Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Pupun inkişafı – Sürfə (tırtıl) öz böyüməsini bitirdikdən sonra artıq qidalanmır, sonuncu dəfə qabıq dəyişir, həzm kanalını təmizləyir və pup halına keçir. Pup inkişaf fazasında yetkin həşəratda olan orqanlar, o cümlədən qanadları, bığcıqları, gözləri və s. görmək olur. Pup dövründə həşərat hərəkt etmir və qidalanmır.

Əsasən üç tip pup vardır:

1. Sərbəst pup – bu tip puplar ən çox böcəklərdə, pərdəqanadlılarda, torqanadlılarda və s. həşəratlarda olur. Burada bığcıqlar, ayaqlar və qanadlar bədənə sərbəst birləşmişdir.

2. Örtülü (qapalı) puplar – burada bığcıqlar, ayaqlar və qanadlar bədənə yapışmışdır. Bu tip puplar kəpənəklərə və bəzi böcəklərə aiddir.

3. Yalançı baramalar (pupari) – əksərən milçəklərdə olur. Burada puplar xarici tərəfdən sürfənin möhkəm qabığı ilə əhatə olunmuşdur.

Rüşyemdəki sonrakı inkişaf müddətində həşərat nəinki böyüyür, hətta yetkin hala keçmək üçün bir sıra dəyişikliklərə uğrayır. Buna da həşəratın metamorfozu deyilir. Metamorfoz iki qrupa bölünür: 1. Tam metamorfozlu həşərat – buraya daxil olan dəstələr dörd inkişaf fazası keçirir: yumurta, sürfə, pup və yetkin. Nümaynədələrindən kəpənəklər, böcəklər, torqanadlılar, ikiqanadlılar və pərdəqanadlılar dəstələrini göstərmək olar. 2. Natamam metamorfozlu həşərat – bura daxil olan dəstələr üç inkişaf mərhələsi keçirir: - yumurta, sürfə və yetkin. Bu çevrilmədə həşərat pup mərhələsi keçirmir. Nümayəndəsindən düzqanadlılar, yarımsərt qanadlılar, iynəçələr, bərabərqanadlılar və s. dəstələrini göstərmək olar.

- Həşəratlar qidalanmalarına görə əsasən üç qrupa bölünür: monofaq, oliqofaq və polifaq.

- Monofaq sözünün mənası, mono – bir, faq isə bitkidir. Bu qrupa aid olan həşəratlar yalnız bir bitki ilə qidalanırlar. Məsələn, yonca yarpaq uzunburun (fitonomus) böcəyi.

- Oliqofaq qrupuna aid olan həşəratlar isə bir fəsiləyə aid olan bir neçə bitki ilə qidalanır. Məsələn, Kolorado kartof böcəyi (kartof, badımcan, bibər və pomidor bitkiləri ilə qidalanır).

- Polifaq sözünün mənası, poli – çox, faq isə bitki deməkdir. Yəni çox bitki ilə qidalanan həşəratlar Polifaq həşəratlara aiddir: düzqanadlılar (çəyirtkələr, şalalar, sisəklər, danadişi), böcəklər (şıqqıldaq, qarabədən və lövhəbığ böcəklər), pulcuqqanadlılar (sovkalar, odlucalar, qarışçılar) dəstələridir.

- Ağız aparatının tipindən asılı olaraq zərərverici bitkinin toxumalarını, yarpaq, kök, meyvələrini parçalanıb dağılmasına və toxumanın bir hissəsinin məhv olmasına səbəb olur. Nəticədə zədələnmiş bitkidə maddələr mübadiləsi pozulur, boy artımı zəifləyir və ehtiyat qida maddələrinin toplanmasına mənfi təsir edir.

Bitkinin zədələnməsi bir çox iqlim amillərindən, aqrotexnikanın səviyyəsindən, zərərvericinin sıxlığından, bitkinin inkişaf fazasından asılı olaraq məhsulun miqdarına müxtəlif cür təsir edir.