Mövzu: “Azərbaycan dilində işgüzar və akade

5. Nitqin  melodikliyi. 

 Nitq  zamanı  səs  gah  alçalır,  gah  da  yüksəlir.  Səsin müəyyən intervalda alçalıb qalxması musiqidə olduğu kimi, nitqdə də melodikliyi əmələ  gətirir.  Nitqin  bu  keyfiyyəti  hissi  halların  ifadəsi  kimi  meydana    çıxır. Həyatda temperamentsiz, hissiz adamların nitqi melodiklik baxımından zəif olur.İnsanın  emosional  həssaslığı  nə  qədər  çox  olarsa,  onun  nitqinin    melodik ifadəliliyi bir o qədər  zəngin olar. Cümləyə  məxsus  melodiya  məntiqi  və  psixoloji  olmaqla  iki  funksiyanı yerinə  yetirir.  Məntiqi  funksiyalı  cümlə  melodiyasında  melodik  dəyişikliyin hamısı bir cümlə daxilində baş verir, yəni cümlənin əvvəlində fikrin  inkişafı ilə əlaqədar  səs  tonu  yüksəlirsə,  cümlənin  sonuna  doğru  alçalmağa    başlayır.  Səs tonunun  qalxması  bütün  hallarda  nitqə  bütövlük  verir.  Əksinə,  səsin  alçalması nitqi müəyyən hissələrə bölür. Məsələn; Mən çox çalışdım, o yola gəlmədi. Birinci cümlədə  məntiqi  vurğu  çalışdım,  ikinci  cümlədə  isə  yola  gəlmədi  sözlərinin üzərinə  düşmüşdür.  Hər  iki  cümlə  müstəqildir  və  müəyyən  söz  qrupundan ibarətdir. Ayrıayrılıqda cümlələrin melodiyası  əvvəl yüksək  olduğu halda, sona doğru tədricən alçalır. Cümlədə  səs tonunun  qalxması  və enməsi  arasında  müəyyən  bir nöqtə - kulminasiya nöqtəsi olur ki, həmin nöqtə səs tonunun ən yüksək yoxuşunun başa çatdığını və enmənin başlandığını göstərir. Məsələn; Mərcan nənə onların motor gurultusunu seçməsə də, atdıqları bombanı səsindən tanıyırdı (M.Cəlal). Birinci cümlədə  məntiqi  vurğu  seçməsə  də,  ikinci  cümlədə  isə  tanıyırdı  xəbərinin üzərinə düşür. Əvvəlinci cümlənin xəbərində səs tonu ən yüksək nöqtəyə qalxır vəikinci  cümlədə birdən-birə enən xətlə düşməyə başlayır. Bu cümlədə səsin yuxarıdan aşağıya doğru enməsini çaya atılan daşla müqayisə etmək olar. Daş sudan 

keçib onun dibinə düşür, nitqin melodikliyi tələb edir ki, danışan və  dinləyən bu “dibi”aydın hiss edə bilsin.