Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları

Mövzu 
6: 
SAHİBKARLIQ 
FƏALİYYƏTİNİN 
HÜQUQİ 
TƏNZİMLƏNMƏSİ 
 
 
 
6.1.
 Sahibkarlıq fəaliyyətinin regional istiqamətləri 
6.2.
 Sahibkarhq fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsi 
6.3.
 Xüsusi və kollektiv biznesin təşkilinin forma və metodları 
6.4.
 Sahibkarlığın idarə edilməsinin çevik strukturları 
6.5.
 Sahibkarhq şəraitində rəqabət 
 
 
 
 
6.1.
 Sahibkarlıq fəaliyyətinin regional istiqamətləri 
 
 
Ölkə  başçısının  həyata  keçirdiyi  tədbirlər  nəticəsində  Azərbaycanda  siyasi, 
iqtisadi, sosial sahədə  sabitlik  yaranmış, aparılan xarici  iqtisadi siyasət  isə  ölkədə 
beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin bərpasına səbəb olmuşdur. Bütün bunların nəticəsidir 
ki,  istər  MDB,  istərsə  digər  dövlətlərlə  respublikanın  iqtisadi  əlaqələri 
sağlamlaşmağa  başlamışdır.  Son  illərdə  xarici  ticarət  dövriyyəsində  də  müsbət 
dəyişikliklər baş vermişdir. Əvvəlki illərlə müqayisədə xarici ticarət dövriyyəsində 
ixracın xüsusi çəkisi xeyli artmışdır. 
Digər tərəfdən iqtisadi islahatların aparılması da sürətlənib. Aqrar sahədə bu 
iş daha sürətlə gedir, sənaye müəssisələrinin mülkiyyət forması dəyişdirilir. Bütün 
bu  proseslər  respublikada  sahibkarlığın  inkişafına  geniş  imkanlar  açır,  bazar 
iqtisadiyyatının təşəkkül tapmasına imkan yaradır. 
Ümumiyyətlə,  sahibkarlıq  iqtisadi  inkişafın  mühüm  amilidir.  Odur  ki, 
təsərrüfatçıhğm  bu  formasının  inkişaf  etməsinin  Azərbaycan  iqtisadiyyatının 
tənzimlənməsində müstəsna rolu ola bilər. 
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  öz  iqtisadiyyatlarını  inkişaf  etdirən  dünya 
ölkələrinin  təcrübəsi  göstərir  ki,  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  inkişafı  üçün  mütləq 
mülkiyyət  forması  dəyişdirilməlidir.  Bu  proses  isə  artıq  respublikada  gedir  və 
qarışıq iqtsadiyyatm bərqərar olmasına, sərbəst iqtisadi fəallıq üçün şərait yaradır. 
İllər  boyu  Azərbaycan  potensial  resurslarından  heç  də  lazımi  səviyyədə 
istifadə edə bilməmişdir. Bir çox qiyməth xa
mm
al ilkin emaldan sonra son məhsula 
çatdırılmaq üçün keçmiş ittifaqın ayrı-ayrı respublika və ölkələrinə göndərilmiş və 
son  nəticədə  əldə  edilən  küllü  miqdarda  gəhrin  cüzi  hissəsi  Azərbaycana 
verilmişdir. 
Respubhkada  mövcud  olan  yeraltı,  yerüstü  mineral  və  qeyri-mi-  neral  resurslar, 
əhəmiyyətli dərman bitkiləri, kənd təsərrüfatı məh- sullarımn inkişaf etdirilməsi və 
nəhayət,  mülkiyyət  formasının  dəyişdirilməsi  burada  sahibkarlıq  üçün  geniş 
imk
anlar  açır,  xüsusən  də  respublikamn  ayrı-ayrı  bölgələrində  -  Quba-Xaçmaz, 
Lənkəran-Astara  və  Naxçıvan  MR-nı  göstərmək  olar.  Bu  bölgələrdə  bütün  im 
kanlar var ki, sahibkarlıq, xüsusilə də onun kiçik formaları inkişaf etsin. 

---

  
Belə  ki,  kiçik  sahibkarlığın  inkişafımn  ölkə  iqtisadiyyatında  bir  çox 
üstünlükləri  vardır.  Burada  kapitahn  az  sərfi,  bazar  konstruksiya-  sımn  çevikhyi, 
kəskin rəqabət şəraitində  fəaliyyət, təsərrüfat  fəa-  hyyətinin böyük  risklə bağlılığı 
mövcuddur. 
Bu  baxımdan  qeyd  etmək  olar  ki,  60-cı  illərdə  Avropa  ölkələri  kiçik 
sahibkarlığa  perspektivsiz  böhnə  ki
mi
  baxırdısa,  artıq  1982-ci  ildə  bu 
xüsusiyyətlərə görə kiçik sahibkarlığa münasibət tam dəyişmişdir. Bunu İngiltərə 
və  Fransa
n
ı
n
  ti
m
salı
n
da  da  görmək  olar.  Məsələn,  İngiltərədə  yeni  yaradılan  iş 
yerlərinin  təqribən  yarısı  kiçik  sahibkarlığın  payına  düşür.  Qonşu  Türkiyə 
dövlətində də bu struktur bölməsi
n
i
n
 inkişafına xüsusi fikir verilir. Belə ki, ölkənin 
üm
um
i məhsulunun 40%-ə qədəri kiçik müəssisələrin payına düşür. 
Kapital qoyuluşuna gəldikdə isə ümumi investisiya qoyuluşunun Ahnaniyada 
44%-i,  ABŞ-da  38-i,  Koreyada  35,7%-i  kiçik  sahib-  karhğm  payına  düşür.  Qeyd 
etmək  lazı
m
dır  ki,  sahibkarlığın  müxtəhf  formaları  vardır.  Mövcud  dövr  üçün 
respubhkanm  bölgələrində  sahibkarlığın  kommersiya  formasına  nisbətən  istehsal 
sahəsində  inkişafı  daha  vacibdir.  Çünki  əksər  regionlarda  xalq  istehlakı  mallarına 
böyük  tələbat  vardır.  Bu  tələbatm  mövcudluğu  digər  tərəfdən  hə
min 
bölgələrdə 
istehlak bazarmın formalaşmasınm zəruriliyini irəh sürür. Bu isə istehsal üzrə kiçik 
sahibkarhğın inkişafı yolu ilə əldə edilə bilər. 
Respublikada kiçik müəssisələr formalaşıb fəaliyyət göstərir. Məsələn, 2006-
ci  ilin  məlumatları  göstərir  ki,  kiçik  müəssisələrin  sayı  12232-yə  çatıb.  Onların 
yalnız  16,0%-i  sənayenin  payına,  8,0%-i  tikintinin,  11,0%-i  kənd  təsərrüfatının 
payına  düşdüyü  halda  49,7%-i  ticarət  və  içtimai  iaşənin  payına  düşür.  Bu 
göstəricilər bir daha sübut edir ki, yaranan kiçik müəssisələrin az hissəsi istehsalla 
məşğuldur, əksər hissəsi isə qeyri-istehsalla, yəni kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul 
olur. Bu isə respublika iqtisadiyyatının indiki vəziyyəti üçün bir o qədər də müsbət 
hal  sayıla  bi
lm
əz.  Əhali  bu  və  ya  digər,  istehlak  mallarına  olan  tələbatını  yerli 
istehsal  hesabına  deyil,  kommersiya  strukturları  tərəfindən  gətirilən  mallar 
hesabına ödəyir. 
Sahibkarlığın  inkişafının  digər  üstün  cəhətləri  də  vardır.  Daha  doğrusu,  bu 
struktur bö
lm
əsi
n
i
n
 inkişafı istənilən bölgədə həm büdcəni sağlamlaşdırar, həm də 
infrastrukturun inkişafı üçün şərait yarada bilər. İnfrastrukturun inkişafı isə bazar 
iqtisadiyyatı münasibətlərinin yaranması və mütəşəkkil fəaliyyəti üçün zəruridir. 
Bir halı qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda respublika bölgələrində həm maliyyə 
vəziyyəti,  həm  də  əhalinin  iqtisadi  vəziyyəti  bir  o  qədər  yaxşı  deyildir.  Belə  bir 
vəziyyətdən  çıxmaq  üçün  xarici  investisiyaya  geniş  yer  vermək  lazımdır.  Buna 
imkan var, çünki respublikaya xarici investorların marağı böyükdür. 
Yekun  olaraq  deyə  bilərik  ki,  sahibkarlığın  respublikada  inkişafı  bir  çox 
problemlərin həllinə kömək edə bilər. 
Sahibkarlığın  içtimaiyyət  üçün  əhəmiyyətindən  bəhs  edərək  hələ  o  vaxtlar 
A.Smit yazırdı: «0 özünün şəxsi marağım, mənfəətini izləyir, bu şəraitdə görünməz 
əllərlə...  özunun  xüsusi  marağını  izləməklə  o,  tez-tez  cəmiyyətin  mənafeyinə 
xidmət edir». 
Müstəqil  Azərbaycan  dövlətinin  strateji  yolu  iqtisadiyyatın  bütün  sahələrini 
sərbəst  iqtisadiyyat  prinsipləri  əsasında  qurmaq,  sahibkarlığı  azad  bazar 
iqtisadiyyatı  tələblərinə  uyğun  inkişaf  etdirmək  yoludur.  Bunun  üçün  dövlətin 
qarşısında  duran  yeni  quruculuq  problemlərindən  birinin  sahibkarlığın 

---

  
formalaşması  və  inkişafı  problemini  uğurla  başa  çatdırmaq,  sərbəst  iqtisadiyyat 
prinsiplərini reallaşdırmaq lazımdır. 
Sahibkarlıq  fəaliyyətinin  növləri,  təşəkkülü,  inkişaf  istiqamətləri,  ölkənin 
iqtisadi  və  sosial  inkişafında  əhəmiyyəti  bir  sıra  vətən  və  xarici  ölkələrin  iqtisadi 
mənbələrində geniş şərh edilmişdir. Lakin ölkələrin təbii coqrafı, etnik, demoqrafik 
xüsusiyyətlərinin,  istehsalın  ixtisaslaşmasının  sahibkarlığın  inkişafı  prosesində 
nəzərə alı
nm
ası
nın 
zəruriliyi zəif tədqiq olunmuşdur. 
Müxtəlif  və  mürəkkəb  təbii-coğrafi,  iqtisadi  şəraitdə  və  ərazi  təsərrüfat 
quruluşuna  malik  Azərbaycan  Respublikası  daxilində  yaranmış  ixtisaslaşmış 
rayonlar  şəbəkəsinin  xüsusiyyətlərini  sahibkarlığın  inkişafında  nəzərə  almaq 
düzgün  olardı.  Məsələn,  neft-qaz  ehtiyatları  və  əlverişli  coğrafi  mövqeyi  olan 
Abşeron  rayonunda  güclü  yanacaq,  emaledici  sənaye  sahələri.  Xaçmaz  iqtisadi 
rayonunda  bağçılıq,  tərəvəzçilik,  heyvandarlıq  və  onların  məhsulları
n
ı
n
  emalı 
əsasında movçud olmuş aqrar-sənaye kompleksi, zəngin faydah qazıntı (Daşkəsən 
dəmir  filizi  və  Zəylik  alunit  mədənləri,  Xaçbulaq  aş-  qar  əhəngi  yataqları, 
Çirokidzar  kükürd  kolçedanı  mədəni  və  s.),  kurort  və  meşə  sərvətlərinə,  taxıl, 
üzüm və pambıq istehsah imkanlarına malik Gəncə regionu və s. 
Azərbaycamn  Abşeron  və  Gəncə  regionları  müstəsna  olmaqla  qalan  iqtsadi 
rayonların  iqtisadi  və  sosial  inkişafında  kənd  təsərrüfatı  istehsah  mühüm  rol 
oynayır. Odur ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafında belə regional xüsusiyyətləri 
mütləq nəzərə almaq laz
ım
dır, ffal-hazırda təkcə Gəncə iqtisadi rayonunda Gəncə 
toxuculuq kombinatı şərab zavodları və s. müəssisələrin demək olar ki, işləməmə- 
sinin  başhca  səbəbi  bilavasitə  kənd  təsərrüfatı  istehsalında  sahibkar  lığın 
İnkişafında 
ixtisaslaşmanın 
nəzərdən 
qaçırılması, 
istehsalla 
emalın 
əlaqələndirilməməsidir. 
«Kəndli  (fermer)  təsərrüfatı  haqqmda»  8  aprel  1992-ci  il,  «Döv-  lət 
mülkiyyətinin  özəlləşdirilməsi  haqqmda»  7  yanvar  1993-cü  il,  «Aqrar  islahatın 
əsasları haqqmda» 18 fevral 1995-ci il, «Sovxoz və kolxozların islahatı haqqmda» 
18  fevral  1995-ci  il,  «Kooperasiya  haqqmda»  1996-cı  il,  «Torpaq  islahatı 
haqqmda» 16 iyul 1996-cı il və başqa Azərbaycan Respublikası qanunlarının qəbul 
edilməsi  və  həyata  keçirilməsi  ilə  əlaqədar  respubhkada  yaranan  yeni  mülkiyyət 
formaları,  bazar  qurumları,  təsərrüfat  və  müəssisələrin  çox  hissəsi  bilavasitə 
regionların  ərazisindədir.  Bu  ərazilərdə  müxtəlif  istiqamətlərdə  ixtisaslaşmış 
istehsal-emal  müəssisələri  fəaliyyət  göstərmişdir.  Sadalanan  qanunlara  müvafiq 
keçmiş  koxozlarm,  sovxozların  və  başqa  dövlət  kənd  təsərrüfatı  müəssisələri
nin
 
əmlakı
n
ı
n
  və  torpaqlarının  bölüşdürülməsi  hesabına  20  mindən  artıq  kəndh 
(fermer)  təsərrüfat  və  çoxlu  kiçik  müəssisə  və  kooperativ  təsərrüfatları 
yaradılmışdır.  Həmin  müəssisələrə  961  min  hektardan  artıq  torpaq  sahəsi 
verilmişdir ki, bunun da 486 
min
 hektara qədəri kənd təsərrüfatına yararlı, 327 min 
hektardan çoxu əkin sahələridir. 
Azərbaycanın  regionlarında  kəndh  (fermer)  təsərrüfatları
nın
  inkişafına  dair 
materialların  tədqiqi  göstərir  ki,  bəzi  regionlarda  bir  təsərrüfata  düşən  kənd 
təsərrüfatına  yararh  torpaq  sahəsi  respubhka  üzrə  orta  səviyyədən  2,42-3,71  dəfə 
çox  (Quba-Xaçmaz,  Şəki-Zaqa-  tala,  Mil-Qarabağ,  Abşeron,  Muğan-Salyan), 
digərlərində isə respublika səviyyəsində və Lənkəran-Astarada isə 2,0 dəfə azdır. 
Kəndli  (fermer)  təsərrüfatları,  kənd  təsərrüfatı  kooperativləri  və  kiçik 
müəssisələrin  sürətlə  inkişaf  etdiyi  indiki  şəraitdə  dövlətin  aqrar  siyasəti  ölkənin 

---

  
iqtisadi  və  sosial  inkişafında  mühüm  rol  oynamış  pambıq,  üzüm,  meyvə  və 
giləmeyvə,  çay,  tütün,  taxıl  kimi  məhsulların  istehsalı  və  emalı  sahəsindəki 
müvəffəqiyyətləri qorunub saxlanmasına yönəldilməlidir. Sahibkarhğın inkişafında 
bu məsələlərə xüsusi fikir veri
lm
əlidir. 
Müəssisələrin  kiçik,  orta  və  iri  qruplarına  aid  edilməsi  əsasən  işləyənlərin 
sayına görə həyata keçirilir. Mövcud təcrübəyə görə müəssisələr aşağıdakı qaydada 
təsnifləşdirilir. 
Müəssisələrin  təsnifləşdirikaəsində  onların  sahə  mənsubiyyəti  mühüm  rol 
oynayır. Belə ki, hər bir qrupda sənaye müəssisəsi ilə xidmət müəssisəsi arasında 
işləyənlərin  say  fərqi  5-6  dəfə,  tikinti  müəssisələrilə  digər  qruplar  arasında  isə  2 
dəfəyə qədər fərq verir. Bu da qanunauyğundur, çünki istehsal xüsusiyyətləri, əhatə 
dairəsi vardır. 
Kiçik  müəssisələri  əmək  kollektivlərinin  razılığı  ilə  mövcud  müəssisələr, 
birhklər, təşkilatlar tərkibində bir neçə struktur vahidlər əsasında yaratmaq olar. 
Belə  olduqda  kiçik  müəssisələr  təsisçi  kimi  çıxış  edir.  Kiçik  müəssisənin 
nizamnamə kapitalının 15% əmək kollektivinə güzəştli şərtlərlə satıhr. Onun qalan 
85% isə pul auksionları, investisiya müsabiqələri və hərracları vasitəsilə satılır. 
Kiçik  müəssisə
n
i
n 
niz
amnaməsi  təsisçilər  tərəfindən  təsdiq  edilir. 
Nizamnamədə  müəssisə
nin
  fəaliyyət  növü,  yerləşdiyi  yer,  sahibkarlıq  fəaliyyət 
sahəsi və məqsədi, idarəetmə orqam və nəzarət, onların təsir dairəsi, müəssisələrin 
mülkiyyətini  yaratmaq  qaydası,  onun  satın  alınması,  mənfəətin  və  gəlirlərin 
bölüşdürülməsi qaydası müəyyənləşdirilir. 
Müəssisəni  özəlləşdirmədən  sonra  dəstəklənməsi  imkanını,  özəlləşdirmə 
tələbini,  qiymətli  kağızlar  bazarının  konstrukturunu  və  digər  bu  kimi  amilləri 
nəzərə  almaqla  Dövlət  Əmlak  Komitəsi  kiçik  müəssisənin 
n
i
z
am
n
amə  kapitalının 
satış növlərinə görə bölüşdürülməsi haqqında qərar qəbul edir. 
Kiçik müəssisələrin aşağıdakı qaydalar üzrə özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulur: 
- 
özəlləşdirmə barəsində ərizənin rəsmiləşdirilməsi; 
- 
güzəştli  abunə  yazılışı  olan  şəxslər  adından  verilən  etibarnamənin  notarial 
qaydada təsdiqi və rəsmiləşdirilməsi; 
- 
Dövlət Əmlak Komitəsi tərəfindən müəssisə
n
i
n
 özəlləşdirmə payının təsdiqi; 
- 
müəssisənin  nizamnamə  kapitalımn  15%-ni  güzəştli  şərtlə  vəkil  edilmiş 
şəxsin adma rəsmiləşdirilməsi; 
- 
müəssisə
n
i
n
  nizamnamə  kapitalının  85%-i  pul  auksionlarında,  investisiya 
müsabiqə və hərraclarında satışın təşkili. 
Beləliklə,  kiçik  müəssisələrin  yaradılması  hüquqi  şəxs  rolunu  oynayır,  yəni 
onlar  digər  müəssisələr  kimi  müstəqildir.  Kiçik  müəssisələrdə  təsisçilər  arasında 
olan əlaqələr müqavilə əsasında idarə olunur. 
Kiçik  müəssisələrin  təsisçiləri  iri  müəssisələrin  yaranmasına,  inkişafına  və 
istehsal  strukturunun  təkmilləşdirihnəsinə,  ilkin  vəsaitin  toplanmasına,  istehsal 
proseslərinin  başlanmasına  və  onların  səmərəli  fəahyyət  göstərmələrinə  şəraiti 
yaratmalıdırlar. 
Bütün  səviyyələrdə,  istər  dövlət  orqanları,  istərsə  də  yerh  orqanlar  kiçik 
müəssisələrin  yaranmasına,  onların  maddi-tex
ni
ki  təchizatına  praktiki  köməklik 
göstərməkdirlər.  Bunun  üçün  baş  istehsal  sahələrini,  istifadə  olunmayan  maşım, 
mexa
nizmi
  və  avadanlıqları,  yarımçıq  qahmş  tikinti  obyekt  və  qurğuları  kiçik 

---

  
müəssisələrin  istifadəsinə  verərək  onların  maddi  bazasım  mö
h
kəmləndirməklə 
sahibkarlığın formalaşmasına və inkişafına yeni imkanlar açmaq olar. 
Kiçik  müəssisələr  və  istehsal  şəbəkəsi  yaradılmasının  əsas  məsələlərindən 
biri  respublikanın  sərbəst  iş  qüvvəsinin  səmərəli  istifadəsini  təmin  etməkdən 
ibarətdir.  Bu  məsələni  yalnız  respublikanın  demoqrafik  xüsusiyyətlərini  nəzərə 
almaqla  həll  etmək  olar.  Sərbəst  işçi  qüvvəni  istehsala  cəlb  etmək  bu  gün 
Azərbaycan Respublikası və onun regionları üçün mühüm sosial-siyasi və iqtisadi 
məsələdir. 
Respublika əmək ehtiyatlarının ərazi strukturunda Bakı - 30%, Gəncə - 4,4%, 
Sumqayıt  -  4,2%,  Naxçıvan  -  3,8%-i,  digər  şəhər  və  rayonlar  üzrə  bu  göstərici 
20%-i  keçir.  Hal-hazırda  respublikada  əmək  ehtiyatlarının  əksər  hissəsi  özəl 
sektorlarda,  fermer  təsərrüfatlarında  və  s.  çalışır.  2000-ci  ilin  sonuna  kənd 
təsərrüfatı  kooperativlərində  və  kəndli-fermer  təsərrüfatlarında  200  min  nəfərdən 
artıq əhali məşğul olmuşdur. 
Lənkəran iqtisadi rayonuna da xüsusi diqqət vermək lazı
m
dır. Bu iqtisadi rayonun 
tərkibinə  respublikanın  ən  əlverişli  dağ  rayonları,  həmçinin  su  basmış  Xəzər 
sahilləri  daxildir.  Lənkəran  mövcud  əmək  ehtiyatlarının  sayma  görə  yalnız 
Abşeron  iqtisadi  rayonundan  geri  qalır.  Əhalinin  təbii  artımı  çox  yüksəkdir. 
Naxçıvana xüsusi diqqət vermək lazımdır. Muxtar Respublikanın ərazisi təxminən 
Abşeron iqtisadi rayonunun ərazisinə bərabər ohnasma baxmayaraq, əhalisi ondan 
10 dəfə azdır. Naxçıvanda əmək ehtiyatlarının, habelə tikintidə çalışanların xüsusi 
çəkisi  orta  respublika  göstəricisindən  aşağıdır.  Muxtar  Respublikanın  uzaq  və 
blokada şəraitində olmasını nəzərə alaraq sosial və istehsal infrastruktunun kiçik və 
orta  müəssisələrinin  inkişafına  xüsusi  əhəmiyyət  vermək  lazımdır.  Qaçqınlar 
yaşayan  rayonların  inkişafına  fikir  vermək  lazı
m
dır.  Göründüyü  kimi,  burada 
tikinti  müəssisələrinə  tələbat  xüsusən  çoxdur.  Respublikanın  rayonlarında  iş 
yerlərinin  yaradılması  əhahnin  iri  və  orta  şəhərlərə  axımmn  qarşısını  alacaq, 
bununla  da  respublikamn  regionları  üzrə  məhsuldar  qüvvələrin  bərabər 
yerləşməsinə  şərait  yaranacaqdır.  Bu  isə  mövcud  əmək  ehtiyatlarından,  əhahnin 
təkraristeh-  sal  xüsusiyyətlərindən,  həmçinin  mövcud  xa
mm
al  ehtiyatlarından  və 
regionun  ümumi  inkişaf  səviyyəsindən  asılıdır.  Bunlarla  yanaşı,  birinci  məsələ 
respubhkanın rayonlarında nəqhyyat şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsidir ki, bunsuz iş 
yerləri  yaratmaq  üçün  nəzərdə  tutulmuş  proqramı  yerinə  yetirmək  mümkün 
deyildir.  Bu  tədbirlərin  reallaşdırılması  rayonlarda  yerli  ehtiyatlardan  və  əmək 
ehtiyatlarından  tam  istifadə  etməyə  imkan  verəcəkdir.  Təsərrüfatçıhğmm  ölkə  və 
dünya  təcrübəsi  göstərir  ki,  nəqliyyat  şəbəkəsinin  yaranması  ilk  mərhələdə  xeyh 
əsaslı  vəsait  qoyuluşu  tələb  edir.  Lakin sonradan ödənihr  və  iqtisadiyyatda  əsaslı 
dəyişiklik əmələ gətirir.