Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

Turbo Paskal dilində sabit və dəyişənlər, onların tipləri
Turbo Paskal dilində sabit və dəyişənlərin proqramda istifadəyə qədər tipləri
müəyyən olunmalıdır. Verilənlər, başqa sözlə sabit və dəyişənlər 5 əsas tipə
bölünürlər:
1. sadə tiplər;
2. struktur tipi;
3. göstərici tipi;
4. sətir tipi;
5. prosedura tipi.
Öz növbəsində sadə tiplər: nizami tiplərə və həqiqi tipə bölünürlər.
Nizami tiplər aşağıdakılardır:
tam tip; məntiqi tip; simvol tipi; sadalanan tip; diapazon tipi.
Struktur tipli verilənlərin isə aşağıdakı növləri mövcuddur:
massivlər; yazılar; çoxluqlar; fayllar.
- tam tiplər Tam dəyişən və sabitləri təsvir etmək üçün beş tip mövcuddur ki,
onlar aşağıdakılardır: işarəli qısa tam (Shortint), İşarəli tam ( integer), İşarəli uzun tam
(longint), İşarəsiz qısa tam (Byte), İşarəsiz tam (Word)
Məsələn, A, B, C, D dəyişənləri
Var
A, B: integer;
C, D : byte:
kimi elan edilibsə, onda A və B dəyişənləri yaddaşda 2 baytlıq yer tutaraq -32768-dən
+32768-ə qədərki aralıqda qiymət ala bilərlər, C və D dəyişənləri isə yaddaşda 1
baytlıq yer tutaraq 0-dan 255-ə qədərki aralıqda qiymət ala bilərlər.
Məntiqi tipli verilənlər BOOLEAN kimi elan edilir və onların ala biləcəyi
qiymətlər FALSE (yalan) və ya TRUE (doğru) ola bilər.
Sadalanan tip elan edilərkən, dəyişənin ala biləcəyi qiymətlər mötərizədə göstəril-
məlidir. Məsələn,
Type
İxtisaslar= (menecment, marketinq, mühasibat uçotu, informasiya sistemləri,
iqtisadçı-mühəndis);

---

 60
Bu o deməkdir ki, İxtisaslar adlı identfikator proqram daxilində mötərizədəki 5
ixtisasın adlarından birini ala bilər.
Simvol tipli verilənlər CHAR tipi kimi göstərilir. Bu tipə aid olan sabit və
dəyişənlərin qiymətləri dırnaq arasında verilir: məsələn X=’a’. Qeyd etmək lazımdır
ki, hər bir simvola 0..255 arasında bir ədəd kod kimi uyğundur. 0..31 arasındakı kodlar
xidməti kodlardır. Əsas simvollara (klaviaturaya uyğun simvollara) uyğun kodlar 32 ..
127 arasılığında yerləşir. Məsələn 4 rəqəminin simvol kodu 52, A hərfinin simvol
kodu 65, a hərfinin (kiçik və baş hərflərin kodları fərqlidir) simvol kodu 97- dir.
-həqiqi tiplər. Bu qrupa beş birqat dəqiqlikli həqiqi (Single), həqiqi (real),
ikiqat dəqiqlikli həqiqi (Double), yüksək dəqiqlikli həqiqi (Extended), tam həqiqi
formatda (comp) tiplər daxildir.
Qeyd edək ki, COMP tipindən böyük tam ədədlərlə işləmək məqsədilə də istifadə
etmək mümkündür.
Turbo Paskal dilində riyazi funksiyalarla işlədikdə ən çox tam tipli verilənlər
üçün İNTEGER, həqiqi tipli verilənlər üçün isə REAL tipləri istifadə edilir.
Qeyd edək ki, istifadəçi özü də yeni tiplər müəyyənləşdirə bilər. Yəni əvvəldə tipi
verilən sabit və ya dəyişəni sonra yeni dəyişənin tipi kimi göstərə bilər. Bu halda
mütləq TYPE sözü yazılır, sonra isə dəyişənlərin siyahısı və tip kimi qəbul edilən artıq
elan olunmuş dəyişən ümumi qaydalara uyğun verilir.

---

 61