Mövzu marketinq sistemiNDƏ QİYMƏtqoyma siyasəTİ Plan

9.5. Məhsulgöndərmənin bazis şərtləri və qiymət
Məhsulun qiymətinə təsir edən ən mühüm amillərdən biri də məhsulgön­dər­mə­lərin bazis şərtləridir. Belə ki, məhsulgöndərmənin müxtəlif bazis şərtlərində kontrakt qiymətinin tərkibinə daşıma və boşaltma xərjləri də daxil edilir. Beynəlxalq tijarətdə müəyyən anlaşılmazlıqları aradan qaldırmaq məqsədilə Beynəlxalq Tijarət Palatası məhsulgöndərmənin bazis şərtlərini izah edən «Tijarət Terminlərinin Təfsirinin Beynəlxalq Qaydalarını - İnkoterms-2000» hazırlamışdır. İnkotermsə görə məhsulgöndərmənin bazis şərtləri məhsulun istehsalçıdan (satı­jı­dan) istehlakçıya (alıjıya) çatdırılması prosesində onların öhdəliklərini və bu proses zamanı məhsulun xarab olması və ya məhv olması riskinin satıjıdan alıjıya keçməsi anını, həmçinin daşıma və yükləmə-boşaltma xərjlərinin hansı hissəsinin məhsulun qiymətinə daxil olmasını müəyyənləşdirir.
Məhsulgöndərmənin bazis şərtlərindən hansının tətbiq ediləjəyindən asılı olmayaraq istehsalçı və ya satıjı aşağıdakı öhdəlikləri yerinə yetirməlidir:

• 
  məhsulgöndərmə müqaviləsinə (kontraktına) uyğun olaraq məhsulun göndə­rilməsini;
  
• 
  məhsulun göndərilmə üçün hazır olduğu və ya göndərildiyi haqda vax­tın­da alıjıya məlumat verməyi;
  
• 
  məhsulun yoxlanması, markalaşdırılması və sertifikatın alınması ilə əla­qə­dar olan xərjlərin ödənilməsini;
  
• 
  məhsulların qablaşdırılmamış halda göndərilməsini nəzərdə tutan bazis şərt­ləri istisna olmaqla məhsulların adi qablaşdırılmasının təmin edilməsini;
  
• 
  alıjıya, istehlakçıya təmiz konosament və ya onu əvəz edən nəqliyyat sə­nəd­lərinin verilməsini;
  
• 
  franko-zavod məhsulgöndərmə şərti istisna olmaqla, ixraj və gömrük rəs­mi­ləş­dirilməsilə əlaqədar olan xərjlərin, rüsumların və vergilərin ödənilməsini;
  
• 
  franko-zavod məhsulgöndərmə şərti istisna olmaqla, ixraj lisenziyasının alınmasını;
  
• 
  alıjının xahişilə onun hesabına və riskinə məhsulun aparılması üçün zəruri olan sənədlərin alınmasında ona kömək göstərilməsini;
  
• 
  bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq göndərilmiş məhsulun dəyərinin ödə­nil­məsi üzrə hesablaşma sənədlərinin və invoysun hazırlanması və alıjıya təqdim edilməsini;
  
• 
  kontraktda göstərilmiş tarixdə (və ya müd­dət­də) və göstərilmiş limanda (əra­­zidə, yerdə və ya məntəqədə) alıjıya təhvil verənə kimi məhsulun məhv olması və ya zədələnməsi ilə əlaqədar olan xərj­lərin ödənilməsini.
  

Məhsulgöndərmənin bazis şərtlərindən hansının tətbiq ediləjəyindən asılı ol­ma­yaraq alıjı aşağıdakı öhdəlikləri yerinə yetirməlidir:

• 
  müqavilədə nəzərdə tutulmuş vaxtda və yerdə göndərilmiş məhsulu qəbul etməyi;
  
• 
  qəbul etdiyi məhsulun dəyərini müqavilədə nəzərdə tutulan vaxtda və for­ma­da ödəməyi;
  
• 
  məhsulun vaxtında qəbul edilməməsilə əlaqədar olan bütün xərjləri və jəri­mələri ödəməyi;
  
• 
  məhsulgöndərmənin bazis şərtinə uyğun olaraq məhsulun məhv olması və ya zədələnməsi riskinin öz üzərinə götürməsini;
  
• 
  «rüsum ödənilməklə çatdırılmışdır» şərtilə məhsulgöndərmə istisna ol­maq­la, məhsulun idxalı və gömrük rəsmiləşdirilməsi xərjlərinin, rüsumlarının və vergilərinin ödənilməsini;
  

İnkoterms-2000-də məhsulgöndərmələr 4 qrupa bölünür və onun 13 bazis şərtindən istifadə edilir. Bu qruplar və onlara daxil olan bazis şərtləri aşağıdakı jəd­vəldə verilmişdir (Jədvəl 9.1).
Franko-zavod (göstərilmiş yer) məhsulgöndərmə şərti (EXW - Ex Works).
Məhsulun göndərilmiş hesab edilməsi. Məhsul satıjı müəssisənin ərazisində və yaxud həmin ərazidə göstərilmiş başqa yerdə ixraj və gömrük rəsmiləşdiril­mə­si həyata keçirilmədən, həmçinin nəqliyyat vasitəsinə yüklənmədən alıjıya və ya onun təyin etdiyi şəxsə təhvil verildiyi andan göndərilmiş hesab edilir.
Məhsulun kontrakt qiymətinin tərkibi. Bu məhsulgöndərmə şərtində məhsulun kontrakt qiymə­ti­nin tərkibinə məhsulun dəyərilə yanaşı onun göstərilmiş yerə çatdırılması ilə əla­qədar xərjlər (həmin yerdə boşaltma xərjləri də daxil olmaqla), həmçinin məhsulun yoxlanması, adi qablaşdırılması və markalaşdırılması xərjləri daxildir.
Risklərin keçməsi anı. Məhsulun məhv olması və zədələnməsi riski və onunla əlaqədar olan xərjlər razılaşdırılmış tarixdə və ya müddətdə göstərilmiş yerdə alıjı­nın və ya onun təyin etdiyi şəxsə verildiyi andan satıjıdan alıjıya keçir.
Franko-daşıyıjı (göstərilmiş yer) məhsul göndərmə şərti (FCA - Free Carrier .... named place).
Məhsulun göndərilmiş hesab edilməsi. Məhsul ixraj və gömrük rəsmiləş­diril­məsinin həyata keçirilməsi, rüsumlarının və vergilərinin ödənilməsi şərtilə razı­laşdı­rıl­mış tarixdə və ya müddətdə göstərilmiş yerdə nəqliyyat vasitəsindən boşaldılmadan alıjının təyin etdiyi şəxsə və ya onun nümayəndəsinə təhvil verildikdən sonra gön­dərilmiş hesab edilir.