Mövzu “İnsan resurslarının idarə edilməsi” fənninin məzmunu, fənnin nəzəri və metodoloji əsasları

 
4.
  Игтисади  давраныш 
 
• 
Ящалинин тясяррцфат щяйатынын мцхтялиф сфераларында игтисади давраныш ейни 
сявиййядя олмур. Базар мцнасибятляри шяраитиндя игтисади давраныш максимум 
мянфяят мейарыны ясас эютцрмякля мягсядли-сямяряли давраныш, фяалиййят 
вариантынын сечилмяси баша дцшцлцр. 
• 
Игтисади давраныш анлайышы, ямяк давранышы анлайышындан даща эенишдир. 
Игтисади давраныша, ямяк давранышындан башга тижарят фяалиййяти, инвестисийа 
фяаллыьы вя ев тясяррцфатынын идаря олунмасы да дахилдир. 
• 
Ямяк фяалиййятиндя игтсиади давранышын бир сыра типляри, моделляри ола биляр: 
    а) «максимум эялир – минимум ямяк сярфи»; 
б) «максимум эялир – максимум ямяк сярфи»; 
ж) «тяминатлы эялир (ямяк щаггы) – минимум ямяк сярфи»; 
д) «минмум эялир – минмум ямяк сярфи». 
• 
Игтисади давранышын характери шяхсиййятя, сащибкара тясир едян бир сыра 
амилляр – сосиал, игтисади, психолоъи, еколоъи, идеолоъи - нятижясиндя формалашыр. 
• 
Сосиал мцщит, бу сферадакы дяйишикликляр  обйектив олараг инсанларын, 
ишчилярин, сащибкарларын мцвафиг реаксийасына сябяб олур. 
• 
Саьлам, нормал игтсиади давраныш ишэцзар фяалиййятя йарадыжы мцнасибят 
бяслямяйи, йцксяк сявиййядя интизамлы, мцтяшяккил вя тяшяббцскар олмаьы тяляб 
едир. Йалныз беля бир шяраитдя игтисади давраныш лазыми сосиал-игтисади сямяря веря 
биляр. 
 
5.
  Ямяк интизамы сосиал щадися кими 
 
• 
Ямяк интизамы, адамларын мцяййян давраныш гайдасыдыр. Бу да щяр 
щансы бир ямяк коллективляриндя вя жямиййятдя фяалиййят эюстярян норма вя 
мянявиййата уйьун эялмялидир. Ямяк интизамы бцтцн коллектив цзвляри 
тяряфиндян щямин гайда вя нормалара щюкмян ямял олунмасы просесидир. 
• 
Ямяк интизамына ямял олунмасы биринжи нювбядя щяр бир ишчинин юз 
вязифясини дягиг йериня йетирмяси, мцяссися вя тяшкилатларын дахили гайдаларына, 
ям вя сярянжамларына риайят етмясиндян башланыр.  
• 
Ямяк интизамынын формалашмасыи мцряккяб бир просесдир. Бу щям 
аилядян, щям мяктябдян, щям пешя мейлиндян, пешяйя олан щявясдян, пешя 
мянафелярдян вя щям дя ишчинин юз шяхси кейфиййятиндян, ямяк коллективляринин 
она олан мцнасибятиндян вя тялябляриндян чох асылыдыр. Ямяк интизамы илк 
нювбядя инсан амили иля, инсанын эцндялик давранышы, ямяк нормалары вя ямяйя 
мцнасибяти иля баьлыдыр. 

 
66 
• 
Ямяк интизамы бир сыра сосиал нормаларла (истещсал, ямяк, мяняви, етик, 
инзибати-щцгуги) ялагядардыр. Ямяк интизамы сабит сосиал давранышла баьлыдыр. 
• 
Бир тяряфдян ямяк интизамынын сявиййяси сосиал амиллярдян асылы олур, диэяр 
тяряфдян ися ишчи щямин мцнасибятлярин субйектиня чеврилдийиня эюря онун 
дяйярляр мейли ашаьы вя йухары сявиййяли интизам сявиййясиндя бир-бириндян фяргли 
олур. 
• 
Ямяк интизамынын сосиолоъи амилляриндян асылылыьыны ашаьыдакы схемдян 
эюрмяк олар: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
Санксийалар ишчилярин ямяк давранышынын вязиййятиндян асылы олараг 
нязарятедижи субйектлярин эюстярдийи жаваб пеаксийасы иля баьлыдыр. Санксийалар 
конкрет щярякятляр вя конкрет ишляр цчцн тятбиг едилир. 
• 
Тясиретмя характериня эюря санксийалар ики йеря бюлцнцр: позитив вя 
негатив санксийалар. 1-жиси давранышы бяйянилян, 2-жиси ися нормалардан кянар 
давранышлары тянбещ едян санксийалардыр. 
• 
Позитив санксийалар щявясляндирмя формаларыны щяйата кечирмякля, 
негатив санксийалара ися тянбещетмя тядбирляри иля баьлыдыр. 
 
6.
  Тялябат вя онун сосиал мязмуну 
 
• 
Айры-айры фярдлярин, сосиал групларын, сосиал тябягя вя синiфлярин фяалиййяти 
мцяййян тялябат вя мянафелярля баьлыдыр. Тялябат, хцсусиля мадди тялябат 
адамларын давранышына мцщцм тясир эюстярир. Тялябатлар, мянафеляр вя дяйярляр 
сосиал мцнасибятляря дяриндян нцфуз етмишдир. 
• 
Тялябат, мянафеляр вя дяйярляр игтисади мцнасибятлярля билаваситя баьлыдыр. 
Лакин бунлар нятижя етибары иля шцурда щякк олундуьуна эюря бу, ишчилярин, 
Инсан 
фяалиййятини 
мцяййян 
едян 
сосиал шятляр 
Цмуми 
сосиал 
шяраит 
Ишчинин  дяйярляр 
мейли 
Ямяк 
интизамынын 
сявиййяси 
Ямяк 
интизамынын 
вязиййятиня 
нязарят 
Ишчинин 
сосиал 
сяжиййяси 

 
67 
ящалинин, о жцмлядян сосиал групларын ящвал-рущиййясиня, щиссляриня, онларын 
щяйат фяалиййятиня тясир эюстярир. 
• 
Тялябат бир гайда олараг ещтийаждан иряли эялир, ещтийаж ися щям 
шяхсиййятя, щям коллективя, щям дя жямиййятя аид ола биляр. Бу бахымдан 
мянафелярля тялябат арасында бирбаша ялагя вардыр. 
• 
Мянафе тялябатын ифадячисидир. Бу бахымдан тялябат да, мянафе дя 
обйектив бир просесдир: мянафеляр дярк едилмиш тялябатдыр, тялябат инсанын 
ижтимаи мцщитя бирбаша олан мцнасибятдир, мянафе ися тялябатын дярк 
олунмасыдыр. 
• 
А.Маслоунун мотивляшдирмя нязяриййяси тялябатын ийерархийалы принсипиня 
ясасланыр. О, сцбут етмишдир ки, инсанлар биринжи нювбядя юзляриня ян важиб олан 
тялябаты юдямяйя жан атырлар, сонра ися юдямя мейли пилляляр цзря артыр. 
 
А. Маслоу нязяриййяси («Маслоу пиллякяни», «Маслоу пирамидасы») 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
Тялябатын юдянилмяси сявиййяси реал, обйектив тялябатла йанашы, субйектин 
юзцндян вя харижи мцщитдян дя асылы олур. 
• 
Тялябат ямяк фяалиййяти иля баьлы олдуьуна эюря, яслиндя онунла бирликдя 
инсан тарихини ямяля эятирир. 
• 
Мцасир адам цчцн щяля физиолоъи тялябатын юдянилмяси йеэаня шярт 
дейилдир. 
 
Юз  габилиййятини  щяйат  кечирмяк  вя 
тякмилляшдирмяк  тялябаты  (потенсиалы 
реаллашдырма) 
Щюрмят  вя  юзцнящюрмятя  тялябат  (ишчинин 
мцяссися  цчцн  лазымлы  олмасыны  щисс  етмяси, 
сосиал престиъ, йцксяк сосиал статуса малик олма 
Сосиал тялябат (коллективдя етираф вя мцдафия едилмяси) 
Тящлцкясизлийя  тялябат  (щяйатын  горунмасы,саьламлыг, 
сабащкы эцня инам, тягацд тяминаты вя с.) 
Ясас физиолоъи тялябат (гидайа, мянзиля, истиращятя вя с.).  
О,  пулу,  ямяк  щаггыны  щямин  тяялбатын  юдянилмяси  васитяси  щесаб 
етмишдир. 

 
68 
7. Тялябат вя ямяк фяалиййяти 
• 
Истещсал вя истешщсал мцнасибятляри ижтимаи щяйатын бцтцн сащяляриндя 
олдуьу кими сосиал просесляр системиндя дя апарыжы рола маликдир. Бу йалныз 
онун ижтимаи тякрар истещсалын фазалары иля баьлы олмасы сябяби иля дейил, щям дя 
ондан иряли эялян сосиал ганунауйьунлуглар вя сосиал структур иля дя баьлы 
олмасындан иряли эялир. 
• 
Истещсал, тялябат йаратдыьы кими тялябат да истещсал йарадыр вя щяр икиси 
нятижя етибариля истещсала хидмят едир. Она эюря дя бу истещсалын идеал дахили 
мотивиня чеврилир. Конкрет ямяк фяалиййятиня башлмаздан яввял тялябат идеал 
формада айры-айры фярдлярин, ишчилярин илкин ямяк фяалиййяти цчцн мотив кими 
тязащцр едир. 
• 
Тялябатын вя истещсалын сявиййяси бярабяр шяраит дахилиндя тялябатын 
тярбийя едилмяси вя тялябат мядяниййятиндян асылыдыр. 
• 
Тялябат сосиал груплар вя тябягяляр бахымындан сосиал бир кейфиййятя 
малик олур. Илк тялябат юзцндя дюрд хассяни бирляшдирмиш олур. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Мянафеляр вя ямяк фяалиййяти 
• 
Бцтцн тялябат нювляри бу вя йа диэяр формада мянафелярля баьлыдыр. Лакин 
мянафеляр ямяк фяалиййятинин билаваситя сябяби ролунда чыхыш едир. Мянафеляр 
щям ямяк фяалиййяти сферасындан кянар, щям дя ямяк фяалиййяти чярчивясиндя 
тязащцр етдийиня эюря чох эениш диапазона вя универсал ящямиййятя маликдир. 
• 
Мянафеляр еля бир эцжя маликдирляр ки, санки бцтцн щадисяляр вя ижтимаи 
щярякатлар онун ясасында дурур.  
• 
Манефяляр бюлэц мцнасибятляри иля билаваситя баьлыдыр. Бюлэц 
мцнасибятляри игтсиади мцнасибятлярин бир щиссяси олмагла мцлкиййят 
мцнасибятляриндян асылы олур. Чцнки, мцлкиййят мцнасибятляри реал щяйат 
шяраитини, реал щяйат тярзини, щяйатын кейфиййятини мцяййян едир. 
• 
 Мянафеляр няинки айры-айры фярдлярин, щабеля сосиал групларын вя 
миллятлярин сосиал-сийаси давранышларына мцщцм тясир эюстярир. Щям дя пешя 
мянафелярдян фяргли олараг сосиал тябягя, милли мянафеляр вя дяйярляр даща 
эцжлц олур. 
Илк тялябатын хассяляри 
Истещсал 
моменти 
Истещлак  ямяля 
эятирмя хассяси 
Сосиал мязмуна 
малик олмасы 
Фяалиййят 
мотиви 
 

 
69 
• 
Мянафеляр субйектлярин дахили мащиййятини ифадя едир вя щям дя обйектив 
просесляри якс етдирир. Лакин бязи сосиал група аид олан адамлар цчцн тялябатын 
юдянилмяси сявиййяси, щяжми мянафе щярислийи мящдудиййятедижи ролу ойнайа 
билмир. Мянафеляр щеч дя щямишя идеал мотивлярля баьлы олмур.  
• 
Мянафеляр бир чох щалларда йалныз тялябатын юдянилмяси сявиййяси иля дейил, 
щям дя мцхтялиф щиссляр, ещтираслар, арзулар, идейалар, мягсядлярля дя мцяййян 
олунур. 
• 
Мянафеляр цмуми, хцсуси, кечижи, мцвяггяти вя локал характерли 
мянафелярдян ибарят олур. Мянафеляр инсан фяалиййятинин бцтцн сфераларында 
тязащцр едир вя буна уйьун олараг да мянафе нювляри (игтисади, сосиал, сийаси вя 
мяняви) мювжуд олур. 
 
9. Ямяк фяалиййяти просесиндя мотивляшдирмянин ролу вя функсийалары 
 
• 
Ямяк фяалиййяти щяр щансы бир мотив нювц олмадан щяйата кечириля 
билмяз. Чцнки инсанларын фяалиййяти мцяййян тялябатлар, сосиал-игтисади 
мянафеляр системи иля баьлыдыр. 
• 
Ямяк мотивляри фяалиййятин башланмасы вя щяйата кечирилмясинин башлыжа 
механизми вя сювгедижи, вадаредижи васитясидир. Мящз мотивлярин кюмяйиля 
ишчиляр мцхтялиф ямяк ситуасийаларында юз давранышларыны тясдиг едир вя 
мцяййянляшдирир. 
• 
Мотивляр инсан фяалиййятинин катализатору ролуну ойнайыр, даими фяалиййят 
эюстярян амил кими чыхыш едир. 
• 
Ямяк фяалиййяти конкрет амилляр вя шяраитляр, щабеля ишчилярин сосиал 
кейфиййяти иля мцяййян олунур. Ямяк фяалиййятиня сосиал щадисяляря, просесляря 
бир систем кими йанашылмасы, бу фяалиййятин динамикасыны, адамларын, ишчилярин 
сосиал статусуну вя онларын давранышыны мцяййян едян мяжму дяйярляр вя 
нормалар нязяря алынмалыдыр. 
• 
Ямяйя мцнасибятдя бцтцн мотивлярин мювгейи вя ящямиййяти ейни 
дяряжядя олмур. Бурада ян мцщцм ящямиййятя малик олан ямяйин юдянилмяси 
системидир. Чцнки мадди тяминат ямяйя сювг едян ян башлыжа амилдир. 
• 
Ишчинин ямяк фяалиййяти бир йох, бир нечя мотивлярля баьлы олур, щям дя бу 
мотивляр заман етибары иля сяпялянмиш щалда дейил, ейни вахтда да фяалиййят 
эюстярир. 
• 
Мотивляр бцтювлцкдя вя онлары ямяля эятирян компонентляр бахымындан 
ашаьыдакы функсийалары мцяййянляшдирир: 
 
 
 
 
 
 

 
70 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
Дяйярляр мейли пешялярин сечилмяси, иш йерляринин дяйишилмяси цчцн мцщцм 
ящямиййятя малик олур. Пешянин сечилмяси цчцн бунлар ясас эютцрцлцр: 
- фяалиййят нювцнцн йарадыжы характери; 
- пешянин газанж эятирмя дяряжяси; 
- габилиййятин вя пешя мейлляринин уйьунлуьу; 
- сечилмиш пешяляр цзря мцтяхясисляря тялябатын олмасы;  
- пешянин ижтимаи нцфузлулуг сявиййяси; 
- мяжбуриййят цзцндян щямин пешянин сечилмяси.   
 
Мотивляр инсан фяалиййятинин харижи 
вя  дахили  вадаредижи  вязифяляринин, 
щялгяляринин
 вящдятлийини тямин 
едир.  
Мотивляр  билаваситя  щяр  бир 
ишчинин  габилиййятинин  щяйата 
кечирилмяси иля баьлыдыр. 
Бу  ишчинин  мцяййян  давраныш 
еталону, 
нормалашдырылан 
нцмуяняляр иля баьлыдыр. 
Васитячилик функсийасы 
Сяфярбяредижи функсийа 
Ясасландырма, 
бяраятгазандырыжы
 
функсийа
 
Мотивлярин функсийалары 
Мотивляр 
мцхтялиф 
ямяк 
ситуасийасында  ишчиляри  мцхтялиф 
давраныш  истигамятляри  сечмяйя 
истигамятляндирир
 
Мотив 
ишчи 
цчцн 
ямяк 
фяалиййятинин  конкрет  мязмуну, 
мянасыны 
вя 
ящямиййятини
 
мцяййян едир.
 
Мейледижи,  истигамятляндирижи 
функсийа 
Ямяк  фяалиййятинин  мяна 
йарадан,  мяна  кясб  едян 
функсийалары 

 
71 
10. Ямяйин мотивляшдирилмясинин сосиал идаря едилмяси 
 
• 
Ямяк фяалиййятинин мотивляшдирилмясиня ишчилярин психолоэийасы бахымын-
дан йанашмаьын бюйцк ящямиййяти вардыр. Чцнки ямяк фяалиййяти сферасындакы 
ситуасийа хейли дяряжядя шяхсиййятин психолоэийасы, емосионал вязиййяти иля 
шяртлянир. 
• 
Ямяк фяалиййятинин мотивляшдирилмясинин идаря олунмасы комплекс 
проблемлярля инсан фяалиййятинин тялябат, мянафеляр, сосиал нормалар вя сосиал 
фяаллыг сявиййяси иля баьлыдыр. Лакин инсан фяалиййяти иля баьлы олан бу 
компонентлярин вящдятли щалында тядгиг олунма сявиййяси олдугжа ашаьыдыр. 
• 
Бунун цчцн биринжи нювбядя мотивляшдирмянин сосиал мащиййятинин 
чохжящятли олмасынын нязяря алынмасы ясас шяртлярдян биридир. Ямяк фяалиййятинин 
сосиал мащиййяти онун мцхтялиф мянафеляр, тялябатлар, дяйярляр мейли вя сосиал 
нормалар ясасында ашкара чыхыр. Чцнки мянафелярин фяалиййят амили кими чыхыш 
етмяси, обйектив вя субйектив амиллярин трансформасийа едилмяси билаваситя 
инсан шцуру иля шяртлянир, демяк бурада обйектив амиллярин детерминасийа 
олунмасынын субйектив фяалиййятя кечмяси мцряккяб сосиал просселярля баьлы 
олур, яслиндя бу мотивляшмя демякдир. «Мотив» вя «мотивляшдирмя» бир-бири иля 
ялагядар олан анлайышлардыр. Мотив ишчинин, шяхсиййятин фяалиййятинин ясл 
мащиййятини дярк етмяси просесидир, фяалиййятин игтисади вя сосиал детерминасийа 
олунмасынын бир нюв нятижясидир. Мотивляшдирмя ися ямяк фяалиййятиня тясиретмя 
системидир.  
• 
Ямяк фяалиййяти мотивляринин идаря едилмяси башга сащялярдя олдуьу кими 
бурада да обйектив вя субйектив детерминантларын нязяря алынмасыны тяляб едир. 
Ямяк фяалиййятинин бу сяпкили детерминантлары ашаьыдакы кимидир:
 
 
 
 
 

 
72 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
Бу бахымдан ямяк фяалиййятинин мотивляшдирилмясиня фасилясиз, тсиклик бир 
просес кими йанашмаг лазымдыр; чцнки, бу, фяалиййят нювцнцн сечилмясиндян 
тутмуш бцтцн мотивляр, тялябатлар вя мянафеляр системини ящатя едир. 
 
 
 
 
Ямяк  фяалиййятиня  башлайана 
гядяр олан мотивляр 
Сосиал 
норма 
вя 
нормативляр 
Обйектив детерминант 
тялябатлар 
мянафеляр 
Субйектив 
детерминантлар 
Ишчинин ихтисас билийи 
Ишчинин дяйярляр мейли 
Мотивляр 
системи 
юзцнцгиймятляндирмя 
Щяйатын мянасы 
идеаллар 
Щяйат тяжрцбяси 
Фяалиййят мотиви 
Ямяк 
фяалийятинин 
эедишиндя 
олан 
мотивляшдирмя 
Игтисади  мцнасибятляр 
системи 
Нювбяти  ямяк  фяалиййятиндян  сонракы 
мотивляшдирмя, 
мотивляшдирмянин 
йени 
цнсцрляри 

 
73 
 
 
 
 
 
Проблемин  цмуми 
вязиййяти 
Ишчинин  тялябаты  вя 
мянафейи 
Ишчинин 
 вязиййяти 
Тялябат вя мянафеляр обйектинин 
мцяййянляшдирилмяси вя гиймятляндирилмяси 
Мювжуд 
тялябат вя ямяк 
нювляри 
Тялябат 
вя 
мянафеляр 
обйекти 
щаггында 
информасийа 
Онларын 
гиймятлян-
дирилмяси 
Ишчинин  дяйярляр 
мейли 
Гиймятляндирмя 
етиалону
 
Сосиал 
нормалар 
Ишчинин 
габилиййя
ти 
тяжрцбя 
Фяалиййят нювцнцн сечилмяси 
Йени дяйярляр мейлинин мотивляринин дягигляшдирилмяси 
Мотивляр системинин гябул едилмяси 
Мотивляр цзря фяалиййятя башлама 
Фяалиййятин тяшкили, сямярялилийи вя вариантынын 
програмлашдырылмасы 

 
74 
*  Бурада  щямчинин  ямяк  фяалиййяти  иля  баьлы  олан  цч  компонентин  – 
тялябат, мянафе вя мотивляшдирмянин вящдят щалында эютцрцлмясинин принсипиал 
ящямиййяти  вардыр.  Чцнки  бунларын  вящдятлийи  щям  позитив  фяалиййят  мейли 
формалашдырыр,  щям  фяалиййят  цчцн  саьлам  рущлу  башланьыж  йарадыр  вя  щям  дя 
ямяйин, ишин сямярясини, кейфиййятини тямин едир. 
• 
Индии дя тялябат, мянафе, мотив вя фяалиййят арасындакы ялагяни нязярдян 
кечиряк: «ТЯЛЯБАТ-МЯНАФЕ-МОТИВ-ФЯАЛИЙЙЯТ» моделинин гаршылыглы 
ялагяси. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
Ямяйин мотивляшдирилмяси йалныз сырф идрак, дяретмя ящямиййятиня малик 
олан бир проблем дейилдир. Мотивляшдирмя ямяк мящсулдарлыьына, бурахылан 
мящсулун кейфиййятиня, ишчилярин пешя-ихтисас щазырлыьына мцсбят тясир едир. Буну 
щям ямяк фяалиййятинин рягямлярля ифадя олунмуш нятижяляриня, щям дя сосиал-
психолоъи бахымдан ямяйя мцнасибяти сяжиййяляндирян яламятляря эюря мцяййян 
етмяк олар. Бунун цчцн бурада биринжиси, ишчинин ямяк фяалиййятиня дахил 
олмасы, икинжиси, онун конкрет ямяк давранышы, цчцнжцсц, онун ямяк 
фяалиййятинин гиймятляндирилмяси цзря юлчцлмя мейарларындан мцщцм бир 
метод кими истифадя едилир.  
 
 
 
 
 
 
 
Тялябатлар 
системи 
Мянафеляр системинин дярк едилмяси 
мотивляр 
Мянафеляр 
обйекти 
Фяалиййят  
Тялябат вя мянафелярин юдянилмя 
сявиййяси 
Фяалиййятин башланмасы вя 
програмлашдырылмасы 

 
75 
 
Mövzu   7        İnsan resurslarının strateji planlaşdırılması və idarə edilməsi. 
 
1.   Kadr planlaşdırılmasının mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri. 
2.   Kadr planlaşdırılmasının məzmunu, səviyyələri və onlara qarşı tələblər. 
3.  Heyətin operativ planlaşdırılmasının quruluşu və məzmunu. 
4.  Kadrlara tələbatın müəyyən edilməsi və ödənilməsi mənbələri. 
5.   Kadrlara tələbatın planlaşdırılması. 
6.   Heyətin qiymətləndirilməsi prinsipləri və metodları. 
7.   Namizədlərin işə qəbul edilməsində müsabiqənin və attestasiyanın keçirilməsi. 
8.   İnsan resurslarının strateji idarə edilməsi. 
 
1-ci sual. Kadr planlaşdırılmasının mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri. 
Kadr  planlaşdırılmasının  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  işçilərə  onların 
qabiliyyətindən, meyllərindən və əməyin (istehsalın) təşkilindən asılı olaraq lazım olan 
vaxtda  və  istənilən  sayda  iş  yerləri  təklif  edilir.  İş  yerləri  məhsuldarlıq  və  əmək 
motivləri  baxımından  işçilərin  qabiliyyətlərinin  açılmasına,  əməyin  səmərəliliyinin 
yüksəlməsinə və məşğulluq üçün normal əmək şəraitinin olmasına təminat verməlidir. 
Kadr  planlaşdırılması  həm  təşkilatın,  həm  də  heyətin  mənafeyinə  uyğun  həyata 
keçirilir.  Bunun  vasitəsilə  məqsədə  çatmaq  üçün  zəruri  olan  istehsalat  məsələlərinin 
həlli təmin edilir. Kadr planlaşdırılması daha yüksək əmək məhsuldarlığına nail olmağı 
və işdən işçinin razı qalmasını təmin etməlidir. 
Kadr planlaşdırılması aşağıdakı suallara cavab verməlidir: 
1. 
Hansı ixtisasdan nə qədər işçi nə vaxt və harada istifadə olunmalıdır? 
2. 
Sosial zərər vurmadan artıq işçiləri azad etmək və lazım olan işçiləri hansı yolla 
işə qəbul etmək olar? 
3. 
Heyətin qabiliyyətinə uyğun olaraq ondan necə daha yaxşı istifadə etmək olar? 
4. 
Yeni daha yüksək ixtisasdan olan işləri yerinə yetirmək üçün kadrların inkişafına 
hansı yolla nail olmaq olar? 
Ə
dəbiyyatlarda və təcrübədə “kadr planlaşdırılması” və “kadr siyasəti” anlayışları 
bir-birindən  dəqiq  fərqləndirilmir.  Kadr  siyasəti  məqsədin  planlaşdırılması  əsasında 
müəyyənləşdirilir. Odur ki, kadr siyasəti və ya məqsədin planlaşdırılması kadrların uzun 
müddətli strateji  planlaşdırılması  ilə  eyniləşdirilir.  Perspektiv dövr üçün kadr  qərarları 
uzunmüddətli planlaşdırmaya əsaslanır. Beləliklə, kadr planlaşdırılması kadr siyasətinin 
təsdiq olunmasından sonra yox, onunla eyni vaxtda həyata keçirilir. 

 
76 
Cədvəl 1. 
Təşkilatda kadr planlaşdırılmasının məqsəd və vəzifələri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-ci sual. Kadr planlaşdırılmasının məzmunu, səviyyələri və onlara qarşı tələblər. 
 
Məqsəd  daim  planlaşdırılmalıdır.  Bura  təşkilatın  məqsədi  və  onun  heyətinin 
məqsədi daxildir. Məqsədin planlaşdırılmasında hüquq normalarının tələbləri, eləcə də 
təşkilatın  kadr  siyasətinin  ilkin  prinsipləri  əsas  götürülür.  Kadr  sahəsində  məqsədin 
formalaşdırılması  müxtəlif  səviyyələrdə  hakimiyyət  potensialı  olan  bütün  maraqlı 
tərəflərin  iştirakı  ilə  geniş  dairədə  məsələlərlə  əlaqədar  danışıqlar  yolu  ilə 
müəyyənləşdirilir.  Bu  iş  daimi  həyata  keçirilməklə  məqsəd  müəyyənləşdirilir.  Bu 
aşağıdakı proseslərdən keçir: 
-  məqsədin axtarılması; 
-  məqsədin təhlili və dəqiqləşdirilməsi; 
-  onun reallaşdırılması imkanının qiymətləndirilməsi; 
-  məqsədin seçilməsi; 
-  məqsədin həyata keçirilməsi; 
-  məqsədin üzərində nəzarət. 
Strateji  planlaşdırmada  söhbət  baş  məqsəddən  gedir.  Onu  seçdikdən  sonra  taktiki 
və  operativ  planlaşdırma  konkretləşdirilir.  Tədbirlərin  planlaşdırılması  müxtəlif  kadr 
Təşkilatın məqsədi 
Təşkilatda kadr planlaşdırılması 
Kadr 
strategiyası 
Kadr 
məqsədi 
Kadr 
vəzifələri 
Kadr tədbirləri 
G
ə
lə
cə
kd
ə
 
tə
şk
ila
tı
n
 
ka
d
r 
si
ya
sə
ti
n
in
 
iş
lə
n
m
ə
si
. 
İş
çi
lə
ri
n
 
və
zi
fə
 
və
 
p
e
şə
 
ü
zr
ə
 
ir
ə
li 
çə
ki
lm
ə
si
n
ə
 
şə
ra
it
 
ya
ra
d
ır
. 
K
ad
r 
st
ra
te
gi
ya
sı
 
ilə
 
ə
la
q
ə
d
ar
 
tə
şk
ila
tı
n
 
və
 
h
ə
r 
b
ir
 
iş
çi
n
in
 
m
ə
q
sə
d
in
in
 
m
ü
ə
yy
ə
n
 
e
d
ilm
ə
si
. 
M
ə
q
sə
d
lə
ri
n
 b
ir
lə
şm
ə
si
. 
M
ə
q
sə
d
in
 
h
ə
ya
ta
 
ke
çm
ə
si
 
ü
çü
n
 
tə
şk
ila
tı
n
 
zə
ru
ri
 
sa
yd
a.
 
ix
ti
sa
sd
a 
iş
çi
lə
rl
ə
 t
ə
m
in
 o
lu
n
m
as
ı. 
T
ə
şk
ila
tı
n
 
və
 
h
ə
r 
b
ir
 
iş
çi
n
in
 
ko
n
kr
e
t 
m
ə
q
sə
d
in
in
 
və
 
və
zi
fə
lə
ri
n
in
 
h
ə
ya
ta
 
ke
çm
ə
si
n
i 
tə
m
in
 e
d
ə
n
 t
ə
d
b
ir
lə
ri
n
 i
şl
ə
n
m
ə
si
 
və
 b
u
n
a 
çə
ki
lə
n
 x
ə
rc
in
 m
ü
ə
yy
ə
n
 
e
d
ilm
ə
si
 

 
77 
funksiyaların  həyata keçirilməsini təmin  edən  proqramın hazırlanmasını nəzərdə  tutur. 
Funksional yarım sistem üzrə kompleks kadr tədbirləri planlaşdırmaq üçün heyətin idarə 
edilməsi sahəsində istehsal sisteminin məqsədinin təhlili həyata keçirilir.  
Kadr potensialının planlaşdırılmasında aşağıdakı məsələlər konkretləşdirilir: 
1. kadrların strateji inkişafı; 
2. stimullaşdırma sistemi; 
3. idarəetmədə əməkdaşların iştirakının gücləndirilməsi; 
4. qrup və fərdi işçilərin məsuliyyətinin artırılması; 
5. kadr potensialının yaradılması üçün kadrların məqsədəuyğun formada seçilməsi; 
6. müəssisənin fəaliyyət göstərməsini təmin edən kadrların seçilməsi. 
Kadr potensialının planlaşdırılması gələcək vəzifələri yerinə yetirmək üçün zəruri 
olan  bilik,  bacarıq  və  davranış  qaydalarını  əhatə  edir.  Strateji  planlaşdırma  problem 
istiqamətli  məsələləri  və  uzunmüddətli  dövrü  əhatə  edir  (3  ildən  5  ilə  qədər).  Strateji 
planlaşdırma  ilk  növbədə  problemlərin  həllinə  istiqamətləndirilir.  Bu  planlaşdırma  ən 
çox kənar amillərdən, yəni iqtisadi, texnoloji, sosial inkişaf və s. amillərdən asılı olur. 
İ
nkişafın  ən  başlıca  məqamlarının  vaxtında  başa  düşülməsi,  onların  keyfiyyətcə 
qiymətləndirilməsi  strateji  planlaşdırmanın  ən  başlıca  vəzifəsidir.  Strateji  kadr 
planlaşdırması təşkilatın strateji planlaşdırmasına daxil edilir, idarəetmə qərarlarının və 
taktiki planlaşdırmanın əsasını təşkil edir. 
Taktiki  planlaşdırma  heyətin  idarə  edilməsinin  kadr  strategiyasının  konkret 
problemlərinin  həllini  nəzərdə tutur.  Taktiki planda  strateji kadr  planına nisbətən kadr 
üzrə  tədbirlər  aydın,  dəqiq  və  differensiallaşdırılmış  formada  göstərilir.  Taktiki 
planlaşdırma  operativ  planlaşdırma  ilə  strateji  planlaşdırma  arasında  əlaqə,  körpü 
yaradır.  
Operativ  kadr  planlaşdırması  qısamüddətliyi  ilə  xarakterizə  olunur  və  operativ 
məqsədin həyata keçirilməsini təmin edir.  
3-cü sual. Heyətin operativ planlaşdırılmasının quruluşu və məzmunu. 
Heyətin operativ planı kompleks qarşılıqlı əlaqədə olan kadr tədbirlərinin məcmusu 
olmaqla,  təşkilatın  və  hər  bir  işçinin  məqsədinin  həyata  keçirilməsinə  yönəldilir.  Bu 

 
78 
plan təşkilatın heyətinin bütün işlərinin planlaşdırılmasını əhatə edir və bir il üzrə tərtib 
edilir. 
Operativ  planın  işlənilməsi  üçün  aşağıdakı  məlumatları  xüsusi  tərtib  olunmuş 
anketlər vasitəsilə toplamaq lazımdır: 
1. Heyətin daimi tərkibi haqqında məlumatlar: adı, soyadı, yaşadığı ünvan, yaşı, işə 
qəbul olunduğu vaxt və s. 
2. Heyətin  quruluşu:  ixtisas,  yaş,  cins,  milli  tərkibi,  şikəstlərin  xüsusi  çəkisi, 
fəhlələrin, mütəxəssislərin, qulluqçuların, yüksək ixtisaslı fəhlələrin xüsusi çəkisi və s. 
3. Kadr axıcılığı; 
4. Müxtəlif səbəblərdən iş vaxtı itkiləri; 
5. İş vaxtının davamı (tam və natamam işləmək); 
6. İşçilərin əmək haqqı barədə məlumatlar; 
7. Sosial xarakterli xidmətlər: sosial ödəmələr. 
İ
nformasiyalar bu tələblərə cavab verməlidir: 
1.  Sadəlik; 
2.  Əyanilik; 
3.  Birmənalıq, aydın və başa düşülən; 
4.  Müqayisə etməyə imkan verməlidir; 
5.  Vahid formanın gözlənilməsi; 
6.  Aktuallıq – təzə, operativ və vaxtında təqdim etmək. 
Kadr planlaşdırılmasının mərhələləri: