Müəllim: dos. N. Z.Çələbiyev Fənn: Klinik psixologiya Mövzu Hafizə təfəkkürünün pozuntuları



Yüklə 188,42 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix07.03.2017
ölçüsü188,42 Kb.
#10599
  1   2   3

 

 Müəllim:   dos.N.Z.Çələbiyev 



Fənn: Klinik psixologiya 

Mövzu 6. Hafizə təfəkkürünün pozuntuları 

 

      Plan: 

1.

 



Hafizə pozuntularının simtomasiyası haqqında anlayış. 

2.

 



Hafizənin kəmiyyət və keyfiyyət pozuntuları. 

3.

 



Təfəkkür pozuntularının əsas simptomları. 

4. Təfəkkürün məzmunca və kəmiyyətcə pozulmaları haqqında anlayış. 



 

 

Ədəbiyyat. 

1.

 



 Bayramov  Ə.S.  Şəxsiyyətin  təşəkkülünün  aktual  psixoloji  problemləri, 

Bakı, 1981. 

2.

 

Bayramov  Ə.S.,  Əlizadə  Ə.Ə.,Seyidov  İ.Ə.  Məhkəmə  psixologiyası 



məsələləri, ADU, 1985. 

3.

 



İsmayılov N.V.,İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. “Maarif” 

nəşriyyatı, Bakı, 2002. 

4.

 

İsmayılov N.V.,İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya (dərslik) 



2-ci nəşr, Bakı, 2008. 

5.

 



İsmayılov N.V. Psixiatriya, Bakı, 1998. 

6.

 



Şəfiyeva E.İ. Uşaqlarda anomal psixi inkişaf. Bakı, 1997. 

7.

 



Метделевич 

В.Д. 


Клиническая 

и 

медицинская 



психология. 

Практическое руководство.M., 1998. 



 

    Qədim zamanlardan yaddaş tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmiş və onları həmişə 

belə  suallar  düşündürmüşdür.  Nə  üçün,  bəzi  şəxslərin  yaddaşı  çox  iti  olub 

həddindən çox, həm  də mürəkkəb məlumatları yadında saxladığı halda, başqaları 

ən sadə şeyləri belə tezliklə unudur? Nə üçün biz bəzi məlumatları yaxşı, bəzilərini 


 

isə  çətinliklə  yadımıza  sala  bilirik?  İnsan  beynində  yerləşən  gözəgörünməz 



mürəkkəb  məlumat  kartotekası,  necə  fəaliyyət  göstərir?  Ümumiyyətcə  yaddaş 

nədir? 


    Qazanılmış  bilik  ehtiyatlarını  və  həyat  təcrübəsinin  beyində  saxlamaq  və  lazım 

gəldikdə  ondan  istifadə  etmək  qabiliyyətinə  yaddaş  deyilir.  Yaddaş  biri-biri  ilə 

əlaqədar olan üç tərkib hissəsindən (komponentdən) ibarətdir. 

1.

 

Persepsiya –yadalama; 



2.

 

Retensiya – yadda saxlama; 



3.

 

Reproduksiya – yadda canlandırma və ya nəqletmə. 



    Evalüsiya  prosesi  nəticəsində  yaddaş  mürəkkəb  dəyişiklərə  məruz  qalmışdır. 

Əgərcəmiyyətin ibtidai inkişafı mərhələlərində yaşamış insanların yaddaşını təhlil 

etsək,  bu  zaman  onların  olduqca  bəsit,  hadisələri  ancaq  əks  etdirməkdən  ibarət 

olduğunu  görə  bilərik.  Cəmiyyətin  daha  yüksək  inkişaf  mərhələlərində,  elmin, 

texnikanın  və  riyaziyyatın  nailiyyətləri  nəticəsində  hesablama  maşınlarının 

yarandığı,  külli  miqdarda  məlumatların  insan  beyninə  səpələndiyi  bir  dövrdə  isə 

yaddaşın yeni keyfiyyətləri meydana çıxmağa başladı. 

     Beyində  gedən  assosiativ  proseslər  nəticəsində  insanın  təsəvvürləri  və  yadda 

saxlama qabiliyyəti daim  mürəkkəbləşir. Məsələn, təqvimin hər hansı bir gününü 

yadımıza salarkən, dərhal o tarixlə əlaqədar hadisələr yadımıza düşür. 

    Yadaalma prosesinin iki forması vardır. Birinci ixtiyari-məqsədəuyğun yadalama. 

Bu  zaman  düşüncə  iradə  və  diqqət  prosesləri  də  fəal  iştirak  edir.  İkinci  qeyri-

ixtiyari, mexaniki olaraq diqqətimizi cəlb edən hadisələrlə əlaqədar meydana çıxan 

yadaalma,  bu,  əsas  etibarilə  uşaqlarda  müşahidə  edilir.  Bir  qayda  olaraq,  uşaqlar 

gördükləri al-əlvan, parlaq şeylərə, onların daxili məzmununa nüfuz etmədən güclü 

maraq  göstərirlər.  Qavrama  orqanlarına  uyğun  olaraq  yaddaşın  müxtəlif  tipləri 

mövcuddur.  Məsələn,  görmə  yaddaşı  rəssamlarda,  eşitmə  yaddaşı  musiqiçilərdə, 

qorxu və ümumi hissiyat yaddaşı kor şəxslərdə, cərrahlarda güclü olur. 

      Yaddaş  yaşla  əlaqədar  olaraq  tədricən  dəyişir.  Belə  ki,  yaşlı  adamlarda  yeni 

hadisələri yadda saxlamaq qabiliyyəti zəif olur. 

      Yaddaşımızda  toplanmış  məlumatların  müəyyən  müddətdən  sonra  unudulması 

normal hal hesab olunmalıdır. Bəzi hadisələri unutmaq psixi sağlamlığın mühafizə 

olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu, beyni həddindən artıq gərginlikdən 

xilas  edir.  Bəzi  alimlərin  fikrincə  bir  çox  məlumatları  insan  yuxuda  unudur. 

Yuxugörmə zamanı insan ona lazım olmayan bir çox qıcıqlardan azad olur. 


 

       Yaddaş davamlılğına görə iki yerə bölünür: a) qısamüddətli;  b) uzunmüddətli. 



Qısamüddətli  yaddaş  zamanı  sensor  hüceyrələrin  RNT  və  DNT  molekullarında 

morfoloji dəyişikliklər baş verir və bu vəziyyət uzun müddət saxlanılır. Yaddaşın 

davamlılğında iradənin, məqsədin və marağın böyük rolu vardır. 

      Yaddaş pozuntuları iki qrupa bölünür: 

      I.Yaddaşın kəmiyyət pozuntuları 

      II.Keyfiyyət pozuntuları  



      I.Yaddaşın  kəmiyyət  pozuntularına  1)  hipermneziya;  2)  hoipomneziya 

aiddir. 


      Hipermneziya  yaddaşın  güclənməsi  ilə  xarakterizə  edilir.  Təsadüfi  hallarda 

yadasalmanın  zəifləməsi  müşahidə  oluna  bilər.  Əksər  hallarda  isə  yadasalmanın 

mexaniki olaraq güclənməsi qeyd olunur. MDP-nin maniakal fazasında, infeksion 

psixozlarda  rast  gəlinir.  Hipomneziya  yaddaşın  zəifəsinə  (enməsinə)  deyilir.Bu 

parsial  və  total  ola  bilər.  Total  hipomneziya  (bu  amneziya  da  adlanır)  müəyyən 

dövrə  aid  (bir  gün,  bir  ay  və  daha  çox  müddət)  hadisələrin  bütünlüklə  yaddan 

çıxmasıdır.  Hipomneziya  başlıca  olaraq  depressiyalarda,  qocalıq  psixozlarında, 

beynin  travmatik  xəstəliklərində,  MDP-nin  depressiya  fazasında,  bəzən  isə 

nevrasteniya zamanı və s. hallarda müşahidə olunur. 

       Amneziya  yaddaşın  bu  və  ya  başqa  müddət  ərzində  tamamilə  itməsidir. 

Yaddaşın normal fəaliyyət göstərilməsi üçün əsas şərtlərdən biri düşüncənin aydın 

olmasıdır.  Düşüncənin  pozulması  ilə  müşayiət  olunan  bütün  hallarda  (məsələn, 

koma,  sopor,  düşüncənin  alaqaranlıq,  amentiv  və  deliriyoz  halları,  patoloji 

sərxoşluq,  patoloji  affekt  və  s.)  tam  amneziya  qeyd  olunur.  Bir  çox  təsadüflərdə 

amneziyalar  beynin  travmaları  və  ruhi  sarsıntılarla  əlaqədar  olaraq  baş  verdiyi 

üçün  travmanın  vaxtından  asılı  olaraq  o,  bir  neçə  formaya  bölünür:  petroqrad 

amneziya    -  düşüncənin  pozulması  ilə  müşayiət  olunan  hadisə  zamanı  (məsələn, 

travma)  və  ondan  əvvəlki  hadisələrin  müəyyən  müddət  ərzində  unudulmasına 

deyilir. Məsələn, avtomobil qəzası nəticəsində düşüncənin qısamüddətli pozulması 

ilə  müşayiət  olunan  kəllə  travması  almış  adam,  maşına  mindiyi  ana  qədər 

hadisələri  yaxşı  yadına  saldığı  halda,  ondan  sonrakı  travmayadək  olan  hadisələri 

tamamilə unutmuşdur. Nəqliyyat hadisəsi maşın yola düşəndən 15 dəq. sonra baş 

vermişdir. Başqa bir xəstə travmaya qədər 5 gün müddətində baş vermiş hadisələri 

unutmuşdur. 



 

     Anteroqrad  amneziya  –  travmadan  sonrakı  hadisələrin  bu  və  ya  başqa  müddət 

ərzində unudulmasına deyilir. Anteroqrad amneziyanın müddəti bir neçə dəqiqədən 

bir neçə günədək ola bilər. 

    Bəzən amneziya həm travmadan (hadisədən) əvvəlki, həm də travmadan sonrakı 

dövrləri əhatə edə bilər. Buna retroanteroqrad amneziya deyilir. 



    Retardik  amneziya  zamanı  xəstə  tutma  halından  çıxdıqdan  sonra  müəyyən 

hadisələri yadına gətirir. Lakin bir neçə gündən sonra hər şeyi unudur. Epilepsiya 

xəstəliyi  ilə  əlaqədar  düşüncənin  alaqaranlıq  pozuntularında,  beyin  damarlarının 

xəstəliklərində təsadüf edilir. 

    İnsanın  öz  şəxsi  həyatının  bəzi  mühüm  anlarının,  xüsusilə  ağır  təəssüratlarla 

əlaqədar  hadisələrin  unudulması  affektogen  amneziya  adlanır.  Bu  mərkəzi  sinir 

sisteminin  orqanik  xəstəliklərində  (beyin  damarlarının  aterosklerozu,  qocalıq 

psixozları) və isteriya nevrozu zamanı təsadüf edilir. 

     Bir  sıra  hallarda  xəstələr  əşyaların  adlarını  yadlarına  sala  bilmir.  Məsələn, 

qaşığın  adını  deyə  bilmir,  əvəzində  “bununla  xörək  yeyirik”  deyə  cavab  verir 



(amnestik  afaziya).  Bəzən  isə  xəstələr    harda  olduqlarını,  vaxtı  və  s.  unudur. 

Qocalıq ağıl zəifliyində rast gəlinən bu əlamət amnestik dezopientasiya adlanır. 



    Fiksatsion  amneziya  –  yadda  saxlama  qabiliyyətinin  pozulmasına  deyilir.  Bu 

zaman  o,  eşitdiyi,  şahid  olduğu  hadisələri  dərhal  unudur,  bəzən  bir  qədər  əvvəl 

gördüyü  adamla  yenidən  salamlaşır,  eyni  sözü  dəfələrlə  soruşur  və  s.  Korsakov 

amnestik  sindromunda,  kəllə  travmalarında,  beynin  şişlərində  və  digər  orqanik 

pozuntularda rast gəlinir. 

   Tədricən artan (proqressiv) amneziya – adından məlum olduğu kimi yavaş-yavaş 

güclənən  yaddaş  pozuntusu  olub  beyin  damarlarının  patologiyasında,  qocalıq 

psixozlarında rast gəlinir. Bu zaman, ilk növbədə, yaxın zamanda olan hadisələrin 

unudulması  nəzərə  çarpır.  Keçmişdə  olmuş  hadisələrə  qarşı  isə  yaddaş  uzun 

müddət  pozulur.  Bu  növ  yaddaş  pozuntularından  əziyyət  çəkən  məşhur  fransız 

yazıçısı  Stendal  məktublarının  birində  öz  vəziyyətini  təsvir  edərək  yazmışdır: 

”Artıq  6  aydır  ki,  dəhşətli  baş  ağrılarından  əzab  çəkirəm.  Qəflətən  mən  bütün 

fransız  sözlərini  unuduram.  Hətta  mənə  bir  stəkan  su  verin  –  deyə  bilmirəm.  Bu 

zaman  özümü  acgözlülüklə  müşahidə  eləyirəm.  Belə  hal  8-10  dəq.  davam  edir, 

sonra  sözlərə  qarşı  yaddaşım  bərpa  olur,  lakin  yorğunluq  hissi  məni  tərk  etmir. 

Fikirlərim  tamamilə  öz  qaydasında  olduğu  halda,  sözləri  unuduram”  .  Bir  ildən 

sonra Stendal insult xəstəliyindən vəfat etmişdir. 


 

     II.Yaddaşın  keyfiyyət  pozuntuları.  Paramneziyalar  (yunan  sözü  olub  raqa-

yanında, ətrafında, mnema –yaddaş, xatırlama deməkdir) adı altında təsvir olunan 

təhrif 


olunmuş 

yalançı 


xatırlamalara 

 

kriptomieziya, 



akekforiya, 

psevdoreminisensiya və konfabulyasiya aiddir. 



    Kriptomieziya  (kquryov-yunan  sözü  olub,  gizli  deməkdir)  başqasının  başına 

gələn  hadisələri,  onlara  məxsus  xidmətləri  öz  adına  çıxmaqla  xarakterizə  olunan 

yaddaş  pozuntusudur.  Xəstələr  bildikləri,  eşitdikləri  hadisələrin  kimə  məxsus 

olduğunu,  nə  vaxt  baş  verdiyini  unudaraq  onları  öz  adına  çıxır,  keçmişdəki 

hadisələri  isə  təzə  baş  vermiş  hadisə  kimi  qələmə  verirlər.  Başqa  sözlə 

kriptomieziyalarda məlumatın mənbəyi və vaxtı unudulur. Bunun üçün şəxs həmin 

hadisələri  öz  başına  gələn  hadisə  kimi  yadına  salır.  Xəstələrin  bu  qəsdən  və 

müəyyən məqsəd üçün etmədikləri söhbət əsasında asanlıqla aydın olur. 



      Akekforiya  –  yada  salmanın  çətinləşməsi  ilə  xarakterizə  olunan  pozuntudur. 

Deyiləcək sözün (fikrin) əvvəlini şəxsin yadına salan kimi hər şey yada düşür. 



      Psevdoreminisensiya  -  yanlış,  düzgün  olmayan,  yalançı  yaddaş  (xatırlamalar) 

olub hadisələrin vaxtının, tarixinin təhrif edilməsi ilə xarakterizə olunur.Məsələn, 

qardaşının dostu ilə qarşılaşan bir şəxs, ona qardaşının üç gün bundan əvvəl böyük 

müvəffəqiyyətlə  dissertasiya  müdafiə  etdiyini  söyləyir.  Əslində  isə  qardaşı  6  il 

bundan  əvvəl  dissertasiya  müdafiə  etmişdir.  Psevdopeminisensiya  alkoqol 

psixozlarında,  beynin  şişlərində,  travmatik,  postinfeksion  psixozlarda,  mərkəzi 

sinir sisteminin sifilisində və s. hallarda təsadüf olunur. 

     Konfabulyasiya  –  heç  vaxt  baş  verməmiş  və  baş  verməsi  mümkün  olmayan 

qeyri-real, fantastik məzmunlu, hadisələrin “xatırlanmasına” deyilir. Məsələn, uzun 

illər psixiatriya xəstəxanasında müalicə olunan 60 yaşlı bir xəstə şöbədə yeni bir 

adam görən kimi keçmişdəki işlərindən söhbət açaraq deyərmiş ki, Bakı şəhərinin 

1930-cu  ildə,  yanvar  ayının  1-dən  2-nə  keçən  gecə  mən  saldırmışam.  100  min 

qullarım  var  idi,  əmr  etdim  onlarda  tikdi.  Başqa  bir  xəstə  bütün  balıqların  və 

quşların  dilini  bildiyini  söyləyirdi.  Bu  pozuntu  beyin  siflisində  proqressiniflic 

xəstəliyində təsadüf edilir. 

 

                             Yaddaşın bioloji mexanizmi 

    Bəzən  müəlliflərməlumatların  beyində  toplanmasında  qlial  hüceyrələrə  və 

limbik  sistemə  böyük  əhəmiyyət  verirlər.  İ.P.Pavlova  görə  yaddaşın  fizioloji 

əsasını  şərti  reflektor  fəaliyyət  təşkil  edir.  Şərti  reflekslərin  hərtərəfli  tədqiqi 


 

onların yaddaş prosesində böyük əhəmiyyəti olduğunu göstərdi. Bununla əlaqədar 



qarşıya  belə  bir  sual  çıxır.  Doğurdanmı  şərti  refleks  beyindəki  real  varlığı  əks 

etdirən yeganə xüsusiyyətdir və yaddaşla onun nə kimi əlaqəsi vardır? Akademik 

İ.S.Beritaşvilinin,  P.K.Anoxinin  elmi  əsərlərində  bu  suala  şərti  refleks  fəaliyyəti 

hüdudunda müəyyən izahatlar verilmişdir. 

     Yaddaşın mexanizminin tədqiq edilməsində 1921-ci ildə Berger tərəfindən kəşf 

edilmiş bioelektrik aktivlik mühüm mərhələ kimi qiymətləndirildi. Bunun əsasında 

yaddaşın  neyronal  modeli  meydana  çıxdı.  Bu  isə  enerjinin  sinapslar  vasitəsilə 

hüceyrələrdə  yayılmasını  əsas  götürürdü.  Hazırda  yaddaşın  bioloji  (daha  dəqiq 

desək,  biokimyəvi)  əsasları  haqqında  danışmağa  daha  çox  ehtiyac  vardır.  Son 

illərdə meydana çıxmış və hərtərəfli tədqiq olunan “genetik yaddaş”  “immunoloji 

yaddaş”  kimi  anlayışlar  məhz  bioloji  mexanizminin  molekylyar  səviyyədə 

öyrənməsinə əsaslanır. 

     Elmi  ədəbiyyatda  geniş  müzakirə  olunan  yaddaşın  kimyəvi  nəzəriyyəsi, 

məlumatların  hüceyrədaxili  RNT  və  DNT-də  əks  oluması  və  saxlanması  ilə  izah 

edilir.  Məşhur  neyrobioloq  H.Hidenə  görə  beyin  hüceyrələrinin  müxtəlif  qıcıqlar 

nəticəsində oyanması RNT-nin tərkibinin 30-40%-dək dəyişir. Bu isə onun əvvəlki 

tərkibinin  dəyişməsinə  səbəb  olur.  Həmin  dəyişikliklər  alınmış  məlumatları  əks 

etdirir.  Beləliklə,  RNT  tanış  məlumatları  əks  etdirmək  xüsusiyyəti  kəsb  edir. 

Alimlərin tədqiqatı nəticəsində məlum olmuşdur ki, bir çay qaşığı DNT 400 km

3

 



məlumatı  saxlaya  bilən  elektron  hesablama  maşınına  bərabərdir.  Psixoloqlar 

Makqonel və Yakobsonun tədqiqatları nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, DNT-

ni  bir  canlıdan  o  birinə  köçürməklə  məlumatları  da  köçürmək  mümkündür.  Belə 

təcrübələrdən biri balıqlar üzərində aparılmışdır. 



İntellektin pozuntuları 

    İntellekt  və  ya  əqli  qabiliyyət  yaddaşla  sıx  bağlı  olub  ancaq  onun  əsasında 

yaranır. Belə ki, normal yaddaş intellekt üçün zəmin hazırlayır. 

    Bildiyimiz  kimi,  həyatda  yaddaşı  o  qədər  də  güclü  olmayan,  lakin  zəngin 

intellektual qabiliyyətə  malik  adamlar  vardır.  Əksinə güclü  yaddaşı olduğu halda 

intellekti  zəif  adamlar  da  olur.  Deməli  intellekt  yaddaşa  əsaslansa  da  tamamilə 

ondan asılı deyil. 

     İnsanın  hansı  xüsusiyyətlərini  intellektin  əks  etdirməsi  bu  günədək 

mübahisəlidir.  Bəzi  alimlər  intellekti  abstrakt  (mürərrad)  təfəkkür  kimi  qələmə 

verir, insanın məqsədəuyğun fəaliyyət forması adlandırır. ABŞ, İngiltərə və digər 


 

qərb ölkələrində intellekti müxtəlif sınaqlar (testlər) vasitəsilə təyin edilən, ölçülə 



bilən psixi xüsusiyyət kimi qəbul etməyi təklif edirlər. M.O.Qureviç intellekti hər 

bir şəxsin malik olduğu biliklərin, təcrübənin və potensial imkanların məcmu kimi 

izah edir, başqa sözlə, toplanmış biliklərin fəaliyyəti olub əqli fəaliyyətin bir çox 

cəhətlərini  əks  etdirmək  xüsusiyyətinə  malikdir.  İ.P.Pavlov  intellekti,  orqanizmlə 

xarici mühit arasında çoxcəhətli əlaqə yaradan əqli sistem adlandırmışdır. 

   İntellekt  eyni  zamanda  fərdi  olub  hər  bir  şəxsin  müstəqil  inkişafı  nəticəsində 

yaranır.  İntellektin  səviyyəsi  şəxsin  xasiyyətində,  mədəniyyətində,  davranışında, 

ümumiyyətlə psixi fəaliyyətinin bütün formalarında özünü biruzə verir. İntellektin 

genişliyi,  dərinliyi,  müstəqilliyi,  çevikliyi  və  s.  cəhətləri  onun  ayrı-ayrı 

xüsusiyyətlərini əks etdirir. 

    İntellekti geniş şəxslər eyni vaxtda olduqca çox sahələri – həyati prosesləri, ayrı-

ayrı şəxslərin xüsusiyyətlərini, müxtəlif istehsalat sahələrinin spesifikasını bilir və 

onlara  öz  münasibətini  bildirir.  Təkamül  nəzəriyyəsinin  banisi  Ç.Darvin  rus 

yazıçısı Dostayevski, ictimai xadim, yazıçı və həkim N.Nərimanov intellekti  geniş 

şəxslər olmuşlar. İntellektin dərinliyi dedikdə şəxsin hadisələrin dərinliyinə girmək 

bacarığı,  ən  mürəkkəb  hadisələri  təhlil  etmək,  onların  arasındakı 

qanunauyğunluqları  dərk  və  şərh  etmək  qabiliyyəti  başa  düşülür.  Böyük  kəşflər 

edən məşhur alimlər: İ.Pavlov, A.Eynşteyn, kimyaçı Y.Məmmədəliyev və bu kimi 

başqa  alimlər  dərin  intellektə  malik  olmuşdular.  İntellektin  müstəqilliyi 

hadisələrdən  təkbaşına  heç  kəsdən  asılı  olmadan  baş  açmaq,  düzgün  nəticə 

çıxarmaq  qabiliyyətidir.  Belə  şəxslərin  kənar  adamların  məsləhətlərinə  ehtiyacı 

olmur,  özünə  tənqidi  yanaşmaq  qabiliyyəti  yüksək  olur.  Böyük  hərbi  xadimlər 

M.Kutuzov,  K.Jukov,  H.Aslanov  əqli  qabiliyyətlərinin  müstəqilliyi  ilə 

fərqlənmişlər.  İntellektin  çevikliyi  –  onu  lazım  gəldikdə  tezliklə  müəyyən 

istiqamətə  yönəltmək,  vaxt  itirmədən  yeni-yeni  yollar  aramağı  bacarmaq 

xüsusiyyətidir. 

    Hər bir yaşın intellektual qabiliyyəti özünəməxsus tərzdə əks etdirmək cəhətləri 

vardır.  Məsələn,  gənc  yaşlarda  intellekt  daha  çevik,  canlı  olur.  Bilikləri  tez 

qavramaq,  yeniliklərdən  daha  çox  istifadə  etmək  qabiliyyəti  aparıcı  rol  oynayır. 

Yaşlı  şəxslərdə  isə  müdriklik,  hadisələrin  dərinliyinə  varmaq,  təcrübəyə 

arxalanaraq qərar qəbul etmək xüsusiyyətləri üstünlük təşkil edir. 

   İntellektin  təzahür  formalarından  başlıcası  nitqdir.Ona  görə  də  intellektin 

pozulması, ağıl zəifliyi (kəmağıllıq) özünü ilk növbədə, nitqdə göstərir. 

   Ağıl zəifliyi 3 qrupa bölünür: 



 

   1.Anadangəlmə ağıl zəifliyi – oliqofreniya 



   2.Qazanılma ağıl zəifliyi – demensiya 

   3. Yalançı ağıl zəifliyi – psevdodemensiya. 

  Oliqofreniya  və  ya  anadangəlmə  ağıl  zəifliyi  (kəmağıllıq)  etiologiyası  müxtəlif 

olan  bir  çox  xəstəlikləri  əhatə  edir.  Onların  hamısı  üçün  xarakterik  olan  iki  əsas 

xüsusiyyət bunlardır: 

1)

 



Müxtəlif dərəcəli intellektual çatışmazlıq; 

2)

 



bu çatışmazlığın daimi xarakter daşıması. 

   Oliqofreniya  başlıca  olaraq  irsi  çatışmazlıq  (Daun  xəstəliyi  və  s.)  patoloji 

hamiləlik:  ana  bətnində  dölün  infeksiyaya  və  ya  intoksikasiyaya  məruz  qalması, 

valideynlərdə  narkomaniyaya,  o  cümlədən,  alkoqolizm  xəstəliyi  ilə  əlaqədar 

meydana  çıxır.  Bir  sıra  hallarda  patoloji  doğuş,  o  cümlədən,  instrumental 

metodların düzgün tətbiq olunmaması, vaxtından əvvəl doğuş, körpə vaxtı müxtəlif 

beyin  infraksiyalarına  (meningit,  ensefalit)  və  ya  travmalara  məruz  qalmaq 

nəticəsində də yarana bilər. 

   Oliqofreniya, bir qayda olaraq, beynin ayrı-ayrı törəmələrin inkişafdan qalması və 

ya beyin  maddəsinin diffuz xarakterli disturda dəyişiklikləri ilə əlaqədar meydana 

çıxır.  Ağıl  zəifliyi  özünü  yalnız  idrak  prosesinin  (əqli  qabiliyyətin)  zəifləməsində 

deyil,  bir  sıra  digər  psixi  proseslərdə,  o  cümlədən,  danışıq  qabiliyyətinin, 

davranışın,  şəxsi  keyfiyyətlərin  pozuntularında  göstərir.  Belə  adamlarda 

qavramanın, diqqətin, yaddaşın, mücərrəd təfəkkürün qeyri-normallığı, özünə qarşı 

tənqidin enməsi tipik əlamətlərdəndir.  

    Ağıl  zəifliyinin  ikinci  forması  demensiyadır.  Qazanılma  ağıl  zəifliyi  və  ya 

demensiya  mərkəzi  sinir  sistemində  gedən  patoloji  prosesin  xarakterinə  görə  iki 

qrupa bölünür: a) qlobar (diffuz); b)lokunar (hissəvi) demensiya. Qlobar demensiya 

zamanı intellektual qabiliyyətin bütün sahələri pozulur, şəxsiyyət enir, özünətənqid 

itir.  Lokunar  demensiya  zamanı  isə  şəxsi  keyfiyyətlərin  əsas  cəhətləri  mühafizə 

olunur, əmək qabiliyyəti, özünütənqid yüksək dərəcədə pozulur. 

    Müxtəlif xəstəliklərlə əlaqədar meydana çıxan demensiya kliniki xüsusiyyətlərinə 

görə  bir-birindən  fərqlənir.  Məsələn:  beyin  hüceyrələrində  gedən  destruktiv 

dəyişikliklərlə  əlaqədar  meydana  çıxan  demensiya  zamanı  (serebral  atereskleroz, 

Pik və Altsheymer xəstəlikləri, beyin siflisi) başlıca əlamətlər aşağıdakılardan ibarət 

olur:  daima  artan  yaddaş  zəifliyi  və  əqli  qabiliyyətin  azalması,  nitqin,  yazı 

qabiliyyətinin pozulması. Belə xəstələr özlərini normal idarə edə bilmir, sərsəm və 

huşsuz görünürlər. 



 

    Epilepsiya  xəstəliyi  ilə  əlaqədar  meydana  çıxan  demensiya  zamanı  (buna 



epileptik demensiya deyilir)şəxsi keyfiyyətlərin kobud şəkildə dəyişməsini – nitqin, 

baxışın,  hərəkətlərin  durğunluğu,  təfəkkürün  müfəssəlliyi,  mimikada  əks  olunan 

donuqluq və s. bu kimi əlamətlər diqqəti cəlb edir. 

    Şizofrenik  demensiya  üçün  xarakter  son  dövrünə  yaxınlaşdıqca  daha  da  artır. 

Bəzən  yaddaşı,  bilik  ehtiyatları  ciddi  pozulmayan  belə  xəstələrin  nitqi    kasad,  

davranışı,  xarici  görkəmi  acınacaqlı,  emosiyaları  isə  sönmüş  olur.  Zünətənqidin 

olmaması  nəticəsində  şəxs  kobud,  gülünc,  bəzən  iyrənc  hərəkətlər  edir.  Hamının 

gözü  qarşısında  ananizmlə  məşğul  olur,  yeyilməsi  mümkün  olmayan  şeyləri 

(tabaşir,  torpaq,  yerdən  tapdığı  yemək  qırıntıları)  yeyir,  bədənini  tamailə 

çılpaqlaşdırmaqdan utanmır və s. 

    Ağıl zəifliyinin üçüncü forması psevdodemensiyadır. Bu sindrom bir sıra peaktiv 

hallarla  (o  cümlədən  psixozlarla)  əlaqədar  meydana  çıxır.  Müvəqqəti  xarakter 

daşıyır.Yəni digər ağıl zəifliklərindən fərqli olaraq davamlı olur. 

 


Yüklə 188,42 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin