Mövzu Statistika elmi haqqında anlayış, onun predmeti və statistik fəaliyyətin təşkili

i

) və beta  əmsalları (β) 

hesablanır. 

 

 

VI.Aparılmış  müşahidənin,  onun  nəticəsintə  toplanan  informasiyanın  sistemləşdirilməsinin  və  ümu-

miləşdirilməsinin,  alınmış  nəticələrin  fərqli  müəyyənləşdirici  əlamətlər  əsasında  qruplaşdırılmasının  və 

əyani  təsvir  vasitələri  ilə,  əsasən  mütləq  ifadələrlə  əks  etdirilməsinin  mühüm  sosial-iqtisadi  əhəmiyyəti 

vardır.  

İqtisadi statistik təhlil özü ilə mürəkkəb quruluşu ifadə edir ki, onun da hər bir bölməsi lokal qaydada 

nəzərdən  keçirildikdə  özü  də  ayrıca  sistem  kimi  qəbul  oluna  bilər.  Bunları  bloklar  şəklindən  aşağıdakı 

qruplara bölmək mümkündür: tədqiqatın məqsədi, vəzifələri, statistik təhlilin vəzifələri, mərhələləri, prin-

sipləri.  

İqtisadi statistik araşdırmanın mühüm mərhələsi hesab olunan təhlil özü ilə nəzərdən keçirilən obyek-

tin  ayrı-ayrı  tərkib  hissələrə  bölüşdürülməsini,  onların  statistik  məcmunun  vahidləri  kimi  nəzərdən 

keçirilməsini və elmi cəhətdən öyrənilməsini təcəssüm etdirir.  

İqtisadi-statistik təhlil qeyd olunan mərhələlərlə yanaşı on-larda tətbiq olunacaq metodikanı da işləyib 

hazırlamalıdır. Tədqiq olunan hadisə və proseslərin olduğu kimi əks etdirilməsinin təmin olunması  iqti-

sadi-statistik təhlilin aparılmasında hansı statistik-araşdırma metodlarından istifadəni, onların hansı qayda 

və ardıcıllıqla aparılması və s. bu kimi işlərin görülməsini nəzərdə tutur. İqtisadi informasiyanın statistik 

təhlilinin aparılmasını ilk növbədə bu işlə bağlı qarşıya qoyulan məqsədlə nizamlamaq mümkündür.  

Hər hansı iqtisadi-statistik araşdırmanın vəzifələri sırasında ilkin addımlarından biri tədqiqat obyektini 

təşkil edən obyekt və hadisələri müəyyənləşdirilməsi və onun qiymətləndirilməsi hesab olunur. Digər tə-

rəfdən,  obyektin  qiymətləndirilməsində  həm  eyni,  həm  də  müxtəlif  cinsliliyini  bilinməməsi  müşahidə 

olunur  ki,  buradan  da  həmçinin  digər  spesifik  məqamların  işıqlandırılması  mümkün  deyil.  İqtisadi 

proseslərin səmərəlliyinin və təsərrüfat subyektlərinin işgüzar fəalliğının cəmiyyətin sosial infrastrukturu 

və onun vəziyyətinin qiymətləndirilməsi, empirik materialların keyfiyyətindən, onların inkişaf qanunauy-

ğunluqları və meyllərinin aşkara çıxarılması və elmi cəhətdən əsaslandırılmasından asılıdır.   

Hadisə və proseslərin quruluşunun, onların arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin, həmçinin inkişaf qanunauy-

ğunlarının  araşdırılması  iqtisadi-statistik təhlildə  mühüm  məsələlərdən  hesab olunur və bununla da əsas 

vəzifələri sırasına daxil edilmişdir. İstənilən araşdırılan obyektin daxili və xarici qiymətləndirilməsi onun 

həm  tərkibi  və  quruuşu,  həm  digər  obyektlərlə  qarşılıqlı  əlaqə  və  asılılıqları,  həm  də  inkişaf  qanunauy-

ğunluğu və meyli (həmçinin dinamikası) haqda məlumatların mövcudluğu şəraitində baş tuta bilər.     

Oxşarlıqlarla  bərabər  araşdırılan  statistik  məcmunun  vahid-lərində  xeyli  fərqlər  mövcuddur  ki, 

bunların  əsasında  da  təhlilin  təşkili  mümkün  olur.  Təhlil  araşdırması  məcmu  və  ya  onun  va-hidlərinin 

inkişaf perspektivləri haqda nəticələrin formalaşdırıl-ması və uyğun təkliflərin verilməsi ilə başa çatır.  

Təhlilin  mərhələləri onlarda  istifadə  olunan  metodların özünəməxsusluğu  ilə  fərqlənir. Statistik təhlil 

zamanı  istifadə  olunan  metodlara  hadisə  və  əlamətlər  arasındakı  mühüm  əlaqələrin  aşkara  çıxarılması, 

topludakı  vahidlərin  bircinsliyinin  qiymətləndirilməsi,  toplunun  öyrənilən  əlamət  üzrə  bölgüsünün  sis-

temli təhlili və s. əyani nümunə kimi göstərilə bilər. Öz növbəsində təhlil metodları da standart və daimi 

deyildir,  onlar  öyrənilən  hadisə  və  proseslərin  xarakter  və  xassələrindən,  onların  təzahür  formalarından 

asılı olaraq dəyişə və uyğunlaşdırıla bilər.          

 

 

77 

 

İSTİ

FADƏ OLUNAN ƏDƏBIYYAT VƏ MƏNBƏLƏR 

 

1.

 

 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası.Bakı 1995. 

2.

 

“Rəsmi statistika haqqında” Azərb. Respublikası Qanunu. Bakı. 1994. 

3.

 

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi haqqında Əsasnamə. Bakı. 2009. 

4.

 

“2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəsmi statistikanın təkmilləşdirilməsinə dair Dövlət Proqramı”. Bakı. 

2007. 

5.

 

M.Bağırov. Statistikanın nəzəri əsasları Naxçıvan. 2012 

6.

 

M.Bağırov.Statistika kursu. Naxçıvan 2012. 

7.

 

M.Bağırov. Statistika nəzəriyyəsi. I nəşr. Naxçıvan, 2010.     

8.

 

M.Bağırov. Statistika nəzəriyyəsi. II nəşr. Naxçıvan, 2011. 

9.

 

M.Bağırov. Sosial-iqtisadi statistika. 2 cildlik. Naxçıvan, 2011. 

10.

 

S.Hacıyev. Statistikanın ümumi nəzəriyyəsi. Bakı. 2005. 

11.

 

S.Hacıyev. Statistikanın tarixi. Bakı. 1993 

12.

 

S.Hacıyev. Statistikanın ümumi nəzəriyyəsi. Bakı. 1994 

13.

 

S.Hacıyev, S.Əliyev. Statistikanın indeks metodu. Bakı. 1996 

14.

 

S.Hacıyev. Statistikanın ümumi nəzəriyyəsindən məsələlər  külliyatı. Bakı.1996.   

15.

 

S.Yaqubov. Sosial statistika (dərs vəsaiti) 2 cild. 1995.     

16.

 

O.Məmmədli, M.İsmayılov, F.İsmayılov. Statistika nəzəriyyəsi. Bakı. 2009. 

17.

 

R.Məmmədov. Beynəlxalq statistika. Bakı.2004 

18.

 

R.Məmmədov. Ev təsərrüfatı büdcələrinin tədqiqatı statistikası. Bakı. 1998. 

19.

 

R.Məmmədov. Milli hesablar sistemi. Bakı.2005. 

20.

 

A.Məmmədov. Sosial-iqtisadi statistika. Bakı. 2000.  

21.

 

Y.İvanov. İqtisadi statistika. Moskva.1999. 

22.

 

R.Şmaylova. Statistika nəzəriyyəsi. Moskva. 2008. 

23.

 

İ.Yeliseyeva. Statistika. Moskva. 2008.   

24.

 

İ.Yeliseyeva, M.Yüzbaşev. Statistikanın ümumi nəzəriyyəsi. Moskva, 1998. 

25.

 

A.Sidenko. Beynəlxalq statistika. Moskva. 2006. 

26.

 

İ.İvanov. İqtisadi statistika. Moskva. 2003. 

27.

 

S.İlyenkova. Firmaların iqtisadiyyatı və statistikası. Moskva. 1996. 

28.

 

M.Yefimova, Y.Petrova, V.Rumyantsev. Statistikanın ümumi nəzəriy-yəsi. Moskva, 1999. 

29.

 

N.Tolstik, N.Mateqorina. Statistika. Postov-Don. 2001. 

30.

 

B.Ploşko. Qruplaşdırma və statistika göstəriciləri sistemi. Moskva, 1994