Mövzu: 13. NƏQLİyyat logiSTİkasi plan: logiSTİkanin nəQLİyyata təSİRİ NƏQLİyyat nöVLƏRİNİn təSNİfati

«duyulmayan» («intangiblec») deyil, «duyulan» («tangible» mənada) göndərilməsinə dair hüquq və vəzifələrin müəyyənləşdirilməsindən ibarət olan məsələlərlə məhdudlaşır.

Ümumiyyətlə, «Inkoterms» barədə xüsusi cəhətləri ilə seçilən iki yanlış təsəvvür mövcuddur:

• 
  alqı - satqı müqavilələrindən daha çox məhsulgöndərmə müqavilələrinə aid edilir;
  
• 
  bəzən alqı-satqı müqavilələri üzrə məhsulların dəyərinə daxil edilməsi nəzərdə tutulan rüsumla-rın hansı tərəfin ödəməsi düzgün müəyyənləşdirilmir.
  

Lakin tərəflərin «Inkoterms»-in spesifik şərtlərindən istifadə etmək barədə razılaşması, mütləq müqavilələrdə öz əksini tapmalıdır. Bundan əlavə «Inkoterms»-də tərəflərin bir sıra eyniləşdirilmiş öhdəlikləri, məsələn satıcının məhsulları alıcıya və ya sonradan daşınmaq üçün daşıyıcıya təhvil vermək, təyinatı üzrə çatdırmaqla bağlı öhdəlikləri, habelə bu cür hallarda risklərin tərəflər arasında bölüşdürülməsi əks olunmuşdur.

«Inkoterms» - də məhsulların ixracı və idxalı üzrə gömrük vergi və rüsumlarının ödənilməsi, məhsulların qablaşdırılması, göndərilmiş məhsulların qəbul edilməsi üzrə alıcıların öhdəlikləri, tərəflərin müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinin sübut edilməsi üsulları da göstərilmişdir. «Inkoterms» alqı - satqı müqavilələrinin yerinə yetirilməsi üçün müstəsna əhəmiyyətə malik olsa da, bu müqavilələrlə bağlı bir sıra problemləri, məsələn, mülkiyyət və digər hüquqların keçməsini (ötürülməsini), eləcə də bəzi vəziyyətlərdə məsuliyyətdən azad olmanı özündə ehtiva etmir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, «Inkoterms» alqı - satqı sazişlərinin bütövlükdə yerinə yetirilməsini təmin edən şərtlərin standart şərtlərlə və ya danışıqlar yolu ilə müəyyənləşdirilmiş fərqli şərtlərlə əvəz edilməsini nəzərdə tutmur.

Ümumiyyətlə, «Inkoterms»-də müxtəlif səbəblərlə əlaqədar olaraq müqavilə şərtlərinin pozulması və məsuliyyətdən azad olma kimi məsələlərə baxılmır. Bu tip məsələlər alqı - satqı müqavilələrində nəzərə alınan şərtlərlə və ya müvafiq qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.

«Inkoterms», ilk növbədə məhsulların istehsal olunduğu ölkənin milli hüdudlarından kənarda beynəlxalq kommersiya müqavilələri üzrə satışı üçün nəzərdə tutulmuşdur. Lakin praktik təcrübəyə istinadən qeyd etmək olar ki, əksər hallarda ölkədaxili bazarlarda da məhsulların satışı üzrə müqavilə-lərdə də «Inkoterms» - dən istifadə olunur. Belə hallarda «Inkoterms» A və V bəndlərindən, habelə ixrac və idxal ilə bağlı olan digər bəndlərin müddəa­larından istifadə olunmur.

«Inkoterms» -ə mütəmadi olaraq yenidən baxılır. Bunun başlıca səbəbi onu müasir kommersiya təcrübəsinə uyğunlaşdırmaqdır. Belə ki, 1980 - ci ildə «Franko – daşıyıcı («FCA») termininə yenidən baxılarkən, dəniz ticarətində ənənəvi «FOB - məntəqəsindən (məhsulların gəminin tutacağından göyərtəsinə keçirilməsi) istifadə etmədən, məhsulların dəniz nəqliyyatı və ya müxtəlif nəqliyyat vasitələri ilə daşımaq (əlaqələndirilmiş və ya multimodal daşımalar) üçün konteynerlərə yığıldığı yerdə, gəmi göyərtəsinə yüklənmədən əvvəl qəbul edilməsinin mümkünlüyü nəzərə alınmışdır.

1990-cı ildə «Inkoterms»-ə yenidən baxılarkən, satıcıların məhsulların göndərildiyini sübuta yetirən sənədləri alıcıya göndərilməsi üzrə öhdəliklərini nəzərdə tutan bəndlərdə kağız sənədlərinin elektron məlumatları ilə əvəz edilməsinə icazə verilmişdir. Aydındır ki, praktik istifadəni asanlaşdırmaq üçün onun tərtibatının və müddətinin təkmilləşdirilməsi üzrə göstərilən cəhdlər və səylər bundan sonra da davam etdiriləcəkdir.

Dünyanın müxtəlif ölkələrində «Inkoterms»-dən istifadə olunması get – gedə daha çox qəbul edilir. Buna görə də Beynəlxalq Ticarət Palatası onu öz maraqlarına uyğun formada dəyişdirməyə o qədər səy göstərməsə də, istifadə olunan anlayışların ticarət sahəsində mövcud təcrübəsini daha dolğun və aydın əks etdirməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Bundan başqa, bir – birindən asılı olmayan iki sahədə dəyişik-liklər aparılaraq, «Franko – gəmi göyərtəsi boyunca» («FAS») və «Körpüdən çatdırılmışdır» («DEQ») terminlərində gömrük vergi və rüsumlarının ödənilməsi üzrə öhdəliklərə, «Franko – daşıyıcı» («FCA») terminində məhsulların yüklənməsi və boşaldılması ilə bağlı müddəalara yenidən baxılmışdır.

Aparılan bütün dəyişikliklər 1990-cı ildən «Inkoterms» istifadəçilərinə əlavə xidmət kimi fəaliyyət göstərən «İnkoterms Ekspertlər Qrupu (Panel of Incoterms Experts) tərəfindən keçirilmiş tədqiqatların nəticələrinə əsaslanır.

«İnkoterms - 2000» hazırlanarkən on üç terminin hər birində istifadə edilən müxtəlif ifadələrin mümkün qədər aydınlığına və ardıcıllığına nail olmaq üçün səylər göstərilmişdir. Beləliklə , eyni bir ifadənin müxtəlif mənalarda istifadə olunmasının mümkünlüyü aradan qaldırılmışdır. Bundan başqa, yol verilən bütün hallarda BMT- nin 1980-ci il «Malların Beynəlxalq Alqı - Satqısı Müqavilələri Haqqında Konvensiyasında («UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods») əksini tapmış ifadələrdən istifadə olunmuşdur.

«Inkoterms 2000»-də istifadə olunan ticarət terminləri quruplaşdırılmış formada müvafiq işarələrlə göstərilmişdir.

Ticarət anlayışlarının belə işarələnməsi və yerləşdirilməsi logistik sistemin bütün iştirakçılarına bu anlayışların mahiyyətini başa düşməyə və onlardan asan istifadə olunmasına əlverişli şərait formalaşdırır. Bu məqsədlə verilən hər bir anlayışın qısa xarakteristikasını nəzərdən keçirmək lazımdır.