Mıs hám oniń birikpeleri Alyuminiy, oniń birikpeleri hám isletiliw tarawlari Magniy ham onıń birikpeleri

Titan hám onıń birikpeleri
Titan allotropik forma ózgeriúge iye, joqari temperaturada (882,5⁰S) α→β faza ózgeriwi payda bo’ladi. Titanniń β modifikaciyasi oraylasqan kub yasheykaga iye. Taza titanniń 298 ± 2 ⁰K temperaturadagi tiǵizligi 4,505g/m³ ga, suyiqlaniw temperaturai 1668,5 ⁰S ga teń.
Azot, uglerod, kislorod hám vodorod elementleri titanniń bekkemliligin asiradi, biraq svarka shokti payda etiw qásiyetleri hámde korroziyaga qarsiliǵin kemeytiredi. Vodorodtiń ta‘siri juda jaman,oniń tásirinde gidridlar payda bolip, titan juda mo’rt bolip qaladi. Usiniń ushin titan quramindagi vodorodtiń muǵdari 0,015% dan ko’p bo’lmasligi kerek.
Plastik deformaciyalengen titan birikpeleri (VT5, VT5-1) ga 670-800 ⁰C qayta kristallaniw - jumsatiw berilsa, ishki kúshleniwler joǵalip, β-fazaniń shidamliliǵi artadi.
Titan birikpeleri quyiw ushin mólsherlengen (VT5L, VT20L, VT21L) yaki deformaciyalanatuǵin (VT5, VT9, VT16) túrlerge bólinedi. Titan birikpelerini mexanik qásiyetleri boyinsha ham klasslarga boliw mumkin: o’rtasha hám joqari bekkemlikke iye bo’lgan, otqa shidamli, joqari plastiklikka iye bo’lgan birikpeler. Strukturasina qarap titan birikpelerini termik islew nátiyjesinde bekkemliligi oshatuǵin yaki oshmaytuǵin túrlerge ham boliw mumkin.
Titan birikpeleri Házirgi waqitda samolyot sazliqda, raketa sazliqda, keme sazliqdaǵi úlken bo’lgan qurallardi jasawda qol kelmekte. Lekin titan birikpeleriniń qásiyetlerin jaqsilaw menen baylanisli bo’lgan izleniwlerdiń kóbi ele sheshilmegen.

6-súwret. Titan hám onıń birikpelerinen tayarlanatuǵın ónimler

Antifriksion birikpeler
Mashina hám mexanizmlarde isletiletuǵin súykelis podshipniklerdiń bólimlerin tayarlaw ushin qollanilatuǵin birikpeler podshipnik yaki antifrikcion birikpeler dep ataladi.
Antifrikcion materiallar sipatinda kúlreń shoyin, qalayli hám qorǵasinli bronzalar, porosho siyaqli materiallar hám babbitler isletiledi.
Podshipnikler ushin antifrikcion kúlreń shoyinniń ASCh1, ASCh2 markalarinan paydalaniladi. Biraq, po’lat-shoyin juftida súykeliw koefficienti qansha úlken bo’lganligi ushin shoyin vkladishlar tez júrer mashinalarda isletilmeydi.
Awir sharayatda isleytuǵin podshipnikler ushin bronza vkladishlardan paydalaniw mumkin. Buniń ushin Br.OSC4-4-4, Br.S30, Br.OF6,5-1,5 markali bronzalar isletiledi.
Val yaki o’q buyniniń imkani barinsha kem jiljiw talap etilse, ańsat suyiqlaniwshi (aq) antifrikcion birikpeler - babbitlar isletiledi. Babbitlar podshipniktiń ishki bólimine quyiladi. 20-súwretda B83 markali babbitiń mikrostrukturasi súwretlengen.
Aq antifrikcion birikpeler - Pb-Sn-Sb, Sn-Sb, Pb-Sb sistemasindaǵi birikpelerdir.
Qalay, qorǵasin va cink tiykarindagi antifrikcion birikpeler. Burin qollanip kelgen qalayi hám qorǵasin tiykarinda alinatuǵin birikpeler (babbitlir) dan awir júklengen mashinalar podshipniklariniń iyiliwshi bólimi (vkladishlar) qoyiladi. Arnawli qásiyetlerge iye boliw ushin babbitler quramina legirlewshi qo’shimshalar kiritiledi.
Joqari antifrikcion qásiyetlerge iye bo’lgan babbitlerdiń tiykari α-qatti eritpe bolip,oniń quraminda qatti qosimshalar sipatinda inter metallidler SnSb bo’ladi. Bunday birikpeler joqari tezlik va úlken kúsh ta‘siri astinda (V=50 m/c, R=10…20 MPa, RV=(50…75)MPa∙m/s) isleytuǵin súykeliw juplarin jaratiwda qo’llaniladi. Ma’selen, olardan og’ir yuk ko’taratuǵin mashinalar, joqari quwatliqli puw turbinalari va nasoslardiń súykeliw juftlari tayarlanadi. Avtomobil, awil xo’jaligi texnikasida hámde usinga uqsas mashinalarda (V=30 m/s, R=90 MPa) qorǵasinli babbitlar keń qo’llaniladi (B16, B21, BS6).
Babbitlardan tayarlanadinan podshipniklar bimetall halda, yaǵniy qatti tiykarli yupqa babbit qatlamin quyip alinadi. Usiniń ushin bunday podshipniklardiń islew qábilleti babbit qatlaminiń qalinligina baylanisli: qatlam qansha kishi bo’lsa, podshipnik usinsha jaqsi isleydi. Úlken bo’lmagan tezlikde va kúshleniwde isleytuǵin podshipniklar cink tiykarindagi babbitlarden tayarlanadi. (V≤3 m/s; R≤20MPa). Bu birikpeler quraminda tiykarǵi Legirlewshi elementlerinen tashkari basqa elementler ham boliwi mumkin. Máselen, CAM10-5 va CAM9,5-1,5 larda alyuminiy va mısdantiskari 0,03…0,06 % Mg ham bo’ladi. Olardan quyiw usuli menen bir pútin (monolit) vkladishlar alinadi.
CAM,5-1,5 dan po’lat va alyuminiy birikpeleri menen birgelikte ko’p qatlamli (bimetallar) kompozitlar alinadi. Soń olardan shtamplaw usuli menen isshi bólim - vkladishlar tayarlanadi.
Texnika alyuminiy tiykarindagi antifrikcion (podshipnik) birikpeleri ham isletiledi (GOST 14113-78). Olardiń quraminda Sn (2…4% dan 17…23% ǵa shekem), Cu (0.8…1.2% dan 2,0…5% ǵa shekem). Ni (0,3…0,5% dan 2,7…3,3% ǵa shekem) hám Si (0,3…0,7% dan 1,7…2,0% ǵa shekem) bo’ladi.

7-súwret. Antifrikcion birikpeler

Sabaq islenbe

" BBB" metodı bul B-B-B sxeması boyınsha oqıwshılar menen temanı bekkemlew ushın dóretiwshilik islew metodı.
Oqiwshilar gruppalarǵa bolinedi. Tema yamasa túsinik maydanınan hár bir gruppa ozara sheriklikte «Shama menen neni bilemiz? » ústinin toltiradi. Doska daǵı birinshi ústinge bolsa barlıq gruppalardıń juwapları jıynanadı. Berilgen juwaplar taypalar boyinsha gruppalarǵa bólinedi.
Keyin hár bir gruppa aǵzaları ozara kelisim halda «Biliwdi qáleymen» ústinine tema maydanınan ozini qızıqtırǵan sorawlardı jazıp shıǵadı. Doska daǵı ekinshi ústinge bolsa barlıq gruppalardıń sorawları jıynaladı. Sonnan song òqıwshilar tema maydanınan tekst (lekciya ) menen tolıq tanısıp shıǵadılar hám kesteniń ekinshi ústinine qaytıp, azları biliwdi qálegen sorawlardan qaysılarına juwap tapqanlıǵın belgilep shıǵıladı. Sorawlarǵa tabılǵan juwaplar úshinshi «Bildik» ústinine jazıladı. òqiwshilardi qızıqtırǵan «Qaysı bolıp tabıladı» sorawǵa juwap shıqpay qalǵan bolsa, onı oqitiwshi toltiriwi yamasa uyge tapsirma retinde bilip keliwdi tapsırıwı múmkin.