Muallifdan

28-§
. 
GRAMMATIKA 
 
 Grammatika ( 
yunoncha o‘qish va yozish haqidagi bilim ) 
tilshunoslikning bir bo‘limi bo‘lib , nutqda so‘zlarning o‘zgarishi, 
o‘zaro birikib gap hosil qilishi haqidagi bilimdir. 
Tilning
grammatik vositalari:
1.
Affiksatsiya 
olimlar fikricha tillarda eng ko‘p tarqalgan 
vositadir.Ma’no anglatuvchi affaikslarni ikki turga ajratamiz. Shakl 
yasovchi affiksal morfemalarning keyingi turi 
fleksiya 
deyiladi. 
2.
Ohang 
o‘z ichiga tilda grammatik ma’noni ifodalash uchun 
xizmat qiladigan melodika bilan urg‘uni qamrab oladi, lekin 
melodika va urg‘uning roli hamma tillarda bir xil emas. 
3.
Melodika 
deganda ton balandligining o‘zgarishi tushuniladi. U 
asosan hitoy-tibet tillarida katta ahamiyatga egadir. Hitoy tilida 
to‘rtta ton mavjud bo‘lib so‘zning ma’nosi shu tonlardan qaysi biri 
ishlatilayotganligiga ko‘ra o‘zgaradi.Masalan, 
da 
so‘zi nutqda 
talaffuz qilinishiga ko‘ra ot, sifat, fe’l va ravish bo‘lib kelishi 
mumkin. 
4.
Takror 
(reduplikatsiya) deganda grammatik ma’noni ifodalash 
maqsadlarida so‘z yoki uning biror qismini ikki marta qaytarish 
tushuniladi. Takrorlar ko‘p tillarda uchraydi, lekin u bir xil maqsadga 
xizmat qilmaydi. Masalan, u malay tilida grammatik vosita sifatida 
ishlatiladi va ko‘plik ma’nosi ifodalashda foydalaniladi. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
115 
115
orang-odam, orang-orang - odamlar 
5.
Ichki fleksiya 
deganda turli grammatik ma’nolarni ifodalash 
uchun so‘z tarkibidagi tovushlarni o‘zgartirish tushunilib bu vosita 
hind-ovro`pa va semit tillarida ko‘p qo‘llaniladi. 
Arab tilida undosh tovushlar leksik ma’noni anglatsa, unlilar 
grammatik ma’noni ifodalaydi. 
6.
Suppletivizm 
deganda bir so‘zning grammatik shakllarini har 
xil so‘z o‘zaklaridan yasalishi tushuniladi. So‘zlarning suppletiv 
shakli hind-ovropa tilllarida ko‘plab uchraydi.Grammatik ma’noni bu 
yo‘l bilan ifodalash asosan kishilik olmoshlari hamda sifatlarga 
xosdir. Masalan,