Muallifdan

 
Gap bo‘laklari tartibi
ikki xil bo‘ladi: 
odatdagi tartib, 
o‘zgargan tartib
. Odatdagi tartibda gap bo‘laklari tartibi quyidagicha 
bo‘ladi: 
1.
Ega (aniqlovchisi bilan) avval, kesim gap oxirida keladi; 
Ilg‘or yoshlar to‘plandilar.
2.
Payt holi egadan oldin keladi: Kecha yosh havaskorlar 
to‘plandilar. 
3.
To‘ldiruvchilar (aniqlovchisi bilan) egadan keyin keladi. 
Jamoa a’zolari xorijiy mehmonlarga bayram chiqishlarini namoyish 
etdi. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
155 
155
4.
Vaziyat holi kesimdan avval keladi: Uzoqdan daryo 
mavjlanib ko‘rinar edi. 
Gap bo‘laklari tartibining o‘zgarishi 
inversiya
deyiladi. Inversiya 
ma’lum maqsadlarda amalga oshiriladi: O‘zgargan tartib-inversiya 
asosan she’riyatda uchraydi: Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon, 
o‘zbegim. 
Ma’no urg‘usi gap bo‘laklari tartibining o‘zgarishi orqali 
namoyon bo‘ladi. Biz konsertga kecha bordik. Ma’no urg‘usini olgan 
bo‘lak kesimdan oldin joylashadi. 
Ikki bosh bo‘lakli gaplar ikkinchi darajali bo‘laklar ishtirokiga 
ko‘ra yig‘iq va yoyiq gaplarga ajratiladi. Faqat bosh bo‘laklar (ega va 
kesim)dan iborat gap yig‘iq gap deyiladi. Talabalar qatnashdilar. 
Ikkinchi darajali bo‘laklar ham ishtirok etgan gaplar yoyiq sodda gap 
deyiladi. 
 
To‘liq gap va to‘liqsiz gap 
 
To‘liq gapda bosh va ikkinchi darajali bo‘laklar to‘liq holda 
ishtirok etadi. To‘liqsiz gap esa nutq vaziyatidan ma’lum bo‘lgan, 
ayrim bo‘laklari, tushirilgan gapdir. 
-Siddiqjon nimalar haqida so‘zladi? 
-Maktab tajriba uchastkasi haqida. 
Birinchi gap to‘liq gap, ikkinchi gap to‘liqsiz gapdir. Ikkinchi 
gapda ega va kesim tushirilgan. To‘liqsiz gaplar suhbatda, so‘zlashuv 
nutqida va badiiy asarlarda ko‘p qo‘llanadi. Xalq maqollarining 
ba’zilari to‘liqsiz gap shaklida bo‘ladi: Yaxshidan ot qoladi, 
yomondan dod.