Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

Xarici yaddaş qurğuları:
-elastiki (yumşaq) disk sürücüsü xarici yaddaş qurğusu olan elastiki maqnit
disklərindən (disketlərdən- floppy disklərdən) məlumatın oxunması və ya onlara
məlumatın yazılmasını təmin edən qurğulardır;
-Sərt maqnit diski (HDD, vinçester)- kompüterin sistem blokunun daxilində
yerləşərək xarici yaddaş qurğusu olub, informasiyanın saxlanması üçün istifadə edilir.
Buraya həm informasiya yazmaq və həm informasiyanı oradan oxumaq mümkündür;
-CD-ROM- kompakt disklərdən (CD-R, CD-RW) məlumatı oxumaq üçün
istifadə edilir (600-800 MB);
-CD-Writer- kompakt disklərdən məlumatı oxumaq və CD-RW-lərə
informasiyanı yaza bilən qurğudur;
-DVD- DVD (4-16 QB) disklərlə işləmək üçün qurğulardır. Müasir DVD
qurğuları həm də CD-lərlə işləyə bilir;
-flash (fleş)-kartlar- informasiyanın saxlanması üçün istifadə edilir(16 QB);
Printerlər. Printerlər bir-birindən: çapetmə üsuluna, sıxlığma, sürətinə və çap
rənginə görə fərqlənirlər. 1980-90-a illərdə kompüterlər üçün ən çox yayılmış
printerlər matrisli printerlər idi. Matrisli printerlər ixtiyari simvolları və qrafik

---

 25
təsvirləri ağ-qara və rəngli (istifadə edilən lentin rəngindən asılı olaraq) çap edə
bilirlər. Matrisli printerlərin qiyməti ucuz, cəldliyi isə yüksəkdir (mətn rejimində bir
dəqiqədə 1 -6 səhifə, qrafik rejimdə isə hər səhifəyə 5 dəqiqə vaxt sərf olunur). Mənfi
cəhəti ayrı-ayrı nöqtələrdən formalaşan şəkil və simvolların diskret quruluşlu olması,
çap keyfiyyətinin aşağı olması, iş zamanı səs salması və rəngli çap üçün az əlverişli
olmasıdır. Printerin əsas aktiv elementi xırda iynələrdir. Sadə modellərdə iynələrin
sayı 9-12 arasında, mürəkkəb modellərdə isə 18-24 arasında olur. Hər iynə ayrıca
çəkic rolunu oynayır. Müxtəlif düzümlü iynələrin eyni vaxtda lenti döyəcləməsi
nəticəsində kağız üzərində istənilən formalı təsviri almaq mümkündür. Belə
printerlərin çapetmə sıxlığı 300 dpi-yə bərabərdir. İndiki zamanda praktiki olaraq
matrisli printerlərdən istifadə azalıb
Axınlı printerlərdən kompüterlərdə geniş istifadə edirlər. Belə printerlərdə çap
mexanizmi müxtəlif sayda rəng püskürtücülərindən ibarət olur. Printerin daxilindəki
mikroprosessorun müəyyən etdiyi ardıcılıqla püskürücülər çox nazik şırnaqlarla
rəngli boyağı kağızın üzərinə püskürürlər. Şırnaqların istiqamətini dəyişdirməklə
müxtəlif növ təsvirləri almaq mümkündür. Axınla işləyən printerlər iki növdə olur:
ağ-qara və rəngli. Printerin çapetmə sürəti ağ-qara rejim üçün səhifəyə 15-100 saniyə,
rəngli rejim üçün isə 7 dəqiqəyə kimidir. Printerdə yüksək dəqiqliklə təsvir almaq
üçün yüksək keyfiyyətli kağızdan istifadə etmək lazımdır (keyfiyyətsiz kağızda
rənglərin bir-birinə qarışması baş verir). Müasir axınlı printerlər üçün çapetmə sıxlığı
700-720 dpi-dir (bir düymə düşən nöqtələrin sayı).
Lazer printerləri digər printerlərə nəzərən mürəkkəb quruluşa malik olub, istər
ağ-qara, istərsə də rəngli çapın (tipoqrafik çapa uyğun) yüksək keyfiyyətlə əldə
olunmasını təmin edir (dəqiqədə 4-12 səhifə və daha çox). Printerin daxilində olan
yarımkeçiricilərdən hazırlanmış silindrik səth yüksək gərginlikli elektrik mənbəyin-
dən yüklənir. Təsvirə uyğun olaraq silindrik səthin müəyyən hissələri lazer şüası ilə
elektrik yükündən azad edilir. Hazırlanmış boya tozları xüsusi qurğu vasitəsilə
silindrin üzərinə səpilir. Lazer şüasınm düşmədiyi, yəni elektrik yükünün qaldığı
yerlərdə boya tozları silindrin səthinə yapışır və silindrin fırlanması nəticəsində kağız
üzərinə hopdurulur. Beləliklə, kağız üzərində lazım olan təsvir alınır.
Müasir lazer printerləri üçün çapetmə sıxlığı 600-1200 dpi-dir. Bu printerlərin
müsbət cəhətləri səhifəni sətir-sətir deyil, bütövlükdə çap etməsidir. Mənfi cəhəti isə
qiymətiərinin baha olmasıdır.
Modem
Müasir dövrdə qlobal problemlərin həll edilməsində istifadəçilər İnternet
elektron şəbəkələrindən istifadə etməyə böyük üstünlük verirlər. Belə dövrələrin

---

 26
köməyi ilə istifadəçi elektron poçtu ilə işləyə bilir, lokal şəbəkələrə daxil olur, faks
vasitəsilə istənilən məlumatı ya göndərir, ya da lazımi səviyyədə əldə etmiş olur.
Sadalanan işləri həyata keçirmək üçün kompüterə əlavə qurğu kimi mütləq modem və
ya faks-modem (informasiya dəyişməsini təsvirlər formasında yerinə yetirən elektron
qurğu) qurğusu istifadəçinin ixtiyarında olmalıdır.
Hal-hazırda adi modemlər istehsal olunmur, «modem» dedikdə, sadəcə olaraq
faks-modem nəzərdə tutulur.
Modem - kompüter və telefon xətləri arasında rəqəmli elektrik siqnallarını
analoq siqnallarına və ya əksinə avtomatik çevirən qurğudur. Bu çevrilmə onunla
əlaqədardır ki, kompüter rəqəmli siqnallar ilə işlədiyi halda, telefon xətləri ancaq
analoq siqnalları vasitəsilə işləyir. Texnikada rəqəmli siqnalların analoq siqnallarına
çevrilməsinə modulyasiya, əks prosesə isə demodulyasiya deyilir. Analoq siqnalları
üç parametrlə: amplitudası, tezliyi və fazası ilə səciyyələndirilir.
Müasir modemlərdə hər üç xüsusiyyətdən istifadə edilir. Modem iş prosesində
kompüterdən üç bitə uyğun informasiya qəbul edir ki, birinci bit ilə amplitudaya,
ikinci bit ilə tezliyə, üçüncü bit ilə isə fazaya uyğun analoji siqnalı xəttə göndərir.
Göndərilmiş siqnallar modem-qəbuledici tərəfindən qəbul edilərək istifadəçiyə lazım
olan şəkildə çatdırılır.
Modemin buraxma qabiliyyəti iki parametr: informasiyanın ötürülmə sürəti və
informasiyanın tutumu ilə səciyyələndirilir. İnformasiyanın ötürülmə sürəti bod ilə
ölçülür. Yəni, əgər modem saniyə ərzində analoq siqnalının xarakteristikasını 2400
dəfə dəyişirsə, deməli onun informasiyanı xəttə ötürmə sürəti 2400 boddur. İnforma-
siyanın tutumu isə analoq siqnallarının sayı, yəni bit ilə təyin edilir.
Əgər iki modem arasında əlaqə yaratmaq lazımdırsa, hər iki modemin düzgün
işləməsi üçün modemlərin səciyyəvi xüsusiyyətləri eyni olmalıdır. Əks halda,
informasiya dəyişməsi modemlər arasında baş verməyəcəkdir.
Qeyd edək ki, telefon xətlərinin keyfiyyətsiz olması və ötürülən siqnalların
maneələrə rast gəlməsi modemin iş xüsusiyyətinə, yəni siqnalların keyfiyyətli və
sürətli ötürülməsinə xələl gətirir.
Kompüterə qoşulan modem göstərilən iki iş rejimindən birində ola bilər:
verilənlərin ötürülməsi və əmrlər rejimi. Birinci rejimdə kompüterin modemə
ötürdüyü siqnal analoq siqnalına çevrilərək telefon xətti ilə ötürülür. İkinci rejimdə
isə kompüter tərəfindən xüsusi əmrlərin verilməsinə baxmayaraq, modem özü
müstəqil işləyir, yəni simvollar ardıcılğını əmrə çevirir.

---

 27
Modemlər istifadə olunan kompüterlərin tiplərindən asılı olaraq daxili
(elektron lövhə şəkilində kompüterin daxilində yerləşdirilir) və xarici (fərdi kompü-
terə ayrıca qurgu kimi qoşulur) olurlar.