Mövzusunda magistr dissertasiyasi

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖLVƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ

MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ

QAFAROV EMİL ŞƏFAQƏT oğlu

“KİMYƏVİ MƏHSULLARIN EKSPERTİZASI VƏ ONUN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ”

mövzusunda

MAGİSTR DİSSERTASİYASI

Kafedranın adı: Beynəlxalq ticarət və gömrük.

İxtisasın adı: Gömrük ekspertizası.

Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri:

İ. f. d. Fərzəliyeva S.V.  İ.e.n. M. M. Aslanova

Kafedra müdiri: Prof., İ. e. d. Şəkərəliyev A.Ş.

BAKI-2016

MÜNDƏRICAT

GİRİŞ

I FƏSİL. Kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının təşkili və aparılması qaydaları

1.1Gömrük ekspertizasının aparılmasının təşkili......................................................8

1.2 Gömrük ekspertizasının aparılmasının qanunvericilik bazası və onun normativ - hüquqi əsasları.........................................................................................................27

II FƏSIL. Kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının aparılmasının mövcud durumu və onun qiymətləndirilməsi....................................................................52

2.1 Kimyəvi məhsulların ekspertizasının aparılması qaydası................................52

2.2 Kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının aparılması və mövcud problemlər................................................................................................................66

III FƏSİL. Kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının aparılmasının təkmilləşdirilməsi istiqamətləri............................................................................79

3.1 Kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının aparılmasının təkmilləşdirilməsi yoları.......................................................................................................................79

3.2 Kimyəvi məhsulların ekspertizasının aparılmasının Azərbaycan Respublikasının gömrük işi sistemində yeri və rolu............................................................................86

Nəticə və təkliflər...................................................................................90

Ədəbiyyat...............................................................................................93

Резюме..............................................................................................95

Summary...................................................................................₉₆

REFERAT.............................................................................................97

GİRİŞ

Mövzunun aktuallığı.
Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra iqtisadiyyatın dirçəldilməsi, onun şaxələndirilməsi və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya istiqamatində əməli işlər görülmüşdür. Görülmüş bu işlərin əsasında dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesi daha da sürətlənmiş, ölkənin idxal-ixrac əməliyyatlarında payı əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.

Bazar iqtsadiyyatı şəraitində müstəqil inkişaf edən respublikamızın xarici iqtisadi əlaqələri də gündən-günə genişlənməkdədir. Respublika əhalisinin istehlak və qeyri-istehlak mallarına olan tələbinin müəyyən bir qismi xarici ölkələrdən daxil olan mallar hesabına ödənilir. Məhz bu məqamda ölkə sərhəddindən daxil olan malların, məhsulların keyfiyyətinin müəyyən edilməsi zamanı malların gömrük ekspertizası ön plana çıxır.

Bunu da bildirmək gərəklidir ki, əmtəələrə yönəlik mövcud istəklərin funksiyaları da danılmaz bir vacibiyyət təşkil etməkdədir və bu təyin edilmiş zaman kəsimi müddətində bunların lazımi qaydada istehlakına qarantiya təmin edir. Belə olduqda da bu, insanların pul vəya mənəvi quruluşuna əsaslanaraq fərqli müddətlərə görə fərqli səviyyə vəya xarakteristika ehtiyaclarından asılı olduğunu ortaya çıxardır. Nəticədə isə əmtəələrin tələb dərəcəsi və mövcud standardlara cavab verməsi məsələsində bilimməyən bir bəlirsizlik ortaya çıxır. Buda aralıqsız şəkildə daima inkişaf edir və müasirləşir. Qeyd olunan nöqteyi-nzərdən əmtəələrə hazırki inkişaf, bilinən vəya xüsusi ehtiyaclar vardır, o da ekspertiza elminin önündə dayanan vacib işlərdən birisidir.

Ümumi formada, ekspertiza elmi yoxlamanın forması onlara ölkənin ekonomik dəyərlərinin və rahatlığının təmin edilməsi, qaçaqcılıq və ekspertiza yerində fərqli qanun pozulması vəziyyətlərinin müəyyən olunması, qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi, yoxlanılması vəya önünün kəsilməsi, digər cinayət cinayet vasitələrinin müəyyən edilməsi, yerli əmtəə hazırlayanların ekonomik hüquqlarının qorunması, əmtəə alıcılarının fəaliyyətlərinin dəstəklənməsi vəya bunlar kimi mövzuların həll olunmasında oynadığı rol mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Respublika ərazisinə daxil olan malların keyfıyyətinin yüksək səriştəli mütəxəssislər tərəfindən ekspertiza əməliyyatından keçirilməsi həm də stratejik əhəmiyyətə malik olan vəzifələrdən sayılır. Bu vəzifənin yerinə yetirilməsində gömrük ekspertizası ilə məşqul olan mütəxəssislər fəal iştirak etməlidirlər.
Bu problemin həllində ölkə ərazisinə daxil olan məhsulların, eləcə də kimyəvi məhsulların keyfiyyətinin təyin olunmasında yüksək bacarıqlı mütəxəssislərin yetişdirilməsi, habelə yüksək şəraitli istehlakçıların malların keyfiyyətinin təyini sahəsində marifləndirilməsi nəzəri və təcrübi cəhətdən respublikanın ekonomisinə böyük səmərə verə bilən tədbirlərdən sayıla bilər. 


İşin məqsədi və vəzifələri.

Kimya tərkibli əmtəələrin ekspertizasının aparılmasının əsasən məqsədi əmtəənin istesal olunduğu yerin müəyyənləşdirilməsi, əmtəənin keyfıyyətinin müəyyən olunması, əmtəələrin oxşarlaşdırılması, əmtəənini quruluşunun, fiziolojik vəya kimya quruluşunun müəyyən edilməsi, əmtəələrin növü, forma və çeşidinin müəyyənləşdirilməsi, onların narkolojik, təsirlik effektə sahib toksikik, toksolojik hissələr növünə aidiyyətinin müəyyən olunması, əmtəələrin ekologiyal baxımından və istifadə baxımından yararlılığının müəyyən olunması vəya belə sairə mövzuların təyin olunmasından ibarətdir.

Bununla əlaqədar olaraq, dissertasıya işinin əsas məqsədi kimi kimyəvi məhsulların ekspertiza işinin müəyyənləşdirilməsi vəya təşkili, kimyəvi məhsulların gömrük ekspertizasının mövcud durumu və onun qiymətləndirilməsi, kimyəvi məhsullarınn aparılmasının təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyən edilmişdir. Dissertasiya işində aşağıdakı vəzifələr isə müəyyənləşdirilmişdir:

- ekspertizanın strukturasına daxil olan elementlərin aşkar edilməsi;

- ekspertin fəaliyyətinin təsnifatı;

- gömrük ekspertizasının təsdiq edilməsi sahəsinin təyini, onun aparılmasının prinsipi və əsasları;

- ekspertizanın fərqli cəhətlərinin üzə çıxarılması, onun başqa növ qiymətləndirmə fəaliyyətlərindən fərqləndirilməsi;

- kimyəvi məhsulların ekspertiza subyektlərininin təşkilati strukturasının öyrənilməsi;

- kimyəvi məhsulların ekspertizasının aparılmasının təşkil edilməsinin öyrənilməsi;

- kimyəvi məhsulların ekspertizasının keçirilməsi üzrə metod və vasitələrə yiyələnmək.

İşin nəzəri metodolojik əsasları.
Bu dissertasiya işində kimyəvi tərkibli əmtəələrin gömrükdə ekspertizanın geniş elmi - metodologiyaya əsaslanan bazaları öyrənilir. Yəni adıçəkilən quruluşda bilicilərin ideyaları, normal və hüquqa əsaslanan dokumentlər öyrənilir. Bu dissertasiya işində kimya tərkibli əmtəələrin ekspertizasının məhfumu, bunun özəlliyi, formaları, çeşidləri, bunun tətbiq olunma dövrləri, o cümlədən ekspertizanın tətbiq olunmasında lazım olan texnoloji alətlər vəya üsullardan ətraflı formada sohbət açılmışıdr. 
İşin elmi yeniliyi:

- kimya tərkibli əmtəələrin gömrükdə ekspertizası zamanı onun məqsədəmüvafiq şəkildə təşkil olunmasının ölkə ekonomisinin inkişaf etməsində vacibiyyət və əsaslığının təyini bəlirləmək;

- kimya tərkibli əmtəələrin ekspertizanın təşkil olunma quruluşu vəya qanuni əsasının inkişaf etdirilməsi yönlərini təyin etmək;

- kimya tərkibli əmtəələrin ekspertizası zamanı onun məqsədəmüvafiq şəkildə həyata keçirilməsinin ölkə ekonomisinin inkişaf etməsinə göstərdiyi təsirləri araşdırmaq;

- eləcə də kimyəvi məhsulların ekspertizasının aparlmasının təkmilləşdirilməsi üçün elmi təkliflər vermək;

- kimya tərkibli əmtəələrin ekspertizası zamanı onun təşkil olunmasının inkişaf etdirilməsində dünya praktikasının vəya mərkəzləşdirilmiş, o cümlədən lokal araşdırma yerlərinin fəaliyyət göstərməsinin inkişaf etdirilməsinin vacibliyini təyin etmək.

I FƏSİL. Kimya tərkibli əmtəələrin gömrükdə ekspertizası zamanı onun təşkil olunmasının həyata keçirilməsi formaları.

1.1. Gömrük ekspertizasının aparılmasının təşkili.

Gömrük ekspertizası ölkəmizdə dinamik surətdə aparılan, respublikamızın daxilə yönəlik vəya xaricə yönəlik ekonomik gözləntilərinin saxlanılması, market fəaliyyətlərinin əmələ gəlməsi mühitində siyasi və sosial - ekonomik islahatların həyata keçirilməsi amalına yönəlmiş sosial - hüquqi, ekonomik, struktur və digər irimiqyaslı tədbirlər sxemlərindən ibarətdir.

Adıçəkilən funksiya dövlətimizin xaricə yönəlik vəya daxilə yönəlik maraqlarının vacib tərkiblərindən biri olaraq, dövlətin ekonomisinin ekonomik sərbəstliyinə əminliyə vəya bildirilən ekonomik sərbəstliyin təminatının qorunmsına – ölkə daxilindəki marketin saxlanmasına, özbaşnalığa əks mövcud funksiyaları yerinə yetirməyə, infilyasyonun qarşısnı almağa, fərqli yatırımların əldə edilməsinə şərait yaratmağa, ölkə xaricinə istiqamətlənmənin təşviq olunmasına, xaricə yönəlmiş ekonomik fəaliyyət vəya sairə aid olan məsələlərin önünü kəsməyə xidmət eliyir.

Bilindiyi formaya uyğun şəkildə gömrüklə bağlı struktur qəliz funksiyalı vəya mürəkkəb finans qruplaşmasından meydana çıxan quruluşdur. Elə o səbəbdən də bu, qarışıq xarekteristikalı olmaqla, dövlətin ekonomiylə bağlı səddlərini mühafizə edir. Qeyd edilən struktura isə spesifık və xüsusiləşdirilmiş bölmə ədədlərindən formaca müxtəlif olsalar da, məzmunca etibarı ilə vahid istiqamətin gömrüklə bağlı istiqamətin tətbiq edilməsinə xidmət eliyir.

Gömrüklə bağlı qurumlar qeyd olunan fəaliyyətin yerinə yetirilməsində həyata keçirilən mühüm quruluşlardan birisi də gömrüklə əlaqadar yoxalamaları tətbiq eliyen gömrüklə bağlı yoxlama yerləridir. Gömrüklə bağlı yoxlama yerləri gömrüklə bağlı gömrük məqsədilə yoxlamaları yerinə yetirir, həmçinin o yoxlamalar fərqli yoxlama növlərindən özünün spesifikliyi ilə fərqlənir.

Gömrük ekspertizasının həyata keçirilməsi, Azərbaycanda qüvvədə olan cinayət - prsossesual və gömrük qanunları, o cümlədən əməli hüquqpozmalar haqqında qanunların istəyinə adekvat şəkildə teətbiq edilir.

Gömrük qurumları tərəfindən ekspertiza yoxlanılması vəya dəqiqləşdirilməsi vaxtı, gömrük qurumlarının vəzifələrinə uyğun olan qaçaqmal və ya digər cinayətlərlə əlaqədar araşdırmanın həyata keçirilməsi, o cümlədən Gömrük Hüquq Pozuntuları ilə əlaqədar araşdırmanın tətbiqi ilə bağlı müəyyən olunur. Ekspertizanın müəyyən edilməsi yolları Məcəllenin müvafiq maddəsinin müddəaları ilə müəyyən olunmuşdur: “Gömrüyə dair qanunların yerinə yetirilməməsi barədə məsələnin icrasını həyata keçirən vəya adıçəkilən məsələlərə məsul qurumun əməkdaşı ekspertizanın yerinə yetirilməsini vacib bildikdə bunun haqqında qərarlar qəbul edir. Qərarlarda ekpertiza müəyyən olunmasının əsas faktorları, mütəxəssisin familiyası vəya ekspertizanın keçirilməsi planlaşdırılan yoxlamaq yeri və ya başqa adekvat təşkilatın ismi, mütəxəssis önündə təyin olunan məsələlər, həmçinin mütəxəsisin istifadəsinə verilən nümunələr bildirilir”. Azərbaycanın gömrük qurumlarının qərarı ilə ekspertizanı ölkənin ərazisində fəaliyyət göstərən ekspeert qurumları (Dövlət Gömrük Komitəsinin gömrük laborotorıyası da daxil olmaqla) və bu qurumlardan qıraqda olan, lakin bilik, texnologiya, mədəniyyət və ya incəsənət sferasında müvafiq gərəkli bilikərə malik olan şəxslər aparırlar.

Gömrük ekspertizası - fərqli ekspertizaların həyata keçirilməsini istəyən, maliyyə baxışı, ekonomik, hüquq-mühafizə, statistiks və müdafiə cəhəti gömrük fəaliyyətlərinin tapşırdıqlarını yoluna qoymaq amalı ilə ekspertizanı aparanlar tərəfindən həyata keçirilən, xüsusi araşdırılmalardır.

Əlbəttə ki, gömrük ekspertizasının aparlmasının, həyata keçirilməsinin məqsədi vardır ve bu məqsəd də Azərbaycan Respublikasınnın Gömrük Məcəlləsinin 322-ci maddəsində öz əksini tapmışdır.

Ekspertizanın həyata keçirilməsinə gömrük qurumlarının rəftarı, qoyulan əsasa aid olaraq, ekspertizanın müəyyən edilməsi barədə qanunla qəbul olunur. Ekspertizanın həyata keçirilməsi haqqında tapşırıq, gömrük yoxlanışı və ya gömrük dəqiqləşdirilməsi zamanı GHP haqqından məsələ qaldırılanadək təqdim edilir. Ekspertizanın müəyyən olunması haqqında əsas, gömrük gömrük qurumları baxımından GHP haqqında məsələ qaldırıldıqdan sonra təqdim olunur. Cinayət işi haqqında birinci araşıdırmanın həyata keçirilməsi vaxtı da ekspertizanın müəyyən edilməsi haqqında məsələ qəbul edilir. Əslində isə ekspertiza göstərilən vəziyyətlərdə müəyyən edilə bilər:

1) gömrük yoxlaması və ya gömrük qanuniləşdirilməsi vaxtı. AR gömrük qurumunun aidiyyatı nəfəri gömrük yoxlaması və ya gömrük qanuniləşdirilməsini yerinə yetirərkən əgər mütləq olarsa, o qurumun ve ya o qurumun köməkçisinin, o cümlədən aidiyyatı üzrə qaçaqmalıçılıq bölməsinin rəhbərinin və ya o bölmənin rəhbərinin köməkçisinin icazəsi yoluilə yoxlamaq müəyyənləşdirə bilər; 

2) GHP barəsində məsələ həyata keçirərkən. İcra edilməsində GHP barədə məsələ olan gömrük qurumunun hüquqi adamı, o qurumun rəhbəri, həmçinin rəhbərin köməkçisinin, o cümlədən qaçaqçılığa qarşı mübarizə bölməsinin müdir, həmiçinin bunun köməkçisinin, məsələnin aydınlaşdırılması vaxtı aidiyyəti gömrük qurumunun hüquqi adamının icazəsi vasitəsilə yoxlamaq təyin edilir. 

Cinayət işi baxımından yoxlama həyata keçirən adam cəhətdən yoxlmanın müəyyən olunması haqqında icazə, aidiyyəti bölmənin rəhbəri, olsun ki bunun köməkçisi, həm də qaçaqçılığa qarşı mübarizə bölməsinin rəhbəri vəya bunun köməkçisi cəhətdən təsdiqlənməlidir. Yoxlamanın müəyyən olunması haqqında mövcud qanunda bunlar müəyyən olunmalıdır: 

- yoxlamanın müəyyənləşməsi haqqında olan məsələnin hazırlandığı vaxt vəya yer, yoxlamanı müəyyən edən gömrük qurumunun adı bunun yeri;

- yoxlamanı müəyyən edən adamın familiyası, işi;

- yoxlamanın adı;

- yoxlamanın müəyyən olunmasının niyyəti;

- yoxlamanı həyata keçirən qurumun yeri, amma bunun həyata keçirilməsi mütəxəssis qurumuna yox, qıraq adama verilmişsə - bunun adı, familiyası, ixtisaslaşması vəya yeri bildirilir;

- mütəxəssisdən həll edilməsi tələb olunan məsələlər;

- mutəxəssisin istifadəsinə teqdim olunmuş məsələlər (mütəxəssis yoxlamasının məqsədləri - ləvazimatlar, dokumentlər; alınmış ehtiyyatlar, o cümlədən bunları yoxlayan dokumentler; gömrük yük bəyannaməsi (GYB); texnoloji qaydalar; qəbul olunmuş sənədlər vəya təltiflər; texnologiya məsələləri; qaydalar; fakslar; yoxlama məsləsinə dəxli olan informasiyaların araşdırılması; yoxlamanın həyata keçirilməsi məqsədinə görə vacibiyyət kəsb eden başqa ləvazimatlar);

- başqa, həmçinin yenidən yoxlama müəyyənləşdirildikdə bundan öncəki yoxlamanın nəticəsi (vəya yoxlamanın həyata keçirilmənin mümkün olmaması barədə mütəxəssisin fikri);

- başlanğıc yoxlamadan götürülmüş sənədlər (başlanğıc yoxlamanın tərkibi olmayan sənədlər), təzə mərkəzlərin yoxlanılması bilinen qanunlara əsasən müəyyənləşdirilir, sonradan isə yenidən yoxlanma çağırılmır.

Yoxlama məqsədinə görə əldə olunumuş nümunə vasitələri yoxlamaya, bunların alınması haqqında bir yerdə verilir. Əmtəələrin misalları, o cümlədən əşya sübutları yoxlamaya, aidiyyatı üzrə hazırlanmış vəya mühafizə etiketi ilə ştamplanmış formada təqdim olunmalıdır. Əmtəələrdən nümunə alınması, o cümlədən əmtəə sübutlarının alınması cinayət-prossessual qanununun istəklərinə müvafiq şəkildə tərtib olunmalıdır.

Dövlət Gömrük Komitəsinin gömrük laboratoriyasinda yoxlamanın həyata keçirilməsi yolları, AR - nın aidiyyatı qanununa, o cümlədən gömrük yoxlamasının həyata keçirilməsi yollarına adekvat şəkildə aparılır. Azərbaycanın gömrük qurumları, yoxlamanın həyata keçirilməsi məqsədilə öhdəçiliyindən və mülki vəziyyətindən bağlı olmadan lazımi olan təşkilat, idarə və müəssisələrdən ekspert daxil edər. O ekspertlər prob və nümunələrin alınmasında, narkotik maddələrin mövcudluğunu müəyyən eləmək məqsədilə maddələrin annaloji yoxlamasının həyata keçirilməsində, hüquqi adamları fıziki araşdırılmasında (bunların həkimlər baxımından yoxlanılması istənildikdə də), həmçinin başqa gömrük niyyətləri ilə vacibiyyət təşkil eliyən məsələlərində də fəaliyyət göstərə bilərlər. 

Araşdırılmaya dəvət olunmuş yoxlamanı həyata keçirəcək şəxs aşağıda sadalananları yerinə yetirməlidir:

1) özünün gərəkli biliklərini vəyə məlumatlarını yönləndirməklə, gömrüklə bağlı orqanın hüquqiləşdirilmiş nəfərinə isbatların bəlirlənməsi vəya əldə olunmasına köməklik etməli, təyin olunmuş müəyyən istiqamətlərin yerinə yetirilməsində əməli işlər görməli, bu əməli işlərdən meydana çıxan üslublara diqqət yetirməli vəya fərqli aspektləri vacib hesab olunan mövzulari aydınlatmalıdır;

2) təşkilat vəya qurumların hansısa bir idarəetme üsullarının öyərnilməsində (araşdırılmasında) lazımı işlər görməlidir;

3) gömrüklə bağlı orqanın hüquqi nəfərinə arayışda təyin olunmuş isbatları vəya halları açıq-aydın formada təqdim eləməklə köməklik göstərməlidir. 

Ekspert bu hüquqlardan istifadə edə bilər:

а) gömrük qurumunun hüquqi adamının razılığıyla icrasında mövcud məsələ ilə bağlı nəfərlərə vəya fərdi adamlara sorğular yönəltmək;

b) sualların müəyyən edilməsi, çalışma ilə əlaqəlilik və alınmasıyıla bağlı yönləndirmələr aparmaq;

c) faktların müəyyən olunması, aidiyyatı üzrə əlaqəlilik və alınması məqsədilə -ictimai-texnoloji ləvazimat və üsullardan yararlanmaq;

d) gözləmlər həyata keçirmək, ölçmələr almaq, lazımi işləri görmək;
e) icrasında baş verən GHP ilə əlaqadar fəaliyyətləri həyata keçirən gömrük qurumunun hüquqi adamına lazımi elm vəya idarəetmə istəyən təşkilatlarla bağlı sualları yönəltmək; 

f) ekspertin fəaliyyəti ilə təmin olunmuş vəya hazırlanmış, hər hansı prosessual məsələlərə dair protokol və aktlara yaxından baxmaq, bunların tərkibinə aidiyyatı dəyişikliklər həyata keçirmək; 

g) təqdim olunan protokol və aktlara qol çəkmək. 

GHP haqqında məsələnin icrası vəya buna baxılması üzrə fəaliyyət göstərən ekspert bu məsələ ilə bağlı şahid kimi dinlənə bilər. Ekspertin gətirilməsi ilə əlaqədar müstəntiqin istəyi, bunun çalışdığı müəssisə, təşkilat vəya idarə başçıları həyata keçirməlidir. İstintaq fəaliyyətlərini həyata keçirdikdən sonra, müstəntiq ekspertin kimliyini, bacarığını təsdiqləməli, ekspertin şübhə doğuran birinə fəaliyətini müəyyən etməlidir. Müstəntiq ekspertə, bunun hüquq və funksiyalarını işıqlandırmalı, öz funksiyalarını həyata keçirməkdə ideyasını protokolda bildirməli və protokolu ona qollatmalıdır.

Ekspert bu funksiyaları yerinə yetirməlidir: 

- çağırıldıqda gəlmək;

- öz ideyea və səriştəsindən yararlanmaqla dəlillərin müəyyən edilməsi, bağlanması vəya ələ alınması məsələsində müstəntiqə yardım göstərməklə, işin icra olunmasında fəaliyyət göstərməlidir;

- dəlillərin ortaya çıxarılması, bağlanması vəya alınması ilə əlaqədar hazırki vəziyyətə müstəntiqin fikrini yönləndirmək;

- həyata keçirdiyi məsələlərlə bağlı yoxlamaları həyata keçirmək.

Ekspert dəlillərin müəyyən edilməsi, bağlanması vəya alınması ilə bağlı protokola dəyişikliklər eləmək üstünlüyünə malikdirlər. Özünün öhdəliklərini icra etməkdən boyun qaçıran ekspertə ümumi tədbir mexanizmləri, o cümlədən hüquqi vasitələrlə maliyyə ayırılması təmin edilir. Ekspert kimi, icra olunan məsələ ilə heç bir kontaktı bulunmayan başqa müəssisələrin mutəxəssisləri, doktorlar, pedoqoji fəaliyyətlə məşqul olanlar, əmtəəşünaslar, mədəni xadimlər vəya başqaları məsələyə çağrılır. İdenitifik məsələnin icra olunması zamanı öncədən fəaliyyət göstərən ekspert yenidən çağırıla bilməz. Ekspertin çağırılmasına görə adekvat qərar gərəkli deyildir. Digər halda mütəxəssis mütexəssis qurumunun əməkdaşıdırsa, bu halda bunun iştirak yollarını məhz o qurum aydınlaşdırır.

Lazımi ekspertizanı müəyyənləşdirmək məqsədilə, gömrük qurumunun işçisi, uyğun ekspertizanın həyata keçirilməsinin elmi vəya praktiki təminatını dəqiq şəkildə öyrənməlidir. (bunun predmetikasını, obyektlərini, araşdırma üsullarını, şanslarını və sairə.)

Gömrük eksperitizasını ekspertizanın spesifik növünə daxil edirlər. Ona görə ki, funksiya, tapşırılma metod və araşdırma üsulu üzrə xüsusi spesifik göstəriciləri vardır.

Gömrük ekspertizasının tədqiqat etdikləri fikri adıçəkilən qəbul edilmiş informasiya resursları anlaşılır:

a) gömrük qapısından hərəkət edən əmtəə vəya nəsnələr, o cümlədən bunlardan araşdırma məqsədilə alınmış yoxlama nəticələri və hissələr.

b) qaçaqmalçılıq subyektləri və gömrük formalarının xarab olması.

c) gömrük qanuniləşdirilməsində və gömrük yoxlamasında lazım olan, fərqli növlü əmtəə yoxlaması dokumentləri (gömrük, normal və ya hüquq, vəsait və sairə)

Gömrüklə bağlı araşdırmanın tədqiq edilmə yoluna gömrüklə bağlı mövzuların öncə bilavasitə məslələrini, sonra da gömrüklə bağlı araşdırma düzülüşünü bildiyimiz hal vəya isbatları bəarabərləşdirmə də etmək olar. Bunların içində daha da vacib xarakter daşıyanları isə aşağıdakılardır:

1. Gömrüklə bağlı araşdırma vasitəsinin hazırlanması, halı vəya yollarının müəyyənləşdirilməsi;

2. Xariclə bağlı ekonomik hərkətlilik mall əmtəə quruluşuna yönəlik malların hissələrə bölünməsi;

3. Malların münasiblik məsələri (tipi, yolu, forması, məlumatların hər hansı bir əsasa dayanması və sairə) üsullu (qarantiyası mövcud, aksizli bacarıqlarının mümküniyyəti, çoxtərəfli bilinmə qabiliyyəti), hazırlanan ölkə, hazır edilen alınma normal vəziyyətə gətirilməsi vəya onda olan əmtəənin təyin olunması özülündə, onların gömrüklə bağlı qədərini vəya marketlə bağlı qiymətini (dəyərini) təyin eləmək.

4. Narkolojik tərkibli vəya psixo vasitələrin, üsulların bərabərləşdirilməsi;

5. Baha olan eşyaların-əqiqlərin, qiymətli daşların, nümunə vasitələrinin vəya fərqlilərin öyrənilməsi.

Bundan əlavə, qaçaqamala vəya gömrüklə bağlı hüquqlaşdırılmış məslələrə yönəlik qarşısının alınması mövzularında adekvat tərəfdaşlar cəhətindən təqdim edilən birneçə mövzular da gömrükdə çalışan və xidmət göstərən nəfərlrin həyata keçirdiyi xüsusiləşdirilmiş sort yoxlamalar ilə-kriminoloji, ekonomi baxımından, əmtəə ilə bağlı, hemmologiya və sairə ilə qaydasına salınır.

Gömrüklə bağlı xidmətlərin yoxlanılması yollarıyla həll edilen əfzəl mövzuları aşağıdakı yollarla qruplara ayırmaq məsləhət bilinir:

1) əldə edilmiş nümunələr, digər fərqli zamanlarda da köməkedici vasitələrə dayanan araşdırılan cəhətlərin bənzer olması özülündə onların bənzərliyinə istiqamət almış bazalar. Bu sadalananlara əldə edilmiş misal vəya nümunələr özülündə malların adının siyahıda göstərilmiş uyğunlaşdırma adlarına bənzərliyinin, struktura quruluşunun, əmtəəni istehsal edərək onu markete çıxaran dövlətin öyrənilməsi əlavə olunur.

2) diaqnostik - olayın meydana gəlmə (formalaşma) üsulu, əmələgəlmə məqsədləri, fəaliyyətin sıralılığı, növləri və sairə. Bunlara texniki ekspertizalar, çıxma qədərlərinin müəyyənləşdirilməsi, ehtiyyat resursları və əlavə edilə bilər.

3) mütəxəssis yoxlaması - gömrük qanuniliyinin yerinə yetirilməməsi və kriminal hadisələrin meydana çıxma üsullarının öyrənilməsi, o cümlədən, bunların qarşısının alınması ilə bağlı planların işlənməsi. Bunlara gömrük tarifində cinayət təhlükəli mal mövqelərinin mümkünlüyünü hesablamaq, göstəricilərin yığılması biliklərini və qaydaların pozulmasının araşdırılması aid edilir.