nzibati Xətalar Məcəlləsi. 

3.

  ″ nsan  və  vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi  sahəsində  tədbirlər 

haqqında″ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 22 fevral 1998-ci il. 

4.

  ″Cinayətkarlığa  qarşı  mübarizənin  gücləndirilməsi,  qanunçuluğun  və  hüquq  qaydasının 

möhkəmləndirilməsi  tədbirləri  haqqında″  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin 

Fərmanı. 09 avqust 1994-cü il. 

5.

  A.Abdullayev, F.Nağıyev. “ nzibati hüquq”. Dərslik. Bakı, 2008. 

6.

   E.Abdullayev.    ″ nzibati hüquq″. Dərslik. Bakı, 2007. 

7.

  V. Abışov, A.  smayılov, R. Nəcəfquliyev. ″ nzibati hüquq″  1 hissə. Dərs vəsaiti. Bakı, 

2007.      

8.

  ″ nzibati  hüquq″(sxemlərdə).  Dərs  vəsaiti.  Azərbaycan    Respublikası  D N-nin  Polis 

Akademiyası. Bakı, 2002. 

9.

  E.M.Kozlov, L.L.Popov. ″Administrativnoe pravo″ Dərslik.M., 2000. 

10.

  D.N.Baxrax.  ″Administrativnoe pravo Rossii″. Dərslik.   M., 2000. 

 

 

G   R   Ş 

Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Beynəlxalq Dövlətlər 

Birliyinin  tam  hüquqlu  üzvü  kimi  əsrlərin  sınağından  çıxmış  ümumbəşəri  dəyərlərin 

üstünlüyünü  qəbul  edərək  demokratik,  hüquqi  və  dünyəvi  dövlət  quruculuğunu  özünün 

inkişaf yolu seçmişdir. 

Məlum  olduğu  kimi  hüquqi  islahatların,  demokratikləşmə,  humanistləşmə 

proseslərinin  və  ümumiyyətlə,  hər  bir  dünyəvi,  sivil  dövlətin  ali  məqsədi  –  insan 

hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsidir. 

nsan  hüquqları  müxtəlif iqtisadi və siyasi  sistemlərin ideologiya  və  mədəniyyətlərin 

mövcud  olduğu  müasir  dünyamızda  insanları  və  cəmiyyəti  birləşdirən  və  onları 

insaniləşdirən ən əsas meyardır. Bəşər sivilizasiyasının ən müdrik kəşflərindən sayılan insan 

hüquqları bu gün hamının anladığı və anlamalı olduğu əvəzsiz nailiyyətdir. 

Son illərdə Azərbaycan dövlətinin demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu 

yolunda  inamla  addımlaması,  2001-ci  ilin  yanvarında  Avropa  Şurasına  tam  hüquqlu  üzv 

kimi qəbul olması və Avropa hüquq zonası ilə birləşməsi Azərbaycan Respublikasında insan 

hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsinə tam zəmanət yaratmışdır. 

 

42 

 

12 noyabr 1995-ci il tarixində ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul olunmuş ilk milli 

Konstitusiyamızın  24-27-ci  maddələri  ilə  müəyyən  edilmiş  insan  və  vətəndaş  hüquqlarının 

və  azadlıqlarının  təmin  edilməsində  inzibati-hüquqi  normaların  da  rolu  az  deyildir.  Bu 

nöqteyi-nəzərdən mühazirənin mövzusu olan ″ nzibati-hüquqi normalar″ həm nəzəri, həm də 

təcrübi cəhətdən böyük əhəmiyyəti vardır. 

Mövzunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki,  planına daxil edilmiş sualların açıqlanması 

vasitəsi ilə birinci növbədə inzibati hüquq norması, onun quruluşunu təşkil edən elementlər 

və  onların  növləri,  ikinci  növbədə  inzibati-hüquqi  normaların  növləri  və  onların  hüquqi 

xarakteristikası  və  üçüncü  növbədə  isə  inzibati  hüquq  normaların  həyata  keçirilməsi 

formaları və onların növləri barədə nəzəri bilikləri öyrənmiş olacağıq. 

 

Sual 1. 

nzibati hüquq normaların anlayışı və quruluşu 

nzibati  hüquq  sahəsini  təşkil  edən  hüquq  normalarının  təhlili  nəticəsində  bu  hüquq 

sahəsinin  mahiyyəti,  onun  sosial  təyinatı  və  ictimai  münasibətlərin  inzibati-hüquqi 

tənzimlənməsinin  özünəməxsusluğa  malik  olması  ilə  Azərbaycan  Respublikasının  hüquq 

sistemində onun yeri müəyyən olunur. 

Hüquq norması öz hüquqi təyinatına görə müəyyən davranış qaydasıdır ki, ona əməl 

olunması  müxtəlif  növ  təşkilati,  izahedici  və  stimullaşdırıcı  vasitələrlə  təmin  olunur.  Ona 

riayət etməyənlərə qarşı isə hüquqi məcburetmə tədbirləri tətbiq olunur (intizam, inzibati və 

cinayət məsuliyyəti). 

Belə keyfiyyətlər bütünlüklə inzibati hüquq normalara da aiddir. 

Dövlət  idarəetməsi  və  icra  hakimiyyəti  mexanizminin  fəaliyyət  göstərdiyi  sahədə 

yaranan  ictimai  münasibətlərdən  başqa,  inzibati  hüquq  normaları  dövlət  hakimiyyəti, 

məhkəmə  və  prokurorluq  orqanlarında  dövlət  qulluğu  ilə  əlaqədar  yaranan  münasibətləri, 

həmçinin də idarəetmə xarakterli təşkilatdaxili münasibətləri də tənzimləyir. 

nzibati  hüquq  normaları,  həmçinin  də  ictimai  təşkilatların  ixtiyarına  verilmiş  dövlət 

idarəetmə  funksiyalarının  həyata  keçirilməsi  ilə  bağlı  yaranan  ictimai  münasibətləri  də 

tənzimləyir. 

nzibati hüquq normaların qarşısında aşağıdakı vəzifələr durur: 

1.

 dövlət idarəetmə sisteminin müxtəlif elementlərinin tənzimlənməsi; 

2.

 idarəedən  və  idarəolunan  sistemlər  arasında  yaranan  daha  məqsədəuyğun  və  elmi 

cəhətdən əsaslandırılmış qarşılıqlı münasibətlərin möhkəmləndirilməsi; 

3.

 idarəetmənin  müxtəlif  sahələrində  dövlət  orqanlarının  idarə,  müəssisə,  təşkilat  və 

vətəndaşlarla  qarşılıqlı  əlaqələrini  və  idarəetmənin  müxtəlif  sahələrində  əlaqələrin 

tənzimlənməsi. 

nzibati hüquq sahəsinin normaları onun predmetini təşkil edən ictimai münasibətləri 

tənzimləyir. 

Yuxarıda qeyd olunanlar inzibati hüquq normasına anlayış verməyə imkan verir. 

 

  nzibati  hüquq  norması  -  dövlət  idarəetməsi  və  icra  hakimiyyəti  mexanizminin 

fəaliyyəti  sahəsində  yaranan,  dəyişən  və  xitam  olunan  ictimai  münasibətləri  tənzimləmə 

məqsədi ilə dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş davranış qaydasıdır. 

 

nzibati  hüquq  norması  digər  hüquq  sahələrinin  normaları  kimi  öz  quruluşuna 

malikdir.  

 

43 

 

 

  nzibati  hüquq  normasının  quruluşu  dedikdə,  onu  təşkil  edən  elementlərin  vəhdəti, 

normanın daxili quruluşu,  yəni normanın hansı  elementlərdən  ibarət olduğu  və onların bir-

birilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğu başa düşülür. 

nzibati hüquq norması üç elementdən - hipoteza, dispozisiya və sanksiyadan ibarətdir. 

″

Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi″ nöqteyi-nəzərindən - hipoteza (ehtimal) - normada əks 

olunan qaydanı hansı şəraitdə rəhbər tutmağı göstərən hüquq normasının elementidir. 

 

 ″″″″Hipoteza″″″″  -  inzibati  hüquq  normasının  quruluşunun  bir  elementi  kimi  o,  özündə 

həmin normanın realizəsinin faktiki şərtlərini əks etdirir, yəni o, özündə bilavasitə təsir etdiyi 

ictimai münasibətləri əks etdirir və bu təsir də konkret hüquq münasibətini yaradır. 

Deməli, inzibati hüquq normaların hipotezasında nəzərdə tutulan şərtlər inzibati hüquq 

münasibətləri  yaradan,  dəyişən  və  ləğv  edən  hüquqi  faktlardır.  Məsələn,  Azərbaycan 

Respublikası Milli Məclisinin 1994-cü il 29 noyabr tarixli 928 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş 

″″

Azərbaycan  Respublikasının  şəxsiyyət  vəsiqəsi  haqqında″  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanununun  tətbiqi  haqqında  Əsasnamə″nin  2-ci  bəndinə  əsasən,  ″...2.  Azərbaycan 

Respublikasının  hər  bir  vətəndaşı  16  yaşına  çatdıqdan  sonra...  bir  ay  ərzində  Qanunla 

müəyyən  edilmiş  qaydada  şəxsiyyət  vəsiqəsi  almalıdır...″.  Bununla  yanaşı,  Azərbaycan 

Respublikasının  14  iyun  1994-cü  il  tarixli  ″Azərbaycan  Respublikasının  vətəndaşının 

şə

xsiyyət  vəsiqəsi  haqqında″  Qanununun  1-ci  maddəsində  deyilir  ki:  ″...hər  bir  vətəndaş... 

şə

xsiyyət  vəsiqəsini  möhkəm  saxlamağa  borcludur...″.  Digər  tərəfdən  isə  Azərbaycan 

Respublikasının  nzibati  Xətalar  Məcəlləsinin  331-ci  maddəsinə  əsasən,  müvafiq  polis 

orqanlarına səlahiyyət verilir ki, şəxsiyyət vəsiqəsini itirmiş şəxsi inzibati məsuliyyətə cəlb 

etsin.    Bu  halda  vətəndaşın  16  yaşa  çatması  (hadisə)  və  şəxsiyyət  vəsiqəsinin  itirilməsi 

(hərəkət) hüquqi fakt kimi çıxış edir. 

nzibati  hüquq  normasının  hipotezası  ″mütləq-müəyyən″  ola  bilər,  yəni  həmin 

normada  qaydanı  rəhbər  tutmağa  əsas  verən  faktın  olmasını  dəqiq  göstərər.  Məsələn, 

Azərbaycan  Respublikasının  nzibati  Xətalar  Məcəlləsinin  15-ci  maddəsi  müəyyən  edir  ki: 

″

15.1.  nzibati xəta törədərkən on altı yaşı tamam olmuş fiziki şəxslər inzibati məsuliyyətə 

cəlb  olunurlar...″.  Lakin  hipoteza  ″nisbi  müəyyən″  də  ola  bilər,  yəni  o,  vəziyyətin  ümumi 

xarakteristikasını  verir  ki,  bu  və  ya  digər  vəziyyət  yarandıqda  müəyyən  qaydada  hərəkət 

etmək lazımdır və ya müəyyən hərəkət etmək olar. 

 Hüquq  ədəbiyyatında  və  eləcə  də  müxtəlif  normativ-hüquqi  aktlarda  hipotezanın  üç 

növü nəzərdə tutulub: 

¢ sadə, yəni bir şərt (şərait) müəyyən edildikdə; 

¢ mürəkkəb, yəni iki və daha çox şərt (şərait) müəyyən edildikdə; 

¢ alternativ,  yəni  bu  və  ya  digər  hallardan  asılı  olaraq  davranış  qaydasını  müəyyən 

edir. 

″

Dövlət  və  hüquq  nəzəriyyəsi″  nöqteyi-nəzərindən  dispozisiya  (sərəncam)  -  hüquq 

normasının hipotezasında nəzərdə tutulmuş şərtlər olduqda davranışın necə ola biləcəyini və 

olmalı olduğunu əks etdirən elementdir. 

 

 Dispozisiya – inzibati hüquq normasının mərkəzi hissəsi olub, həmin hüquq norması 

tərəfindən tövsiyə edilən, icazə verilən və ya qadağan edilən  davranış qaydasını göstərir. 

nzibatit  hüquq  normaların  dispozisiyası  göstəriş,  vəzifə,  həmçinin  də  qadağa  və 

məhdudiyyət  kimi  şərh  olunur.  Eyni  zamanda  hüquq  və  vəzifə  göstərən  dispozisiyalar 

inzibati hüquq normalarda nisbətən az təsadüf edilir. 

 

44 

 

Dispozisiyanın  nə  cür  şərh  olunmasından  asılı  olmayaraq,  o,  həmişə  hüquq  və 

vəzifələrin  qırılmazlığını,  qarşılıqlı  əlaqəsini  nəzərdə  tutur,  subyektlərin  özlərini  necə 

aparmalı olduqlarını və apara biləcəklərini müəyyən edir.  

 Dispozisiyanın 4 növü nəzərdə tutulub: 

¢ sadə,  yəni  davranışın  bu  və  ya  digər  birmənalı  variantını  əks  etdirən  dispozisiya 

(məsələn:  XM, mad. 168 - ″ ş görülərkən qaz (neft) kəmərlərinin zədələnməsi″; mad. 179 - 

″

Ümumi istifadəli avtomat telefonlarının zədələnməsi″); 

¢ təsviri,  yəni  müxtəlif  xarakteristikalarla,  əlamətlərlə  və  anlayışlar  sistemi  ilə 

davranış  qaydasını  qısaca  və  dürüst  ifadə  edən  dispozisiya  başa  düşülür  (məs.:  XM  mad. 

296  -  ″Xırda  xuliqanlıq″;  mad.  309  -  ″Qumar  oyunu″;  mad.  301-1  -  ″Fövqəladə  vəziyyət 

recimi tələblərinin pozulması″); 

¢ göndərici, bu halda davranış qaydasının özü həmin normada göstərilmir, istifadəçi 

isə həmin normativ-hüquqi aktın digər normasında göstərilən davranış qaydasına göndərilir 

(məs.:  XM  mad.  153  -  ″Piyadalar  və  yol  hərəkətinin  başqa  iştirakçıları  tərəfindən  yol 

hərəkəti  qaydalarının  pozulması″  və  XM,  mad.  153.5.  ″Bu  Məcəllənin  153.1-153.4.5-ci 

maddələrində  nəzərdə  tutulmuş  xətaların  yol  hərəkəti  iştirakçıları  tərəfindən  alkoqol, 

narkotik  vasitələr  və  ya  güclü  təsir  göstərən  digər  maddələrin  istifadə  edilməsindən  sərxoş 

vəziyyətdə törədilməsinə görə...″; 

¢ blanket,  bu  elə  dispozisiyadır  (qaydadır)  ki,  digər  hüquq  mənbələrinə  istinad 

etməyə  məcbur (həvalə) edir (məsələn:  XM,  mad.111.1. - ″Balıq ehtiyatlarının mühafizəsi 

qaydalarının  pozulmasına  görə  ...″;  mad.167  -  ″Magistral  boru  kəmərlərinin  mühafizəsi 

qaydalarının pozulması″. 

″

Dövlət  və  hüquq  nəzəriyyəsi″  nöqteyi-nəzərindən  sanksiya  (tənbeh)  -  hüquq 

normasının  dispozisiyasında  nəzərdə  tutulmuş  qaydaları  pozana  qarşı  hansı  dövlət  təsir 

(məcburiyyət) tədbirlərinin tətbiq edilə biləcəyini əks etdirən elementdir. 

 

 Sanksiya    -  inzibati  hüquq  normasının  bir  elementi  kimi  özündə  hüquq  normasını 

pozana qarşı tətbiq edilən təsir tədbirlərini əks etdirir. 

Burada nəzərə almaq lazımdır ki, sanksiya istənilən inzibati təsir formasını yox, yalnız 

hüquqpozma ilə əlaqədar tətbiq olunan və normada nəzərdə tutulmuş təsir formasını özündə 

ə

ks  etdirir.  Buna  görə  inzibati  xəbərdaretmə  tədbirləri  (karantinin  qoyulması,  sərhədin 

bağlanması, su  basmış, zəlzələ olmuş  yerin dövrəyə  alınması) sanksiyaya  aid edilə bilməz, 

çünki onlar hüquqpozmaların törədilməsi ilə əlaqədar tətbiq edilmirlər. 

Belə tədbirlər hüquq normasının sanksiyasında yox, dispozisiyasında göstərilir. 

 Sanksiyanın üç növü məlumdur: 

¢  mütləq-müəyyən edilmiş sanksiya, bu elə sanksiyadır ki, orada tənbehin (cəzanın) 

dəqiq  növü  və  yaxud  miqdarı  göstərilib  (məs:  mad.149.1  -  ″...  şərti  maliyyə  vahidi 

məbləğinin  üç  misli  miqdarında  cərimə  edilir″;  mad.  157  -  ″...  şərti  maliyyə  vahidi 

məbləğinin beş misli miqdarında cərimə edilir″; 

¢  nisbi-müəyyən  edilmiş  sanksiyalar,  bu  elə  sanksiya-lardır  ki,  orada  tənbehin 

(cəzanın)  ″aşağı″  və  ″yuxarı″  həddi  və  yaxud  ancaq  ″yuxarı″  həddi  müəyyən  edilir  (məs.: 

mad.151.1  ″...  şərti  maliyyə  vahidi  məbləğinin  üç  mislindən  səkkiz  mislinədək  miqdarda 

cərimə  edilir″  və  ya  mad.  151.5  -  ″...  fiziki  şəxslərin  nəqliyyat  vasitələrini  idarə  etmək 

hüququ bir ilədək müddətə məhdudlaşdırılır); 

 

45 

 

¢  alternativ  sanksiyalarda  tənbehin  (cəzanın)  bir  neçə  növü  göstərilib  (məs.:  XM, 

mad.  296  -  ″Xırda  xuliqanlıq″,  ″...şərti  maliyyə  vahidi  məbləğinin on  beş  mislindən  iyirmi 

beş  mislinədək  miqdarda  cərimə  edilir,  işin  hallarına  görə  pozuntu  törədənin  şəxsiyyəti 

nəzərə alınmaqla bu tədbirlərin tətbiqi kifayət sayılmadıqda on beş günədək müddətə inzibati 

həbs tətbiq olunur″. 

nzibati  hüquq  sanksiyalar  sisteminin  xüsusiyyəti  -  onun  çox  zəngin  inzibati  təsir 

vasitələri ehtiyatına, sanksiyaların növ müxtəlifliyinə malik olması, həmçinin də orqanların 

və  vəzifəli  şəxslərin  daha  məqsədəuyğun  və  effektli  hesab  etdikləri  təsir  tədbirlərinin 

tətbiqinə qəbul edilmiş hədlərə qədər imkan verilməsini nəzərdə tutur. 

Hüquq  norması  özünün  bilavasitə  tənzimləyici  funksiyasını  (vəzifəsini)  onun  bütün 

struktur  elementləri  olduğu  halda  yerinə  yetirə  bilər.  Əgər  normativ-hüquqi  aktların 

maddələrini  təhlil  etsək,  biz  heç  də  həmişə  hüquq  normasının  hər  üç  elementini  görə 

bilmərik.  Belə  ki,  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  maddələrində,  bir  qayda 

olaraq, hipoteza və dispozisiya olur, sanksiya isə ifadə olunmur. Cinayət qanunvericiliyinin 

bir  sıra  maddələrində  hipoteza  və  sanksiya  tam  həcmdə  yazılır,  dispozisiya  isə  ümumi 

qaydada ifadə olunur. Bu onu göstərir ki, hüquq norması və normativ-hüquqi aktın maddəsi 

üst-üstə düşmür. 

Hüquq  normasının  elementləri  (hipoteza,  dispozisiya,  sanksiya)  faktiki  olaraq, 

müxtəlif  normativ-hüquqi  aktların  maddələrində  ola  bilər.  Bu,  normaların  eyni  olmayan 

formalara  və  ifadə  üsullarına  malik  olması  ilə  izah  olunur.  Lakin  bu  halda  da  onlar  öz 

məntiqi quruluşlarını itirmirlər. 

 Normativ-hüquqi  aktın  maddəsi  dedikdə  -  hüquq  normasının  ifadə  forması  (üsulu) 

başa düşülür. 

Normativ-hüquqi  aktların  maddələrində  hüquq  normalarının  aşağıdakı  ifadə  üsulları 

mövcuddur: 

¢  birbaşa ifadə üsulu (maddədə hər üç element mövcuddur); 

¢  göndərici ifadə üsulu; 

¢  blanket ifadə üsulu. 

Yuxarıda  göstərilənlərdən  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  hüquq  norması  qanunun 

maddəsi ilə eyni deyil. Hüquq norması məntiqi cəhətdən tamamlanmış davranış qaydasıdır, 

qanunun maddəsi isə onun ifadə formasıdır. 

nzibati  hüquq  normalarında  inzibati  hüququn  tənzimləyici  rolu  aşağıdakı  hallarda 

özünü göstərir: 

a)  inzibati  hüquq  normaları  icra  hakimiyyətinin  bütün  sisteminin  və  onun  ayrı-ayrı 

hissələrinin təşkili və fəaliyyətini tənzimləmə xarakteri daşıyır; 

b)  inzibati  hüquq  normaları  dövlətin  mənafeyinə  uyğun  olan  və  dövlət  idarəetmə 

sahəsində  bilavasitə  fəaliyyət  göstərən  bütün  təşkilatların  və  şəxslərin  davranış  qaydalarını 

(variantlarını)  müəyyən  edir  (məs.:  şəhər  (rayon)  icra  hakimiyyəti).  Lazımi  hesab  edilən 

hərəkəti  nəzərdə  tutur,  yəni  hansı  hərəkətləri  etmək  olar,  hansı  hərəkətlərə  icazə  verilir, 

hansılardan çəkinmək lazımdır, hansıları qadağan edir, hansıları etmək vacibdir (sərəncam). 

Davranışa olan idarəçilik təsiri burada açıq şəkildə özünü əks etdirir; 

c)  inzibati  hüquq  normaları  dövlət  idarəetmə  sahəsində  fəaliyyət  göstərərək,  icra 

hakimiyyəti  mexanizminin  konstitusion  təyinatının  səmərəli  həyata  keçirilməsi  təminatı 

məqsədini daşıyır, yəni Azərbaycan Respublikasının qanunlarına riayət olunması və onların 

 

46 

 

icrasının  həyata  keçirilməsi.  Bununla  da  onlar  vahid  dövlət  hakimiyyətinin  icraedici 

istiqamətinin mahiyyətini ifadə edirlər; 

ç)  inzibati  hüquq  normaları  dövlət  idarəetmə  sahəsində  lazımi  sayılan  davranışın 

sərhədini müəyyən edir, dövlət intizamının və qanunçuluq reciminin möhkəmləndirilməsinə 

xidmət edirlər. 

 

  nzibati-hüquqi  tənzimləmə  mexanizmi  dedikdə  -  dövlətin  məqsəd  və  vəzifələrinə 

müvafiq olaraq dövlət idarəetmə sistemində icra hakimiyyətinin həyata keçirilməsi sahəsində 

yaranan, dəyişən və xitam olunan ictimai münasibətlərə təsir edən inzibati-hüquqi vasitələr 

sistemi başa düşülür. 

Ümumi anlayışdan nəticə çıxarmaq olar ki, inzibati-hüquqi tənzimləmənin məzmunu 

aşağıdakılardan ibarətdir: 

¢  idarəetmə sahəsində daha məqsədəuyğun münasibətlərin təsis edilməsi və qaydaya 

salınması; 

¢  hüquqla tənzimlənən idarəetmə münasibətlərinin mühafizəsi; 

¢  cəmiyyətin  obyektiv  inkişaf  qanunlarının  tələblərinə  uyğun  olan  yeni  ictimai 

münasibətlərin yaradılması və inkişafı; 

¢  müasir şəraitə uyğun gəlməyən ictimai münasibətlərin dövlət idarəetmə sahəsindən 

sıxışdırılması (çıxarılması). 

  nzibati-hüquqi  tənzimləmənin  mahiyyəti  -  idarəetmə  münasibətlərinin  qaydaya 

salınmasından,  inzibati  hüquq  normaların  köməyi  ilə  bu  münasibətlərin  iştirakçılarının 

hüquq və vəzifələrinin təyin edilməsindən ibarətdir. 

nzibati-hüquqi tənzimləmə mexanizminin elementləri aşağıdakılardır: 

1.

  nzibati hüquq normaları. 

2.

  nzibati hüquq normaların izahedici aktları. 

3.

  nzibati hüquq normaların tətbiqetmə aktları. 

4.

  nzibati hüquq münasibətləri. 

nzibati  hüquq  normaların  ümumi  xarakteristikasında  onların  bəzi  xüsusiyyətlərinin 

nəzərə çatdırılması ehtiyacı duyulur. Hər şeydən əvvəl, hüquq icraetmə (hüquq tətbiqetmə) 

və hüquq təyinetmə (hüquqyaradıcılığı) arasındakı qarşılıqlı nisbət diqqətəlayiqdir. 

stənilən hüquqi norma hüquqyaradıcılığı aktıdır və inzibati hüquq normalar da burada 

istisna  deyil.  cra  hakimiyyətinin  müvafiq  subyektlərinə  qüvvədə  olan  qanunvericiliklə 

hüquq normalarının müstəqil müəyyən edilməsi üzrə səlahiyyətlər verilmişdir. 

nzibati  hüququn  məzmununa  Azərbaycan  Respublikasının  bütün  hüquq  sisteminin 

ə

sasını təşkil edən qanunların tələblərinin konkret şəraitlərə tətbiq edilməsindən ibarət olan 

fəaliyyət  xasdır.  Buna  görə  də  inzibati  hüquq  normaları  idarəetmə  xarakterli  ictimai 

münasibətlərin  tənzimləyicisi  kimi  dövlət  idarəetmə  sahəsində  hüquqtətbiqetmənin  əsas 

hüquqi formalarından biri kimi xarakterizə oluna bilər. Deməli, bu normalar öz məzmununda 

″

ikili hüquqi yük″ daşıyır - hüquqyaradan və hüquqtətbiqedən. 

nzibati  hüquq  normaların  bu  növləri  arasında  sıx  qarşılıqlı  əlaqə  var  burada 

hüquqyaratma  forması  öz  mahiyyətinə  görə  hüquqtətbiqetmə  (icraetmə)  məqsədi  daşıyır. 

Bunu da o fakt təsdiq edir ki, icra hakimiyyəti subyektlərinin normativ aktları qüvvədə olan 

qanunvericiliyə uyğun olaraq qanunların icrası məqsədi ilə qəbul edilir. 

Göstərilən  vəziyyət  icra  hakimiyyətinin  müvafiq  subyektlərinin  səlahiyyətlərinin  və 

inzibati-hüquqi normaların ümumi səciyyəsi üçün münasibdir.   

 

47 

 

nzibati hüquq normaların əksəriyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında 

öz  əksini  tapmışdır.  Bu  normalar  dövlət  idarəetmə  fəaliyyətinin  əsas  istiqamətləri  və 

idarəetmə  prosesində  yaranan  idarəetmə  münasibətləri  ilə  müəyyən  edilir  (məs.:  icra 

hakimiyyəti subyektlərinin və şəxsiyyətin konstitusion statusu). Demək olar ki, Azərbaycan 

Respublikasının hər bir qanununda müxtəlif inzibati hüquq normaları var.   

Bu,  o  deməkdir  ki,  inzibati-hüquqi  normaların  ierarxiyası  mövcuddur:  konstitusion 

normalar, qanun normaları və icra hakimiyyəti subyektləri tərəfindən qəbul edilən normativ-

hüquqi  aktlarda  olan  normalar.  Qüvvədə  olan  qanunvericiliyə  əsasən,  icra  hakimiyyəti 

subyektlərinə  normativ-hüquqi  aktların  qəbul  edilməsi  hüququ  verilib,  bu  hüquq  normaları 

öz hüquqi qüvvəsinə görə eyni əhəmiyyətli deyillər. 

cra  hakimiyyəti  subyektləri  tərəfindən  müəyyən  edilmiş  inzibati  hüquq  normaları 

konstitusion və qanunverici xarakterli normalarla münasibətdə ikinci dərəcəli sayılırlar, yəni 

axırıncılar  öz  hüquqi  əhəmiyyətinə  görə  ilkin  xarakterə  malikdirlər  və  icra  hakimiyyəti 

subyektləri tərəfindən yaradılan inzibati hüquq normaları birincilərdən yaranır. 

Buradan  nəinki  icra  hakimiyyəti  subyektlərinin  fəaliyyəti,  həm  də  onlar  tərəfindən 

müəyyən  edilən  inzibati  hüquq  normaların  qanun  qüvvəliliyi  doğur.  Hüquq  normalarının 

ierarxiyasında onlara müəyyən yer ayrılır ki, o da aşağıdakı hüquqi formada ifadə olunur: - 

onlar,  dövlət  başçısı  kimi  Azərbaycan  Respublikası  prezidentinin  normativ  aktlarının, 

qanunların  və  konstitusiyanın  əsasında  onların  müddəalarının  yerinə  yetirilməsi  üçün 

yaradılır. 

cra  hakimiyyəti  subyektləri  tərəfindən  müəyyən  edilən  inzibati  hüquq  normaları, 

hüquqyaratmanın  ″ikinci  dərəcəli″  forması  olub,  hər  şeydən  əvvəl,  Konstitusiyanın  və 

qanunların normalarının doğruluğunu təmin edir. 

Birinci  sualın sonunda qeyd etmək istərdim ki: 

1.  nzibati  hüquq  norması  -  dövlət  idarəetməsi  və  icra  hakimiyyəti  mexanizmin 

fəaliyyəti  sahəsində  yaranan,  dəyişən  və  xitam  olunan  ictimai  münasibətləri  nizama  salma 

məqsədi ilə dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş davranış qaydasıdır. 

2.  nzibati hüquq normaların quruluşu aşağıdakı elementlərdən ibarətdir: 

¢  hipoteza; 

¢  dispozisiya; 

¢  sanksiya.