üçüncü mərhələsidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, vergi qanunlarının yenidən işlənib hazırlanmasında
peşəkar mütəxəssislərin iştirak etməməsi, vergi qanunların qəbulunda tələsikliyə
yol verilməməsi, digər qanunlarla əlaqələri nəzərə alınması onların praktikada
tətbiqinin çətinləşdirilmiş vergi ödəyicilərlə, onlara nəzarət edən vergi orqanlarının
işini çətinləşdirirdi. Bu da öz növbəsində vergilərin yığılmasını ağırlaşdırırdı.
Dünya təcrübəsində vergi siyasətini reallaşdıran mühüm alət Birləşmiş
Millətlər Təşkilatı və onun ixtisaslaşdırılmış qurumlarının tövsiyə etdiyi vahid
qanunlar toplusu olan Vergi Məcəlləsidir. Bu məcəllədə toplanan norma və
müddəalar aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsini təmin etməlidir:
-
ölkə ərazisində sabit və vahid vergi sisteminin qoyulması;
-
ölkənin etibarlı müdafiəsinin və milli təhlükəsizliyin təmi
n
edihnəsi;
-
ölkə vətandaşlarmın mülkiyyətinin, azadlığının və hüquqlarının qorunması;
-
mərkəzi, regional və qeyri-büdcələrin vergi gəhrləri ilə təmin olunması;
-
vergilərin sayının və ümumi vergi yükünün azalması, vergi ödəyicilərin
həcminin müəyyən edilməsi qaydalarının sadələşdirilməsi;
-
kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına, investisiya fəaliyyətinin
aktivləşməsinə, əhahnin həyat səviyyəsinin yüksəldməsinə şərait yaradan səmərəli
vergi sisteminin yaradılması;
-
mülkiyyət formasından asılı olaraq ölkə iqtisadiyyatının sürətlə inkişaf
etdirilməsini təmin edən aparıcı sahələrdə istehsalın müdafiəsi və bazarın haqsız
rəqabətdən qorunması;
-
vergi güzəştlərinin azaldılması;
-
vergi ödəyiciləri və yergi xidmət orqanları arasında münasibətlərin
təkmilləşdirilməsi və s.
1996-cı ildən başlayaraq ölkənin qanunvericiliyində aparılan dəyişikliklər
vergi bazasımn genişləndirilməsi ilə yanaşı müəssisə və təşkilatların, habelə fiziki
şəxslərin üzərinə düşən vergi yükünün azalmasına xidmət etmişdir. Vergi
qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi 2000-ci ildə beynəlxalq standartlara cavab
verən və vergitutma ilə bağlı bütün qanunvericilik aktlarım özündə cəmləşdirən
Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsini yekunlaşdırmışdır.
Bu mərhələ dövründəki mühüm dəyişikliklərdən biri də mənfəətin
investisiyaya yönəldilən hissəsinin mənfəət vergisindən, əsas fondların aktiv
hissəsi
n
i
n
isə əmlak vergisindən azad edilməsidir. Belə ki, fiziki şəxslərin şəxsi
mülkiyyətdə olan binaların inventarlaşdırılmış dəyəri aylıq gəlirin vergi
tutulmayan məbləğini 300 mislinədək olduqda əmlak vergisi tutulmayacaqdır.
2000-ci ildə yuxarıda qeyd etdiyimiz nöqsan və çatışmazlıqları nəzərə alaraq
müvafiq nazirlik və idarələrin mütəxəssislərini, iqtisadçı alimləri cəlb etməklə
beynəlxalq standartlara cavab verən Vergi Məcəlləsi hazırlandı və qəbul olundu.
O, 2001-ci ilin yanvarın 1-də qüvvəyə mindi.
Hazırkı şəraitdə vergi siyasətinin ən mühüm məsələləri aşağıdakı şəkildə
təsəvvür edilir:
1.
Dövlətin idarə edihnəsi, sosial-iqtisadi və müdafiə xarakterli problemlərin
mahyyələşdirihnəsi üçün büdcəyə kifayət qədər vəsait daxil olması
nı
tə
min
etmək;
2.
İqtisadi proporsialarda bilvasitə əhahnin tələbatını təmin etmək, istehsahn
xeyrinə olaraq kəskin dəyişikhklər aparmaq;
3.
İşgüzar fəalhğı stimullaşdırmaq üçün əlverişli şərait yaratmaq, yəni istehsal
fəaliyyətinin nəticələrinə görə istehsalçıda yüksək maddi maraq yaratmaq, kapital
qoyuluşlarını həvəsləndirmək.
Təcrübə göstərir ki, vergilər həmişə iki vəzifəni yerinə yetirir: birincisi,
dövlətə pul toplamaq, ikincisi isə pulu əlindən alınanların pulqazanma marağını
saxlamaqdır. Vergilərin tətbiqi ilə dövlətlə hüquqi və fiziki şəxslər arasında
münasibətlər yaranır. Azərbaycanda məlum 22 vergi növündən hələük bir qismi:
mənfəətdən alman vergi,
fiz
iki şəxslərdən gəlir vergisi, əmlaka görə vergi, torpaq
vergisi, sahələşdirilmiş vergi, əlavə dəyər vergisi, mədən vergisi, aksizlər və s.
tətbiq edilir.
Dünya ölkələrində vergi növləri müxtəlifdir. Almaniyada - 2, Türkiyədə -5,
Belçikada 6 növ vergi tətbiq olunur.Vergi sisteminin əsas məqsədi və
müvəffəqiyyəti onda olur ki, bərabər mənfəətə bərabər vergi prinsipi tətbiq edilsin.
Yəni istehsalçıları maraqlandırmaq, kapital axımnın ticarət kanallarından
istehsalata yönəltmək ən mühüm vəzifədir. Belə ki, işgüzar fəaliyyətinin inkişafına
kömək baxımından düzgün vergi siyasəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Vergi qanunlarına görə əlavə dəyər vergisi, aksiz vergisi, hüquqi şəxslərdən
gəlir vergisi (mənfəətdən vergi), gömrük vergisi, əhalidən vergilər və s.
Respublikanın Milli Məclisi tərəfindən müəyyən edilir.
Respublikamızda ayrı-ayrı sənaye əmtəələrinə aksiz dərəcələri tətbiq edilir.
Aksizlər əmtəənin və xidmətlərin qiymətinə daxil edilən və alıcı tərəfindən
ödənilən vergi növüdür. Aksiz vergisi bir sıra şərab məhsulları, balıq məhsulları,
təbii xəz, gön-dəri məmulatı, büllur və rəngli şüşə məmulatı, xalçalar və xalça
məmulatı, minik maşınları, tütün məmulatı, neft məhsulları, respublikadan kənara
təyyarə biletlərinin satışı və s. üzrə tətbiq edilir.
Kənd təsərrüfatı vergisini - kənd yerlərində torpaq sahəsinə malik olan
vətəndaş, təsərrüfat ödəyir.
Yerli vergi və rüsumların isə ən mühüm tərkib hissəsi tikinti və torpaq
rentasıdır.
|