Mövzu Layihə nədir? Layihəni xarakterizə edən əsas xüsusiyyətlər

Qeyri-müəyyənlik amilləri	Qeyri-müəyyənlik mənbələri
Risk növləri
Texniki və texnoloji	- Layihə qabiliyyətinin səhv hesablanması - Dizayn səhvləri	- Tikinti xərclərinin artırılması - Uğursuz dizayn gücü cədvəli
Marketinq	- Məhsul bazarının səhv seçimi	- Məhsulları satış qiymətinə satmağın mümkün olmaması
Maliyyə	- Valyuta məzənnəsinin dəyişməsi	- Tikinti müqaviləsinin dəyəri və qiymət artımı
Hərbi və siyasi	- Ticarət və siyasi rejim dəyişikliyi	- İnvestisiya dəyərinin artması - Layihənin itirilməsi
Qanuni	- Sənədlərin düzgün tərtib edilməməsi	- Layihəyə mülkiyyət hüququnun itirilməsi
Xüsusi risklər	- Yanlış qiymət siyasətinin seçilməsi	- Məhsulları qrafikə uyğun və təklif olunan qiymətə satmağın mümkün olmaması
Əlavə risklər	- İnsanın yaratdığı fəlakətlər və təbii fəlakətlər	- İnvestisiya və əməliyyat xərclərinin artımı

Şəkil 5. Neft və qaz şirkətinin riskləri [3]

Qeyri-müəyyənlik layihənin həyata keçirilməsi üçün daxili və xarici şərtlər barədə natamam və qeyri-dəqiq məlumatlar deməkdir. Layihənin bir mərhələdən digər mərhələyə keçməsi ilə, ehtimal olunan istehsal dərəcələri, investisiyalar, avadanlıqların konfiqurasiyası və performans daxil olmaqla layihə hədəflərini hesablamaq üçün lazım olan ilkin məlumatların dəqiqləşdirilməsi səbəbindən qeyri-müəyyənlik dərəcəsi azalır. Lakin bütün riskləri və qeyri-müəyyənlikləri aradan qaldırmaq mümkün deyil.

Risk, layihənin icrası zamanı bütün və ya ayrı-ayrı layihə tərəfdaşları üçün mənfi nəticələrə səbəb ola biləcək potensial şərtlərin meydana çıxması deməkdir [4].
İnvestisiya layihəsinin inkişaf mərhələsi, investorun layihənin effektivliyinə mənfi təsir göstərə biləcək bütün risk faktorlarını bilməsi üçün iş sahələrini əhatə edir: təhdidlər və layihənin həyata keçirilməsi prosesində baş verən risk növləri. Risklər və bu risklərin layihənin ilkin inkişaf mərhələlərində layihənin effektivliyinə göstərə biləcəyi təsirlər barədə məlumat profilaktik və azaldıcı tədbirlərin görülməsinə və ya layihənin bağlanması barədə qərar qəbul edilməsinə kömək edəcəkdir.

Ş əkil 6 investisiya layihəsi risk idarəetmə modelini göstərir.

İnvestisiya layihəsi risk idarəetmə prosesi planlaşdırma, izləmə və düzəliş tədbirləri sistemi daxilində risk təhlili və risk idarəetmə metodlarının birləşməsi kimi müəyyən edilir.

İnvestisiya riskinin qiymətləndirilməsinin alqoritmi ardıcıl olaraq iki mərhələni əhatə edir ki, bunlar keyfiyyət və kəmiyyət təhlilidir. Keyfiyyətli risk analizinin ilkin nəticələri aşağıdakılardır:
- Maliyyə itkiləri ilə nəticələnə biləcək səbəblər daxil olmaqla, layihəyə xas risk növlərinin müəyyənləşdirilməsi;
- Potensial və müəyyən edilmiş risklərin meydana gəlməsinin hipotetik nəticələrinin təhlili və maliyyəyə bərabərliyi;
- Riskin minimuma endirilməsi və ən optimal strategiyanın seçilməsi üçün hərəkətlərin edilməsi barədə təklif.
Neft və qaz sənayesi üçün investisiya layihələrinin əsas keyfiyyət qiymətləndirmə metodları aşağıdakılardır:
- Mütəxəssis risk qiymətləndirmə metodu;
- Risk xəritəsi;
- Risk matris metodu;
- Qərar ağacının hazırlanması.
Kəmiyyət risk qiymətləndirməsi layihənin həyata keçirilməsinin nəticələrinin planlaşdırılan layihə parametrlərindən birindən az olacağı ehtimalının qiymətləndirilməsi baxımından aparılır.
Son illərdə Monte Carlo simulyasiyasının neft və qaz sənayesi üçün həssaslıq təhlili və ssenari təhlili birləşməsi baxımından kəmiyyət risk təhlili üçün getdikcə daha çox istifadə edildiyini gördük. Bu metod, fərdi layihə mərhələləri üçün risklərin təyin olunduğu ilkin parametrlərdə (qiymətlərdə və valyuta məzənnələrində) təsadüfi dəyişikliklərlə çoxpilləli təkrarlanan metodları (model hesablama revizyonları) nəzərdə tutur [2].
Bu cür üsullar tez-tez aşağıdakı alqoritmdən istifadə edəcəkdir:
1. Layihə dəyişənlərinin dəyişmə intervalları təsadüfi olduğu yerlərdə müəyyən ediləcək;
2. Layihənin hər mərhələsi üçün risk ehtimalı bölgüsü növləri müəyyənləşdiriləcək;
3. Asılı proyekt dəyişənləri arasındakı korrelyasiya amilləri müəyyən ediləcək;
4. Nəticədə yaranan layihə ölçümlərinin müəyyənləşdirilməsi bir neçə dəfə təkrarlanacaq;
5. Alınan göstəricilər aşağıdakı xüsusiyyətlərə uyğun təsadüfi dəyişənlər kimi qəbul ediləcəkdir: riyazi gözləmə və ehtimalların paylanması;
6. Riskin baş vermə ehtimalı layihənin icrası zamanı bu və ya digər aralıqlarla müəyyən edilir.
Monte Carlo simulyasiyası, çoxsaylı və kompleks risk faktorlarının qiymətləndirilməsinə üstünlük verilmiş bir yanaşma təklif edir. Mövzu üzrə mütəxəssislər müstəqil olaraq öz təsvirlərini verə və layihə iqtisadiyyatına ümumi təsirlərin dərin tərifini atlayaraq təcrübələri daxilində risklərin kəmiyyət qiymətləndirilməsini apara bilərlər. Bu çərçivədə layihə iqtisadi proqnozları müəyyən bir neft və qaz layihəsinin gəlirliliyinin tək nöqtəli qiymətləndirilməsinə yönəlməyəcəkdir. Bunun əksinə olaraq, layihə idarəetmə qrupuna bir sıra mümkün nəticələr və əlaqəli ehtimallar təqdim edəcəklər. Monte Carlo simulyasiyası, proqnozlaşdırılan model proqnozlarında kritik fərziyyələrlə investisiya qoyuluşlarının nəticələrinə qarşı layihə zəifliklərinin qiymətləndirilməsinə yönəlmişdir. Bu vasitə, maliyyə hədəflərinə uyğun olaraq maliyyə hədəflərinə çatma perspektivlərini müəyyənləşdirmək üçün maliyyə və insan resurslarını kritik vəzifələrin həllinə yönəltməyə imkan verir. iş planları ilə. Xülasə olaraq, Monte Carlo simulyasiyası, riskləri azaltmaq və investisiyaların gəlirliliyini artırmaq üçün istifadə olunan bir layihə idarəetmə vasitəsidir.