Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

ZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ
Bitkiçilik və bitki mühafizəsi kafedrası

Fənn: ENTOMOLOGİYA

Məmmədov V.Ə.
Mövzu 1. Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə

zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər.
PLAN:

1. 
   Entomologiya fənni, onun məqsəd və vəzifələri
   
2. 
   Həşəratların morfoloji quruluşu
   
3. 
   Zərərverici həşəratların növ tərkibi
   
4. 
   Həşəratlarda çoxalma üsulları
   
5. 
   Həşəratın inkişafı
   
6. 
   Həşəratların qidalanma xüsusiyyətləri
   
7. 
   Zədə və zərər haqqında anlayış.
   

ƏDƏBİYYAT

1. Məmmədova S.R. - Kənd təsərrüfatı entomologiyası, Bakı,

Xəlilov B.B. 1986
3. Ağayev B.İ. - Ümumi entomologiya. Bakı, 2004
4. Hümbətov Ə.M.,

Əliyeva. M.Q. - Entomologiyadan praktiki məşğələlər, Bakı, 2009

5. Hümbətov Ə.M. - Həşəratın ekologiyası və ziyanlı həşəratla mübarizə metodları, Bakı, 2011

6. 
   Горбацов И.В., Грилченко В.В., Захваткин Ю.А. Зашита растений отвредителей Москва, 2002, 472с
   

GƏNCƏ – 2021
Entomologiya sözü yunan sözlərinin birləşməsi olub həşərat aləmindən bəhs edir. entomologiya sözünün yunanca mənası – entomon – həşərat, loqos – elm deməkdir.

Entomologiya zoologiyanın bir hissəsi olmaqla başlanğıcını həmin elmdən götürmüş və onun əsasında inkişaf etmişdir.

Zərərli həşəratlar kənd təsərrüfatı bitkilərinə hər il kəskin zərər vurur. Bunu nəzərə alaraq respublikamızda zərərvericilərin bioloji xüsusiyyətləri və onlarla mübarizə aparmaq üçün bir çox idarə və müəssisələr yaradılmışdır.

Respublikamızda 1924-cü ildə Muğan təcrübə stansiyası, 1925-ci ildə Xanlar (Göy-göl) rayonunda entomoloji kabinet, 1925-ci ildə Gəncə şəhəri yaxınlığında Az.ETPİ-nun nəzdində entomologiya şöbəsi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.

Respublikamızda 1930-cu ildə Maştağa qəsəbəsində ÜİBMİ-nun stansiyası, 1935-ci ildə Zoologiya İnstitutu, 1959-cu ildə isə Gəncə şəhərində Az.ETBMİ-u təşkil edilmişdir.

- Həşəratlar morfoloji quruluşuna, qohumluq dərəcəsinə, inkişafına və bioloji xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif siniflərə, dəstələrə və növlərə ayrılırlar.

- Nematodlar – nematoda sinfinin, müxtəlif dərili nematodlar fəsiləsinin nümayəndəsidir. Bədəni uzunsov, armud formasında olmaqla sapvaridir. Kənd təsərrüfatı bitkilərində fırlar əmələ gətirirlər.

- Gənələr – Hörümçəkkimilər sinfinin, gənələr dəstəsinin nümayəndəsidir.

- Böcəklər – Həşərat sinfi, sərtqanadlılar dəstəsinin nümayəndəsidir.

- Kəpənəklər – Həşərat sinfi, pulcuqluqanadlılar dəstəsinin nümayən-dəsidir.

- İlbislər – yumşaq bədənlilər sinfinin nümayəndəsidir.

- Çöl siçanı – siçanabənzər gəmiricilər dəstəsinin nümayəndəsidir.

Yuxarıda göstərilən, müxtəlif dəstələrin nümayəndəsi olan zərərvericilərdən başqa, təbiətdə xeyirli həşəratlar da mövcuddur. Məsələn, bal arısı xeyirli həşəratdır. Belə ki, meyvə ağaclarının tozlanmasında böyük rolu vardır. Bal arsının istehsal etdiyi bal məhsulu insanlar üçün qiymətli qida məhsuludur.

Tut ipəkqurdu xeyirli həşəratdır. Onun istehsal etdiyi baramadan ipək sap əldə edilir ki, bundan da sənayedə istifadə edilir.

Lak yastıcasının istehsal etdiyi lakdan sənayedə, xüsusilə təyyarə qayırmada istifadə edilir.

Yuxarıda göstərilən xeyirli həşəratlardan başqa təbiətdə xeyirli yırtıcı və tüfeyli həşəratlar da vardır.

Yırtıcılardan 7 və 2 nöqtəli parabizən, karabus böcəkləri və yırtıcı bağacıqları göstərmək olar.

Tüfeyli həşəratlardan isə yumurta yeyən trixoqamma, telenomus, apanteles, anilasta, habrobrakon minicisi və s. qeyd etmək olar.

Göstərilən yırtıcı və tüfeyli həşəratlar heç bir kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərər vermir, əksinə zərərvericilərin məhv edilməsində çox aktiv iştirak edirlər.