Mövzu 1 Marketinqin sosial-iqtisadi mahiyyəti və nəzəri-metodoloji əsaslari Plan

1.3. Marketinqin formaları və onların mahiyyəti

Müxtəlif müəssisə və təşkilatlar istehsal-satış fəaliyyəti qarşısında qoyulan məqsəd və vəzifələri yüksək effektlə həyata keçirmək üçün müxtə­lif bazar situasiyalarında, qarşıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq marke­tinqin müxtəlif formalarından istifadə edirlər.

Marketinq aşağıdakı əlamətlərə görə təsnifləşdirilir: 1) bazarı əhatəetmə dərəcəsinə; 2) milli iqtisadiyyatın səviyyəsini əhatəetmə dərəcəsinə; 3) tətbiq edildiyi sahənin və ya məh­sulun, fəaliyyətin xarakterinə; 4) bazar seqmentlərini əhatəetmə səviy­yəsinə; 5) tələbatın ödənilmə səviyyəsinə və 6) istehlakçılarla ünsiyyət üsuluna görə Bu əlamətlərə görə marketinqin müxtəlif formaları vardır.

1. 
   Bazarları əhatəetmə dərəcəsinə görə marketinq daxili marketinqə və beynəlxalq marke­tinqə bölünür.
   

- Daxili marketinq dedikdə, müəssisənin yerləşdiyi ölkənin hüdudları (sərhədləri) daxilin­dəki bazarlarda həyata keçirilən marketinq fəaliyyəti başa düşülür.

- Beynəlxalq marketinq dedikdə, isə müəssisənin yerləşdiyi ölkənin hüdud­larından kənarda yerləşən və ölkə müəssisələrinin fəaliyyət göstər­diyi bazarlarda, yəni beynəlxalq bazarlarda həyata keçirilən marketinq fəa­liyyəti başa düşülür.

2. 
   Milli iqtisadiyyatın səviyyəsini əhatəetmə dərəcəsinə görə marketinqmikromarketinqə və makromarketinqə bölünür.
   

• 
  Mikromarketinq ayrı-ayrı müəssisə və kommersiya təşkilatları sə­viyyəsində həyata keçi­rilən marketinq fəaliyyətidir. Mikromarketinq, əsa­sən, istehsalçının və istehlakçının mənafe­yi­ni nəzərə alır və onları uzlaşdır­mağa imkan verir.
  

Makromarketinq bütünlükdə ölkə və onun ayrı-ayrı regionları, zona­ları səviyyəsində həyata keçirilən marketinq fəaliyyətidir. Makro­mar­ke­tinqin predmeti marketinqlə cəmiyyətin qarşılıqlı münasibətlərinin uzlaş­dırılmasıdır. Makromarke­tinq alıcının, istehlakçının «səsinə» qulaq asan sistem yaradır, investisiyaları və istehsalı tələbatın aşkar edilməsinə yönəl­dir, innovasiyanı və sahibkarlıq fəaliyyətini stimullaşdırır.

3. 
   Tətbiq edildiyi fəaliyyət sahəsinin məqsədinin xarakterinə görə marke­tinq kommersiya marke­tin­qi­nə və qeyri-kommersiya marketinqinə bölü­nür.
   

Fəaliyyətinin məqsədi mənfəət, gəlir əldə etmək olan müəssisələrdə və təş­kilatlarda tətbiq edilən marketinq kommersiya marketinqi adlanır.

• 
  Məqsədi mənfəət, gəlir əldə etmək olmayan fəaliyyət sahələrində tət­biq edi­lən marketinq qeyri-kommersiya marketinqi adlanır. Qeyri-kommer­siya marke­tin­qinə təşkilatların marketinqi, ayrı-ayrı şəxslərin marke­tinqi, ərazi marketinqi və ideya marketinqi aiddir. Bu marketinq for­ma­larının məq­sədi tətbiq edildiyi obyektin müsbət imicinin yaradılması və onun sax­lanması, icti­maiyyətin həmin obyektə münasibətinin yaxşılığa doğru dəyişməsi üzrə fəaliyyətin həyata keçirilməsidir.
  

4. 
   Bazar seqmentini əhatəetmə səviyyəsinə görəmarketinq bölünür. a) differensi­allaş­dırıl­mamış marketinq; b) differensiallaş­dı­rılmış marketinq və c) tə­mərküz­ləş­di­rilmiş marketinq. Müəssisənin bazarda müvəffə­qiyyəti həlledici dərəcə­də bu marketinq formalarının düzgün seçilməsindən və tətbiq edilməsindən asılıdır.
   

• 
  Differensiallaşdırılmamış marketinq dedikdə, müəssisənin eyni bir tək­liflə bazarın bütün seqmentlərinə, bütün istehlakçılara müraciət etməsi və onları ələ keçirməyə cəhd etməsi başa düşülür.
  
• 
  Differensiallaşdırılmış marketinqin əsasını istehlakçı­ların alış motivlə­rin­dən, davranış tərzindən və digər əlamət­lərdən asılı olaraq seqmentlərə bölünməsi və müəssisənin məhdud sayda bazar seqmentində fəaliyyət gös­tərməsi ideyası təşkil edir.
  
• 
  Təmərküzləşdirilmiş marketinq müəssisənin marketinq fəaliyyətinin yük­sək alıcılıq qabiliyyəti olan və az öyrənilmiş, həmçinin bazar «sıxınacağı» olan seqmentlərdə, subseq­ment­lərdə cəmləş­diril­məsini və həmin seqmentin tamamilə və ya əsas hissəsinin ələ keçirilməsini nəzərdə tutur.
  

5. 
   Tələbatın ödənilmə səviyyəsindən asılı olaraq marketinqin aşağıdakı formaları vardır:
   
   1. 
      Konversiya marketinqi. Marketinqin bu forması bazarda müəs­si­­sə­nin məhsuluna neqativ tələbat olduğu halda tətbiq edilir.
      
   2. 
      Həvəsləndirici marketinq. Bu marketinq forması istehlakçılar müəs­­si­sənin məhsuluna maraq göstərmədiyi halda tətbiq edilir.
      
   3. 
      İnkişaf edən marketinq. Bu marketinq müəssisənin məh­su­luna potensial tələbat olduğu halda tətbiq edilir və vəzifəsi potensial tələbatı real tələ­bata çevirməkdir.
      
   4. 
      Remarketinq. O, bazarda müəssisənin məhsuluna tələbatın aşağı düşməyə başladığı halda tətbiq edilir və məqsədi bu halın aradan qaldı­rıl­ması və ya heç olmasa onun aşağı düşmə tempini azaltmaqdır.
      
   5. 
      Sinxromarketinq. Marketinqin bu forması müəyyən amillərin təsiri nəticəsində müəssisənin məhsuluna tələbatın həcmi ilin dövrləri üzrə ciddi tərəddüd etdiyi halda tətbiq edilir və vəzifəsi bu tərəddüdün səviyyəsini azaltmaqdır.
      
   6. 
      Sabit marketinq. Sabit marketinq bazarda tələblə təklif arasında ta­razlıq olduğu halda tətbiq edilir və vəzifəsi bu tarazlığın pozulmasının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsidir.
      
   7. 
      Demarketinq. Bu marketinq forması tələbatın həcmi təklifin həcmin­dən çox olduğu, yəni «satıcı bazarının» mövcud olduğu və müəssi­sənin bu tələbatı ödəmək imkanı olmadığı halda tətbiq edilir. Məqsədi müəyyən tədbirlər (məsələn, qiymətin artırılması, həvəsləndirmə tədbirləri­nin və reklam fəaliyyətinin dayandırılması və s.) vasitəsilə tələbatın həcmini azaltmaqdır.
      
   8. 
      Əks təsirli marketinq. Əks təsirli marketinq insanın sağlamlığına və ətraf mühitə mənfi təsir göstərən məhsulların istehsalı və satışı zamanı tət­biq edilir və vəzifəsi bu məhsullara tələbatın azaldılması və yaxud həmin məhsulların vurduğu ziyanın səviyyəsini azaltmaqdır.
      
6. 
   İstehlakçılara ünsiyyət üsuluna görə marketinq aktiv və passiv marke­tinqə bölünür.
   

• 
  Aktiv marke­tinq istehlakçılara təsir etmənin daha aktiv for­malarından: birbaşa marketinqdən, telemarketinqdən, konfrans və semi­narlardan, geniş əhali kütləsi arasında sorğuların keçirilməsindən, poten­sial müştərilərlə fərdi ünsiyyətdən və s. istifadə etməklə onların məhsul al­mağa təhrik edilməsini nəzərdə tutur.
  
• 
  Passiv marketinq isə passiv ünsiyyət vasitələrdən istifadə etməklə, həmçinin mətbuatda müəssisənin cari və perspektiv fəaliyyəti, onun təklif etdiyi məhsul və xidmətlərin üstünlüyü və səmərəsi haqqında məqalələr çap edilməsi, müəssisənin fəaliyyətinə aid pros­pektlərin və hesa­batların hazır­lanması və s. va­sitə­s­ilə istehlakçılara təsir etməni nəzərdə tu­tur.