|
Atmosferi çirkləndirən bütün mənbələr iki hissəyə bölünür: təbii və antropogen. Atmosferin təbii çirklənməsi vulkan püskürməsi, tozlu qasırğalar və kosmik tozun ona düşməsi nəticəsində baş verir. Bu halda əsas rol Yerin vulkanik və fulid fəallığa məxsus olmasıdır. İri vulkan püskürmələri zamanı atmosferə (aşağı qatlarla bərabər üst qatlara da) böyük həcmdə qaz və kül atılır. Hava axınları isə onları böyük məsafədə yayırlar və onun təsiri bəzi vaxtlar bir neçə il hiss olunur. Buna misal olaraq bütün tarixdə ən güclü vulkan 1883-cü ildə püskürən Krakatau vulkanı olub. Bu vulkan o qədər güclü olub ki, onun sahəsi 4800 km uzaqlıqda, Hind okeanında eşidilib. Vulkanik külün xırda və bərk hissəcikləri təxminən 20 km hündürlüyə 75 milyon kub metr məsafəyə atılıb. Bu kül sonrakı aylarda bütün yer kürəsini, əsas etibarı ilə orta en dairəsi qurşağını əhatə edib. Bu cür fəlakətli püskürmələr indi də baş verir. XX əsrin 90-cı illərin əvvəlində Filippində Pinatubo və Çilidə Xodson Vulkanın püskürməsi buna misal ola bilər.
Saxara səhrasının üzərində yaranan toz buludları, sonra şərqi və şimali şərqi küləklərlə bütün Qərbi Afrikaya yayılıb. Atmosferin antropogen çirklənmə mənbələri daha çoxdur. Onun vurduğu zərər daha güclü olur. Atmosfer çirkənməsinin əsas mənbələrinə aşagıdakılar aiddir. İstilik energetikası, metallurgiya, kimyəvi və neft–kimyəvi, sellüloz-kağız sənayəsi, inşaat sənayəsi, avtomobil nəqliyyatı və s. İnsan fəaliyyətinin nəticəsində çirkləndirici maddələr atmosferə əsas iki şəkildə aerozol və qaz halında olan müxtəlif maddələr olur. Aerozol çirklənmə bu, atmosferin iri və xırda hissəli dispersiya halında olan bərk və maye maddələrlə çirklənməsidir.
Cədvəl 9.
Dostları ilə paylaş: |
