Moyli ekinlarning umumiy tavsifi

Araxis yoki yeryong‘oq - Markaziy Osiyo mamlakatlari, shu jum- ladan, O‘zbekistonda keng tarqalgan qimmatli moyli ekin. Uning moyi konserva, margarin, sovun sanoatida, tibbiyotda ishlatiladi. Kunjarasi- da 45 % oqsil, 8 % yog¹ saqlanadi. Urug'laridan turli sharq shirinlik- lari, shokoladlar, holvalar, konservalar, tortlar va boshqa konditer mahsulotlari tayyorlanadi. Dukkaklari qovurilib bevosita iste’mol qilinadi.
Urug‘ida 60 % yog‘, 35 % oqsil saqlanadi. Shuningdek, urug‘ida vitaminlardan A, E, K, D saqlanadi.
Poya va barglari qimmatli oziqa. Dukkagining po‘chog‘idan izolatsiya materiallari tayyorlashda hamda yonilg'i (o‘tin) sifatida foydalaniladi.

Yeryong‘oq. 1, 2 — rivojlangan unib chiqish va gullash fazalarida-

gi o'simlik; 3 — poyaning bargli va gulli qismi; 4 — mevani butuni
va kesilgani.
O‘zbekistonda araxis dehqon xo‘jaliklari, tomorqalarda ko‘p eki- ladi. Dunyo bo‘yicha 22 min gektar maydoimi egallaydi. Eng ko‘p Hindiston, XLtoy, Indoneziyada ekiladi. U Amerikaning tropik ham subtropik mamlakatlarida, Afrikada keng tarqalgan.
Yer yong‘oqning vatani Janubiy Amerika, u yerdan Fillipinga, keyin
Yaponiyaga va Xitoyga tarqalgan. Yevropaga Xitoydan keltirilgan, shu- ning uchun uni Xitoy yong‘og‘i deb ham atashgan.
O‘zbekistonda, asosan, sug'oriladigan yerlarda ekiladi, hosildorli- gi 30—40 s/ga, Andijon nav sinash uchastkasida hosildorligi 61 s/ga ga yetgan.
Botanik ta’rifi. Yeryong'oq dukkakdoshlar (Fabaceae) turkumiga kiradi. Bu turkumga 30 tur kiritiladi. Ular orasida madaniy va yov- voyi turlar bor. Eng ko‘p ekiladigan tur Azachis hypogaea L. vulgazis L. madaniy yeryong'oq. Yeryong'oq bir yillik o‘tsimon o'simlik. Ildiz tizimi o‘q ildiz va yon ildizlardan iborat, tuproqda 190 sm chuqurlik- ka kirib boradi. Ildizlarida ko‘p tuganaklar hosil bo‘ladi.
Poyasi tik o‘sadi, bo‘yi 80 sm yetadi. Bitta poyadan 4—20 yon shox hosil bo‘ladi. Shoxlari asosida yumaloq, uchida to‘rt qirrali, tuk- langan. Ikki xil shakli: tup va yotib o‘suvchi shakllari bor. Tup shak- lida o'sadigan o'simliklarning bo‘yi o'rtacha 30—40 sm tik o‘sadi, yer bag'irlab o‘sadiganlariniki 20—25 sm, tup diametri 1 m ga yetishi mumkin.