Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları

4.Rayonlaşmanın xarici təcrübəsi və Azərbaycanda rayonlaşmanın inkişafı 
 
Azərbaycan  Respublikası  müstəqillik  əldə  etdikdən  sonra  dövlət  quruculuğu  işini 
yeniləşdirməyə  və  idarəetmə  sistemini  təkmilləşdirməyə  başlamışdır.  Bu  işdə 
inkişaf  etmiş  dövlətlərin  təcrübəsindən  istifadə  olunur.  İdarəçilik  sisteminin 
qurulmasında,  müxtəlif  səpkih  qanunların  və  qanunvericihk  aktlarının 
hazırlanmasında  xarici  təcrübəyə  istinad  edildiyini  nəzərə  alsaq  görərik  ki,  ölkə 
daxili qurumların yaradılması və idarəedilməsinin təşkili üçün də xarici ölkələrin 
təcrübəsindən istifadə olunması zəruridir. 
     1.  Müasir  dövrdə  iqtisadi  və  sosial  inkişafın  regional  aspektləri  dövlətin  əsas 
qayğısı olmuşdur. 
        2.Regional aspektlərlə bağlı digər istiqamətlər də inkişaf edir. Məsələn, ayrı-
ayrı rayonların inkişafının proqnozlaşdırılması. 
3. Regional tədqiqatlarda iqtisadi-riyazi modellərin tətbiqi. 
Xarici  ədəbiyyatda  «rayon»  anlayışının  40-a  yaxın  şərhi  var  idi.  Lakin  hind 
coğrafiyaşünası  P.Varmanm  dediyi  kimi  «onlarm  əsasında  heç  bir  tutarlı  tərif 
formalaşdırmaq mümkün deyildir». 
Son  illərdə  xarici  ölkələrdə  «rayon»  anlayışına  yanaşma  sahəsində  xeyli 
təkamül  edilmişdir.  Bu  zaman  rayon  anlayışının  şərhində  əsas  yer  subyetivizmə 
verilir.  Regional  planlaşdırma  ideyası  və  praktikasının  yayılması  ilə  rayon  və 
rayonlaşma öz «qeyri-müəyyənliyini» itirir və tədqiqatların əsas istiqamətlərindən 
birinə çevrilir. 
Rayon  nəzəriyyəsində  daha  çox  diqqət  rayonun  iqtisadi-coğrafi  nüvəsi  kimi 
aşağıdakı  obyektiv  başlanğıca  verilir:  müəyyən  bir  ərazi  üçün  iqtisadi  cazibə 
mərkəzi olan şəhər, aqlomeraisya və s. 
Qərbdə  ən  geniş  yayılmış  ideyalardan  biri  ondan  ibarətdir  ki,  rayon 
nəzəriyyəsi  qarşıya  qoyulan  məqsəddən  asılı  olaraq  dəyişə  bilər.  Bu  baxımdan 
rayon  regional  təhlilə  xidmət  edən  alətdir.  Regional  planlaşdırmaya  isə  rayona 
idarəetmə aləti kimi baxılır. 
Təcrübə  göstərir  ki,  əksər  dövlətlərdə  rayonlaşma  ölkənin  ərazisini  iki,  bir-
birinə əks, inkar edən rayonlara bölgüsü ilə eyniləşdirilir: inkişaf problemləri olan 
və  olmayan.  Belə  ki,  İngiltərədə  daha  çox  işsiz  olan  rayonlar  «depressiv»ı, 
Almaniyada  ən  aşağı  iqtisadi  artım  templəri  və  çox  işsiz  olan  rayonlar  «fəlakət» 
rayonları  adlandırılır.  Bu  rayonlarda  məhsuldar  qüvvələrin  nizamsız 
yerləşdirilməsi  nəticəsində  ölkənin  quruluşu  üçün  təhlükə  yaradan  sosial-iqtisadi 
ziddiyyətlər  meydana  gəlir.  Alman  iqtisadçısı  E.Ditrix  yeni  termi
n
  daxil  etmişdir 
problem  rayon.  Bu  termin  Qərb  ölkələrinin  rayonlaşmaya  münasibətini  açıq 
göstərir: əvvəlcə ərazi problemləri yaranır, sonra bu rayonlar daha ciddi vəziyyətə 
düşür. 

---

  
İnzibati indiyə kimi regional planlaşdırma üçün ərazisinin parçalanmasının ən 
geniş  yayılmış  növüdür.  Mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  heç  bir  yeni  rayon 
yaradılmır,  mövcud  inzibati  ərazi  bölgüsündən  istifadə  edilir.  Bir  çox  ölkələrdə 
regionlaşma hələ də bu mərhələdədir. Buna səbəb bir çox inzibati ərazi vahidləri 
daxili iqtisadi vahidliyin elementlərini daşıyır: inzibati mərkəz bu, adətən əyalətin 
iri şəhəri, nəqliyyat qovşağı və ya infrastrukturun nüvəsidir. Bundan başqa inzibati 
ərazi bölgüsü dövlət mexanizminin bir hissəsidir ki, onun vasitəsilə bir çox dövlət 
tədbirləri və xidmətləri həyata keçirilir. Məsələn, idarəetmə, vergi yığılması, təhsil, 
səhiyyə
n
i
n
, statistika xidmətinin maliyyələşdirilməsi və s. 
2.Plan  (proqram)  rayonlaşma,  yəni  regional planlaşdırma  üçün  inzibati  ərazi 
bölgüsünü dəyişdirmədən yeni rayonlar yaradılır. Çox vaxt bir neçə inzibati rayon 
bir plan rayonunda birləşdirihr. Belə növ rayonlar İngiltərədə, Fransada, ABŞ-da (9 
statistik  rayon)  mövcuddur.  Plan  rayonlara  bir  neçə  inzibati  rayounun  daxil 
edihnəsi  rayonlaşmanın  ikitərəfli  xarakterindən  doğan  ziddiyyətləri  aradan 
qaldırmağa imkan verir. 
3.İqtisadi rayonlaşma  - şərti olaraq köhnə inzibati ərazi bölgüsünün ləğvi və 
onun  regional  inkişaf  tələblərinə  cavab  verən  yeni  rayonlar  şəbəkəsi  ilə  əvəz 
olu
nm
asıdır. Bu proses keçmiş sosialist ölkələrində geniş yayılmışdı. 
4.İndikativ rayonlaşma - rayonlaşmanın müəyyən bir növü k
imi 
nə iqtisadi, nə 
də  sosial-siyasi  şərait  yetişməyən  ölkələrdə  tətbiq  olunur.  Belə  ölkələrdə  regional 
planlaşdırma hələ ilk addımlarını atır və rayonlar yox, onların potensial nüvələri və 
ya ehtimal edilən inkişaf zonaları seçilir. Məsələn, Efiopiya. 
Çox  zaman  ətraf  rayonlarla  birlikdə  şəhər  və  ya  ayrı-ayrı  sənaye,  irriqasiya 
layihələrinin  həyata  keçirildiyi  zonalar  götürülür,  indikativ  rayonlaşmaya  inkişaf 
etmiş ölkələrdə də təsadüf edilir. Bu, əsasən yeni mə
nim
sə
n
ilən  rayonların inkişaf 
zonaları kimi təzahür edir. 
Böyük Britaniya 4 tarixi-coğrafi vilayətdən ibarətdir. Bu inzibati ərazi vahidlərin 
yerli idarə orqanları vardır. Bu orqan seçkili Şura hesab olunur. İrlandiyaya 
məhdud muxtariyyat verilmişdir. 
Böyük  Britaniyada müxtəlif  təşkilatlar  tərəfindən  xüsusi təyinatı olan  rayon 
şəbəkələri  yaradılmışdır  aqronomik  xidmət  orqanları,  kömür,  elektrik  enerjisi 
sənayesini idarə etmək üçün rayonlar və s. Bəzi coğrafiyaşünaslar tərəfindən təklif 
olunan  rayonlar  toru  da  mövcuddur.  Onlardan  ən  məşhuru  S.Fauset  tərəfindən 
hazırlanmışdır.  Bu  rayonlaşmanın  əsasında  ölkə  ərazisinin  əyalətlərə  bölgüsü 
dururdu ki, onların sərhədləri iri şəhərlərin təsir sferaları ilə müəyyən olunur. 
E.Teylor  və  Qilbertin  təklif  etdiyi  rayonlaşmada  isə  rayonların  sərhədləri 
ölkənin qraflıqlara bölgüsü nəzərə alınmadan müəyyənləşdirilirdi. Qilbert standart 
rayonlar torunu  təklif  etmişdir. Onun  rayonlarının sərhədləri standartlarla üst-üstə 
düşmədikdə, onlar qraflıq- larm sərhədlərilə keçirilirdi. 
Bütövlükdə  ehni  əsaslandırılmış  iqtisadi  rayonlaşmaya  Britaniyada  az  yer 
ayrılmışdır,  mütəxəssislərin  böyük  əksəriyyəti  onların  mövcudluğunun 
obyektivliyini inkar edir. 
Müasir dövrdə Böyük Britaniya ərazisində 11 iqtisadi rayon fərqləndirilir. 
Bu  iqtisadi  rayonları  istehsal  və  ərazi  strukturuna,  məhsuldar  qüvvələrin 
inkişaf səviyyəsinə görə 3 qrupda birləşdirmək olar: 
> 
Daha sürətlə inkişaf edən iqtisadi rayonlar; 
> 
Depressiv iqtisadi rayonlar; 

---

  
> 
İqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə aralıq mövqe tutan rayonlar. 
Belçikanın  vahid  iqtisadi  rayonlara  bölgüsü  mövcud  deyildi.  Kiçik  və 
özünəməxsus  landşaft  Belçikanın  əsas  xüsusiyyətlərindəndir.  Ona  görə  coğrafi 
ədəbiyyatda kiçik ərazi vahidlərinə dair işlər üstünlük təşkil edir. İnzibati cəhətdən 
Belçika  9  əyalətdən  ibarətdir.  Hər  əyalətin  əhalisi  əyalət  şurasım  seçir.  İcraedici 
orqan qubernatorun başçılıq etdiyi daimi deputatlar heyətidir. Əyalətlərdə ko
mm
u- 
nalar  fəaliyyət  göstərir.  Kommunalarda  Kommuna  Şurası  seçihr.  İcraedici  orqan 
qallar Kollegiyasıdır. 
Kənd  təsərrüfatının  ixtisaslaşması,  əhahnin  urbanizasiyası  və  sıxlığı,  təbii 
şərait,  tarixi  inkişafın  xüsusiyyətləri  də  amil  ki
mi
  çıxış  edə  bilər.  Bu  baxı
m
dan 
ölkənin ərazisini 6 iqtisadi rayona ayırmaq olar: 
1. 
Brüssel -Antverpen; 
2. 
Mərkəzi Belçika; 
3. 
Şimal-Qərbi Belçika; 
4. 
Şimal-Şərqi Belçika; 
5. 
Sambri və Maaşa çayları vadisi; 
6. 
Cənubi Belçika. 
Fransa  ciddi  təzadlar  ölkəsidir.  Bu  iqtisadiyyatda  da  özünü  büruzə  verir. 
Ölkənin  ayrı-ayrı  rayonları  inkişaf  səviyyələrinə  görə  kəskin  fərqlənir. 
İqtisadçıların bir qismi rayonların aşağı inkişaf səviyyəsini təbii ehtiyatların azlığı, 
digər  qismi  əhalinin  psixikası  ilə  bağlayırlar.  Lakin  buna  səbəb  təsərrüfatın 
nizamsız inkişafıdır. Nəticədə rayonların bir qismi məcmu ictimai, tarixi və sosial 
iqtisadi şərait əsasında xeyli inkişaf etmişdir. 
Ölkənin regional inkişafının tələbləri üçün 21 «proqram rayon» yaradılıb: bu 
rayonlar  8  «inkişaf  zonasmda»  birləşdirilib  ki,  onlar  da  3  «makroregion»  əmələ 
gətirir Qərb, Şərq və Paris rayonu. Bundan başqa 1 «unikal» rayon vardır - ölkənin 
cənubunda tikilən Fos sənaye kompleksi. 
Bu  orqanlar  vergi  vəsaitinin  toplanması,  sosial-iqtisadi  tədbirlərin  həyata 
keçirilməsi ilə məşğuldur. 
Avstraliya İttifaqı da 6 ştatdan ibarət olub, ərazisi ABŞ və Ka nadada olduğu kimi 
düz xətlə bölünmüşdür. Burada da ştatların öz konstitusiyaları, hakimiyyət və idarə 
orqanları vardır. Onlar dominion (İngiltərə imperiyasına daxil olan və ondan asılı 
olan dövlət) hüququnda Millətlər Birliyinin tərkibinə daxildirlər. 
Avstriya  9  federal  əraziyə  bölünmüşdür.  Hər  ərazinin  öz  konstitusiyası  və 
parlamenti  (landtaq)  vardır.  Hər  ərazidə  seçkili  orqanları  olan  yerli  və  vilayət 
icmaları mövcuddur. 
Almaniya  Federativ  Respublikası  16  federal  əyalətdən  ibarətdir.  Almaniya 
landtaqlara  bölünmüş,  hər  birinin  müstəqil  konstitusiyası  və  hökuməti  vardır. 
Landtaqlar mahallara bölünmüş, onahn prezidentləri ərazi hökumətlərini təyin edir 
və  onlar  mahalda  bütün  bələdiyyə  orqanlarına  nəzarət  edirlər.  Yerli  özünüidarə 
orqanlarını - qəza və icma şuralarını əhali seçir. 
Birləşmiş  Ərəb  Respublikası  7  əmirlikdən  ibarətdir.  Ah  qanunverici  orqan 
əmirliyin  Ali  Şurasıdır.  Yerli  özünüidarənin  səlahiyyət  və  hüquqları 
qanunvericiliklə müəyyən edilmişdir. 
İspaniya inzibati cəhətdən 17 muxtar vilayətə, 50 əyalətə bölünür. Bunlarda 
da seçkili yerh özünüidarə orqanları vardır. 

---

  
Yaponiya inzibati cəhətdən 47 perifekturaya bölünür. Perifek- turalarda yerli 
idarəçiliyi seçkili perfektura məchsi həyata keçirir. 
Norveç inzibati cəhətdən 20 fülkəyə bölünür. Onların hər birinin seçkili yerli 
özünüidarə orqam vardır. 
İtaliya  20  vilayətə  bölünür,  5  vilayət  xüsusi  statusa  ma
li
kdir.  Bunların 
məhdud  qanunvericilik  səlahiyyətlərə  malik  parlamentləri,  vilayət  şuraları  və 
hökumətləri (cuntalar) vardır. 
Türkiyə  Respublikası  inzibati-coğrafi  cəhətdən  7  bələdiyyə  və  81  ilə 
(vilayətə) bölünür. Respublika Konstitusiyası əsasında müəyyən olunmuş hüquq və 
səlahiyyətləri vardır. 
Müxtəlif  ölkələrin  regional  idarəetmə  sistemləri
n
i
n
  təhhh  və  eyni  zamanda 
keçmiş  SSRİ-nin  tərkibində  olmuş,  hazırda  müstəqil  dövlətlər  kimi  fəaliyyət 
göstərən  ölkələrin  yeni  şəraitdə  idarəetmənin  təşkilinin  tədqiqi  göstərir  ki,  ərazi 
tə
nziml
əmə  zəruridir  və  hər  bir  ölkənin  ərazi  bütövlüyünü  saxlamaq  və  hər  bir 
dövlətin konstitusiyasını əsas götürməklə, yerli səlahiyyətlərə ma
li
k  ərazi bölgüsü 
aparılmalıdır.  Rusiyada  müxtəlif  pillələrdə  bu  proses  həyata  keçir.  Eyni  vəziyyət 
Qazaxıstanda, Belarusda, Ukraynada da müşahidə olunur. 
Bu  dövlətlərin  inzibati-idarə  vəziyyətini  xarakterizə  etmək  zəruriyyəti  onunla 
əlaqədardır ki, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin qəbul etdiyi qanunlar 
və  qanunvericilik  aktları  Yerli  özünüidarəetmə  haqqında  Avropa  Xartiyasına  (Xs 
122,  Strasburq,  15.10.1985)  və  bu  barədə  digər  parlamentlərarası  hüquqi  aktlara, 
Avropa  Şurasının  üzvü  olan  bir  çox  ölkələrin  yerli  özünüidarəetməyə  dair 
qanunvericilik  aktlarına  və  təcrübəsinə,  MDB  iştirakçısı  olan  dövlətlərin 
parlamentlərarası  Assambleyasının  «Dövlət  quruculuğu  və  yerli  özünüidarəetmə 
təcrübəsinin  öyrənilməsi»  üzrə  daimi  komissiyasında  qəbul  olunmuş  «Yerli 
özünüidarəetmənin  ümumi  prinsipləri  haqqmda»  model  qanunvericiliyi  aktına 
(11.02.97) və s. əsaslanmışdır. 
         Azərbaycanın  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişaf  perspektivlərini  dərindən 
tədqiq  etmək  üçün  onun  ərazilərinin  (regionlarının)  faktiki  vəziyyətini  müxtəlif 
dövrlər  üzrə  araşdırmağı  məqsədəuyğun  hesab  edirik.  Belə  ki,  tarixən 
Azərbaycanda  bir-birindən  kəskin  fərqlənən  idarəetmə  formaları,  istehsal 
sahələrinin  inkişaf  istiqamətləri  olmuşdur  (feodal  pərakəndəlik,  xanlıqlar, 
Rusiyanın  tərkibində  olanda,  SSRİ-nin  tərkibində  olanda  və  s.).  Bu  dövrlərdə 
ərazilərin  inkişafında  olan  müsbət  cəhətlər  bilavasitə  Azərbaycan  xalqının 
işgüzarlığı,  əməksevərliyi,  vətəninə  bağlılığı,  habelə  yerli  torpaq  iqhm  şəraitinin 
yaxşı bilmələri ilə  əlaqədar olmuşdur.  Bunlarla  yanaşı  respublikamn  ərazisində 9 
təbii-iqlim zonasının olması da tədqiqatın belə aparılmasını zəruri edir. 
         Məlumdur  ki,  iqtisadi  rayonlaşdırmamn  əsasını  i
nz
ibati-ərazi  bölgüsü  təşkil 
edir. Qeyd etmək lazımdır ki, inqilaba qədər Rusiyanın ərazisində (Azərbaycan da 
onun  tərkibində  idi)  iqtisadi  rayonlaşdırma  aparmaq  üçün  cəhdlər  göstərilmişdir, 
ilk  nəşrlər  ölkənin  ayrı-  ayrı  ərazilərində  təsərrüfat  fərqlərini  aşkara  çıxarmağa 
kömək  etmişdi.  Bu  dövrdə  ölkənin  əsasım  başhca  olaraq  kənd  təsərrüfatı  təşkil 
etdiyinə  görə  rayonlaşdırma  da  iqlim  və  başqa  zonal  təbii  fərqlərə  əsaslanmışdı. 
Rusiyada  kapitahzmin  inkişafı  dövründə  əməyin  ərazi  bölgüsünün  güclənməsilə 
əlaqədar  sənaye  ilə  kənd  təsərrüfatı,  nəqliyyat  statistikası  məlumatları  əsasında 
işləri dərinləşdirmək tələb olunurdu. 

---

  
        1921-ci ildə SSRİ Dövlət Plan Komitəsi rayonlaşdırma layihəsini işləyib 
hazırladı.  Həmin  layihəyə  müvafiq  olaraq  Azərbaycanda  da  bu  istiqamətdə  iş 
aparılmağa başlandı, görkəmli alimlərdən ibarət xüsusi komissiya yaradıldı. 
Azərbaycan  Respublikasının  planlı  rayonlaşdırılması  prosesi  20-ci  illərin 
ortalarından başlanmışdı. 
Respubhkanm iqtisadi, sosial və mədəni həyatında baş vermiş dəyişiklikləri, 
sənayenin,  kənd  təsərrüfatının,  nəqhyyatm,  təbii  var-  hğm,  rayonlararası  və 
rayonlardaxili  iqtisadi  əlaqələrin  inkişafı  və  həmçinin  demoqrafik  xüsusiyyətləri 
nəzərə  almaqla  Azərbaycan  Respublikası  Elmlər  Akademiyası  və  Azərbaycan 
Dövlət  Universiteti  ahmləri  1950-ci  ildə  Azərbaycan  Respublikasmn  ərazisini  10 
iqtisadi  rayona:  Abşeron-Qobustan,  Kirovabad-Dəşkəsən,  Kür-Araz,  Lənkəran-
Astara,  Şəki-Zaqatala,  Quba-Xaçmaz,  Naxçıvan  MR,  DQMB,  Kəlbəcər-Laçın, 
Şirvan regionlarına bölməyi təklif etdi, hökumət bunu bəyəndi. 
         Bakı  şəhərində  sənaye  müəssisələrinin  bərpası  (müharibə  illərində  profil 
dəyişilmişdi),  Sumqayıt  şəhərinin  sənaye  müəssisələrinin  tikintisinin  başlanması 
ilə əlaqədar Abşeron regionunun sənaye rayonu kimi seçilməsi. Daşkəsən filizinin 
mə
nims
əni
lm
əsi  və  Rustaviyə  (Gürcüstan)  istiqamətləndirilməsi və başqa  amilləri, 
ayrı-ayrı  ərazilərin  inkişaf  perspektivlərini  nəzərə  alaraq  1954-cü  ildə  prof. 
H.B.Əliyevin  təklifi  ilə  Azərbaycan  ərazisi  10  iqtisadi  rayona  bölündü:  Abşeron, 
Şamaxı,  Quba-Xaçmaz,  Lənkəran,  Kür-Araz,  Şəki-Zaqatala,  Kirovabad-Qazax, 
Kəlbəcər-Qubath, Naxçıvan MR və DQMB. 
    Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi iqtisadi siyasətin başlıca istiqamətləri İlham 
Əliyev  cənablarına  gərək  oldu.  O,  bu  strateji  xəttin  mahiyyətini  mənimsədi,  onu 
yeni  keyfiyyət  halı
n
a yüksəltmək, onun reallaşmasına dinamizm gətirmək, sosial-
iqtisadi inkişafı sürətləndirmək yolları və üsullarım müəyyən etməli oldu. 
Ölkə  Prezidenti  regionların  sosial-iqtisadi  inkişafını  sürətləndirməyi,  Bakı 
zonası ilə respublikanın digər regionlarının inkişafındakı fərqləri aradan qaldırmağı 
dövlətin  prioritet  vəzifələrindən  biri  hesab  etdi.  Əlbəttə,  bu  fərqlər  tarixən 
yaranmış və onların bir çoxu indi də qalmaqdadır. 
Lakin Azərbaycan Respublikası müstəqil dövlət kimi fəaliyyətə başlayandan 
2003-cü  ilin  sonuna  qədər  regional  inkişaf  probleminə  fikir  verilməmişdir.  Bəzi 
dövlət  və  hökumət  sənədlərində  «region»  adı  işlənsə  də  rayonlaşma 
aparılmamışdır. İqtisadi islahatların ləng getməsinin əsas səbəbi də budur, ona görə 
də iqtisadi sistemi dəyişdirmək lazım idi. 
Vəziyyəti  nəzərə  alaraq  2003-cü  ilin  axırlarında  Azərbaycan  Respublikası 
Prezidenti  İlham  Əliyev  regionların  sosial-iqtisadi  inkişaf  konsepsiyasının 
hazırlanması  haqqında  Sərəncam  imzaladı.  Həmin  sərəncama  uyğun  olaraq 
Respublika  Nazirlər  Kabineti  2004-  2008-ci  illərdə  Azərbaycan  Respublikası 
regionlarının sosial-iqtisadi inkişaf Dövlət Proqramının layihəsini işləyib hazırladı 
və 2004-cü ilin fevral ayında Prezident onu təsdiq etdi. 
Bu  proqramda  Azərbaycan  Respublikası  ərazisinin  10  iqtisadi  rayona 
bölünməsi və Bakı şəhərinin respublikanın paytaxtı olaraq müstəqil inzibati vahid 
kimi saxlanması nəzərdə tutulur. 
Qeyd etmək lazımdır ki, bu proqram bir neçə variantda işlənib hazırlanmışdır. 
Bir  variantda  6  rayon,  digərində  9  rayon  və  iki  variantda  müxtəlif  rayon 
birləşmələri  şəklində  10  rayondan  ibarət  region  bölgüləri  təklif  olunmuşdu. 

---

  
Onlardan  biri  Prezidentə  təqdim  olundu  və  beş  ildir  ki,  həmin  proqram  həyata 
keçirilir. Hə
m
i
n
 bölgü aşağıdakı rayonları birləşdirir: 
1. 
Abşeron iqtisadi rayonu: Abşeron və Xızı rayonları, Sumqayıt şəhəri; 
2. 
Gəncə-Qazax  iqtisadi  rayonu:  Ağstafa,  Daşkəsən,  Gədəbəy,  Goranboy, 
Göy-Göl  (keçmiş  Xanlar),  Qazax,  Samux,  Şəmkir,  Tovuz  rayonları,  Gəncə  və 
Naftalan şəhərləri; 
3. 
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu: Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Zaqatala, Şəki 
rayonları; 
4. 
Lənkəran  iqtisadi  rayonu:  Astara,  Cəlilabad,  Lerik,  Yardımlı,  Lənkəran 
rayonları; 
5. 
Quba-Xaçmaz  iqtisadi  rayonu:  Dəvəçi,  Xaçmaz,  Quba,  Qusar,  Siyəzən 
rayonları; 
         6.Aran  iqtisadi  rayonu:  Ağcabədi,  Ağdaş,  Beyləqan,  Bərdə,  Biləsuvar, 
Göyçay,  Hacıqabul,  İmişli,  Kürdəmir,  Neftçala,  Saatlı,  Sabirabad,  Salyan,  Ucar, 
Zərdab rayonları, Şirvan (keçmiş Əli Bay- ramlı). Mingəçevir, Yevlax şəhərləri. 
         7. Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu: Ağdam, Tərtər, Xocavənd, Xocalı, Şuşa, 
Cəbrayıl, Fizuh rayonları, Xankəndi şəhəri. 
        8.Kəlbəcər-Laçın  iqtisadi  rayonu:  Kəlbəcər,  Laçın,  Zəngilan,  Qubadlı 
rayonları. 
           9.Dağlıq  Şirvan  iqtisadi  rayonu:  Ağsu,  İsmayıllı,  Qobustan,  Şamaxı 
rayonları. 
         10.Naxçıvan  iqtisadi  rayonu:  Naxçıvan  şəhəri,  Babək,  Cülfa,  Ordubad, 
Sədərək, Şahbuz, Şərur rayonları.