Mövzu maliYYƏ UÇotunun mahiYYƏTİ,TƏYİnati, TƏNZİMLƏNMƏSİNİn qanunveriCİLİk bazasi və konseptual əsaslari

5.2.Əməliyyatların və hadisələrin sənədləşdirilməsi, sənədlərin növləri

Maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının ilkin mərhələsi olan sənədləşmə uçotun ən mühüm sahələrindən biridir. Sənəd olmasa maliyyə vəziyyəti,maliyyə nəticələri və onlarda olan dəyişikliklər haqqında faydalı informasiyanın düzgün hazırlanması və dürüst təqdim edilməsi də yoxlanıla və sübut oluna bilməz.

Məlumat mənbəyi əməliyyat və ya hadisələrin baş verdiyini təsdiqləyən sənəddir. Mühasibat uçotu sistemində istifadə olunan məlumat mənbələrinin aşağıdakı növləri vardır:

1. 
   Daxili məlumat mənbəyi. Bu, müəssisəni daxilində toplanan məlumatların mənbəyidir;
   
2. 
   Xarici(kənar) məlumat mənbəyi. Bu, digər müəssisə tərəfindən yaradılan məlumatların mənbəyidir;
   
3. 
   Şifahi məlumat mənbəyi. Bu məlumat mənbəyi sifahi danışıq zamanı əldə edilir, lakin bu məlumat daha sonra yazılı olaraq təsdiq edilir.
   

Təşkilatlarda baş verən əməliyyatlar üzərində ilkin müşahidənin aparılmasından sonra sənədlərin tərtibi həyata keçirilir. Təşkilat tərəfindən aparılan bütün təsərrüfat əməliyyatları mühasibat uçotunun aparılmasına əsaslanan və ilkin müşahidə sənədi olan ilkin sənədlərlə rəsmiləşdirilir.

Bundan əlavə, sənədləşmə baş vermiş əməliyyatların sübutedici dəlilidir. Məhz sənədlər vasitəsi ilə hüququ və fiziki şəxslər arasında iqtisadi münasibətləri tənzimləmək mümkündür. Beynəlxalq aləmdə sənədlər iqtisadi münasibətlərdə sübutedici bir dəlil kimi qəbul olunmuşdur.

“Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına  əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”ndailkin uçot sənədləri  -maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının aparılması üçün mühasibat uçotu subyektinin rəhbərinin göstərişini təsdiq edən və ya bu əməliyyatların baş verməsinə hüquq verən, habelə mühasibat uçotunun aparılmasına əsas verən yazılı və ya elektron daşıyıcılarda olan təsdiqedici sənədlər kimi xarakterizə edilir.

Mühasibat uçotu subyektləri Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş ilkin uçot sənədlərinin və uçot registrlərinin formalarından istifadə edir. Təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsi faktını əks etdirən ilkin uçot sənədləri mühasibat uçotu registrlərində yazılışlar üçün əsas hesab olunur.

İlkin uçot sənədləri özündə sənədin (formanın) adı, nömrəsi, kodu, tərtib edilmə yeri, tarixi, sənədi tərtib edən təşkilatın adı, təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu, məsul şəxslərin vəzifələri, soyadı, adı, atasının adı, şəxsi imzaları kimi zəruri rekvizitlər əks etdirir. İlkin uçot sənədləri əməliyyatların baş verdiyi anda, bu mümkün olmadıqda isə əməliyyatlar başa çatdıqdan dərhal sonra tərtib edilməlidir.

Sənədlərin keyfiyyətli tərtibatı, onların vaxtında mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim edilməsi, sənədlərdəki məlumatların doğruluğu həmin sənədləri tərtib etmiş və imzalamış şəxslər tərəfindən təmin edilir.

Təşkilatlarda mühasibat uçotu sistemində ən çox istifadə olunan ilkin sənədlərə aşağıdakıları aid etmək olar: əmtəə-nəqliyyat qaiməsi, işlərin yerinə yetirilmə akti,