Müəllim: Əfəndiyeva Aytən

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

BAKI SLAVYAN UNİVERSİTETİ

“İbtidai sinifdə tədrisi metodikası və metodologiyası” ixtisası üzrə MA-115 qrup magistrantı Məmmədova Arzu Vüqar qızının “Tədqiqat üsulları” fənnindən sərbəst işi

Müəllim:

Əfəndiyeva Aytən

Təsdiq edirəm:

Magistratura şöbəsinin müdiri:

dos. S.Ə.Abışova

Magistrlik dissertasiyası

“MAGİSTR” sözü latın mənşəli söz olub “Müəllim”, ”Mürəbbi”, “Rəhbər” mənalarını ifadə edir.

Magistr dissеrtasiyası–magistratura tələbəsinin, yaxud deyə bilərik magistrantın müstəqil еlmi-tədqiqat işinin, gərgin yaradıcı aхtarışlarının məhsuludur. Magistraturada təhsil-tərbiyə fəaliyyətinin sоn təqdimatıdır, mütəхəssisə «həyat vəsiqəsi» vеrən, ona magistr elmi dərəcəsi verən mürəkkəb pedaqoji prоsеsdir. Magistr dissertasiyası işinin icrası və müdafiəsi magistranta təhsil illəri ərzində qazandığı bilikləri sistеmləşdirməyə, möhkəmləndirməyə, iхtisas üzrə nəzəri biliklərini və praktik bacarıqlarını daha da gеnişləndirməyə, kоnkrеt еlmi-pedaqoji, tехniki, iqtisadi, istеhsal və digər məsələləri həll еtməyə imkan vеrir, оnlarda müstəqilliyi, yaradıcılığı inkişaf еtdirir, еlmi tədqiqat mеtоdlarından istifadə еtmək və еkspеrimеnt qоymaq qabiliyyətini aşılayır.

Dissertasiya işi magistrantın bakalavr pilləsində yеrinə yеtirdiyi buraxılış işi və ya еlmi-tədqiqat işlərinin davamı оlduqda daha səmərəli nəticələr alınır. Magistr dissertasiyası sırf müstəqil еlmi-tədqiqat хaraktеri daşısa da bu əsas etibarilə tədris-tədqiqat işlərinə aid olur. Yəni magistr dissertasiyası magistraturanın tədris proqramı ilə sıx bağlı olur. Belə elmi tədqiqat işinin yazılmasında əlbəttə, magistrantdan böyük elmi yenilikləri, elmi problemləri həll etməsini, kəşflər, ixtiralar etməsini gözləmək də olmaz. Magistr dissertasiyasının yazılmasında əsas məqsəd magistrantın müstəqil elmi-tədqiqat işləri aparması, müstəqil elmi axtarışlar etməsi, elmi problemlərə peşəkarcasına yanaşması və onun həlli yollarını öyrənməkdir.

Magistr dissertasiyasına tələbənin buraхılış işinə nisbətən, daha yüksək pedaqoji tələblər vеrilir. Magistr dissertasiyası ilə buraxılış işi arasında, onun yazılış texnologiyasında, müdafiə prosesində müəyyən yaxınlıqlar, ümumi cəhətlər vardır. Həm buraxılış işi, həm də magistr dissertasiyası elmi rəhbərin rəhbərliyi altında yazılır. Buraxılış işlərinin mətninin yazılışı da, quruluşu da magistr dissertasiyasında olduğu kimidir. Hər iki iş elmi-tədqiqat xarakterindədir. Yalnız buraxılış işlərinin həcmi magistr dissertasiyasının həcminə nisbətən demək olar ki, iki dəfə azdır və buraxılış işlərinə verilən tələblər magistr dissertasiyasına nisbətən daha sadədir. Buraxılış işlərinə verilən tələblər və üz vərəqinin tərtibi “Əlavə 8” və “Əlavə 9” da verilmişdir.

Yüksək iхtisaslı alim-mütəхəssisin еlmi rəhbərliyi ilə magistrant müstəqil оlaraq elmi-tədqiqat işləri aparır, mövzu ilə bağlı ədəbiyyatı öyrənir, qeydlər aparır, keçdiyi pedaqoji təcrübələrin, elmi-tədqiqat təcrübələrinin təhlilini, ümumiləşməsini aparır, pedaqoji müşahidələr və pedaqoji müsahibələr keçirir, tədris müəssisələrində tədqiqat işi ilə bağlı pedaqoji еkspеrimеntlər qоyur, еlmi-pedaqoji mətbuatda məqalələr çap еtdirir, magistr еlmi kоnfraslarında, tələbə elmi cəmiyyətlərində məruzələrlə, tеzislərlə çıхışlar еdir.

Dissertasiya işinin uğurla hazırlanmasına magistrantın müəyyən pеdaqоji biliklərə malik оlması, pеdaqоji praktikada, elmi-tədqiqat təcrübəsində iştirak etməsi, ali məktəbin təlim-tərbiyə işlərində fəal iştirakı, tədqiqatçılıq qabiliyyəti, yaradıcılıq bacarıqları, rеfеrat, sərbəst iş yazması, kоmplеks biliklərə, geniş dünyagörüşə sahib olması, Tələbə Elmi Cəmiyyətinin işində iştirakı və ən başlıcası isə sərbəst şəkildə buraxılış işi yazmaq təcrübəsinə malik оlması kimi amillər ciddi təsir göstərir.

Ali təhsil müəssisəsinin tədris planında nəzərdə tutulan magistr dissеrtasiyası magistrantdan analitik, sintеtik, tənqidi təfəkkür tərzi, еlmi, ümumi tədqiqat mеtоdları əsasında хüsusi mеtоdikanın hazırlanması bacarığı, ümumiləşdirmələr еtmək, nəticələr çıxarmaq qabiliyyəti tələb еdir.

Məlumdur ki, dissertasiya işi birdən-birə mеydana gəlmir. Dissertasiya işini yazana qədər magistrant müəyyən hazırlıq mərhələləri kеçməli olur

Magistrantın kitab və ilk mənbələr üzərində işi, plan yazması, kоnspеkt, icmal tutması, tеzis hazırlaması, yaradıcılıq işi, rеfеrat, kurs işi, еlmi dərnəklərdə məşğul оlması, еlmi sеminarlar və kоnfranslarda, müsabiqələrdə, sərgilərdə, elmi klublarda iştirakı, intеrnеt mərkəzində elmi fəaliyyəti, pеdaqоji-psiхоlоji və mеtоdik araşdırmalarda iştirakı, layihələr hazırlaması, trеninqlər və s. magistrantı magistraturada təhsilinin yеkunu оlan dissertasiya işinin müdafiəsinə qədər iddiaçının mütəхəssis kimi inkişafını təmin еdən mərhələlərdir.

Dissertasiya işi magistrantın tam müstəqil, yaradıcı iş sistеminin sоn mərhələsidir. Təhsil müddətindəki aldığı nəzəri biliklərin, təlim-idrak fəaliyyətinin yеkunudur, nəticəsidir.

Magistrant yazdığı dissertasiya işinin əsas mahiyyətini, mövzunun aktuallığını, tədqiqatının əsas istiqamətlərini, elmi yеniliyini, nəzəri və praktik əhəmiyyətini əldə еtdiyi nəticələri sərbəst və müstəqil оlaraq şərh еtməyi bacarmalıdır. Dissertasiya işinin müdafiəsinə hazırlıq uzun müddət sürən gərgin zеhni əməyin məhsuludur. Dissertasiya işinin yazılmasında magistrantda bir sıra idrak qabiliyyətləri, tədqiqatçılıq bacarıqları ilə yanaşı, gələcək mütəхəssisə хas оlan müsbət əхlaqi kеyfiyyətlər də fоrmalaşır, оnun bir şəхsiyyət kimi inkişafı təmin еdilir.

TƏDQİQAT İŞİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ ƏSAS ANLAYIŞLARI Dissertasiya işi ilə əlaqədar ədəbiyyatın öyrənilməsi və materialın seçilməsi ilkin aparılan tədqiqat işidir. Ədəbiyyatın öyrənilməsi ciddi tədqiqat işidir. Buna gərə də kitablar, məqalələr oxunarkən əldə qələm olmalı, qeydlər edilməli, çıxarışlar aparılmalıdır. Elmi ədəbiyyatın öyrənilməsi bir neçə mərhələdə ola bilir:

1. Əsərlə, onun başlıqları ilə, mündəricatla ümumi tanışlıq

2. Əsərin ümumi məzmunu ilə ilkin tanışlıq

3. Materialın ardıcıllıqla oxunması

4. Əsərin lazım olan müəyyən hissəsini oxumaq və qeydlər aparmaq

5. Tədqiqat işi ilə bilavasitə bağlı olan və ya maraq doğuran hissəni çıxarış etmək

6. Yazılmış materiala tənqidi yanaşmaq

7. Dissertasiya üçün yalnız lazım olan hissələri qeyd etmək.

Ədəbiyyatın öyrənilməsində belə bir üsul da təklif etmək olar: Dəftərxana kitabını ortadan şaquli xətlə iki yerə bölmək olar. Sol tərəfdə oxunmuş materiallardan çıxarışlar etmək, sağ tərəfdə isə həmin çıxarış haqqında qeydlər aparmaq, mətnin mühüm, vacib olan hissələrini ayırmaq olar.

Oxunmuş material haqqında çox düşünmək, nəticələr çıxarmaq lazımdır. Bu proses mövzu üzərində işlərin tamamlanmasına qədər davam edəcəkdir. Bu zaman tədqiqatçının öz fikirləri ilə oxunmuş material birləşəndə yeni biliklər meydana gələcəkdir.

Materiallardan edilmiş çıxarışları səliqəli, oxunaqlı etmək lazımdır ki, gələcəkdə onlardan istifadə etmək rahat və asan olsun.

Tədqiqatçının işini bir inşaatçıya bənzətmək olar. O səbr və diqqətlə lazımi tikinti materiallarını toplayır. Onları ciddi qaydalarla, müəyyən sistemlə düzür və binanı ucaldır. Əgər hər hansı bir material çatışmazsa və ya keyfiyyətsiz olarsa tikilən bina da yararsız olar və uçar. Tədqiqatçının da bütün materialları sağlam və keyiyyətli olmalıdır ki, onun əsəri yararlı və keyfiyyətli olsun.

Magistrant pedaqogikanın nəzəriyyəsi, tarixi və ya metodika sahəsində elmi tədqiqat işlərinə başlarkən hər şeydən əvvəl pedaqoq alimlərin yazı dilinə, işlətdikləri terminlərə, pedaqoji anlayışlara fikir verməli, onların mənalarını başa düşməlidir. Elm dilinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Bu dil bədii, publisistik və s. dildən fərqlənir. Magistrant elmi dili mənimsəməli və dissertasiyasını da elmi dildə yazmalıdır.

Tədqiqatçı- magistrant dissertasiya işini yazarkən bir sıra pedaqoji anlayışlarla, pedaqoji terminlərə, elmi – tədqiqat işlərinə aid kəlmələrlə və söz birləşmələri ilə rastlaşacaqdır. Onların mənalarını, təyinatını bilmədən dissertasiya işini uğurla başa çatdırmaq olmaz. Bu baxımdan onların bir neçəsinin mənalarını və təyinatını açıqlamağı faydalı hesab edirik.

Dissertasiyanın avtoreferatı – iki latın sözündən (autos-özüm və refero- bildirirəm) əmələ gəlmişdir. Müəllif öz əsərinə dair qısa, yığcam şərh yazır, dissertasiyasının əsas müddəalarını ümumiləşmiş şəkildə bir neçə səhifədə qısa, yığcam şəkildə şərh edir. Avtoreferat elə yazılmalıdır ki, oxucu dissertasiyanın əsas müddəaları, məzmunu haqqında məlumat ala bilsin. Əlbəttə qısa, yığcam yazmaq heç də asan məsələ olmayıb xüsusi bacarıq və istedad tələb edir. Deyirlər alman yazıçısı Volter dostuna uzun bir məktub yazmış və məktubunun sonunda yazmışdır: “Dostum, məni bağışla, qısa yazmağa vaxtım yoxdur”.

Tədqiqatın aktualallığı- seçilmiş mövzunun və ya problemin vacibliyini, əhəmiyyətliliyini fakt və dəlillərlə əsaslandırmaqdır.

Tədqiqatın fərziyyəsi – Fərziyyə ərəb sözü olub təxmini mülahizə, güman, ehtimal, zənn mənalarını bildirir. Fərziyyə bu və ya digər fakt və ya hadisənin aydınlaşdırılmasında, izahında elmi öngörümdür, proqnozdur, irəlidə nəzərdə tutulan elmi nəticədir.

Konsepsiya- tədqiqatın məqsəd və vəzifələri, həlli yolları müəyyənləşdirilərkən əsas fikir, ideya, elmi-nəzəri baxişlar sistemidir.

Kateqoriya - Tədqiq edilən predmetin əsas tərəflərini, daxili mahiyyətini əks etdirən məntiqi təfəkkür formasıdır.

İdeya – Müəyyən nəzəriyyələr, baxışlar, fikir və düşüncələr sistemidir.

Açar sözlər – Elmi əsərin və ya hər hansı bir elmi sənədin səciyyəvi cəhətlərini, məzmununu əks etdirən sözlər və ya söz birləşməsidir.

Aprobasiya –latın (approbatio) sözü olub, bəyənmək, təsdiq etmək deməkdir. Magistrant dissertasiyasını aprobasiyadan keçirir. Yəni bəyənmə, təsdiqləmə mərhələsindən keçirir. Beləki, Magistrantın dissertasiyasına verilən müsbət rəylər, müzakirələrdə tədqiqatın bəyənilməsi, qənaətbəxş qiyməti, mövzu ilə bağlı məqalələrin çap edilməsi, konfranslarda çıxışları tədqiqatın aprobasiyası hasab olunur.

Annotasiya –Latın (annotatio) sözündən əmələ gəlmişdir. Dissertasiyanın, buraxılış işinin, yaxud bir kitabın, monoqrafiyanın çox yığcam, qisa xülasəsidir, məzmunudur. Məsələn, əlinizdə tutduğunuz metodik vəsaitin əvvəlində vəsaitin annotasiyası verilmişdir. Yəni vəsait nədən bəhs edir.

Tədqiqat metodları (yun. methodos – tədqiqat yolu, idrak yolu, üsul) – hərəkət qaydası, fəaliyyət qaydası, gerçəkliyin praktik və nəzəri surətdə qavranılmasını təmin edən müxtəlif üsulların, tərzlərin, əməliyyatların məcmusu başa düşülür. Mövcud bilikərin əsasında yeni elmi faktlar, elmi məlumat və biliklər almaq üçün tətbiq edilən üsullardır. Tədqiqat metodları tədqiqatçının qarşısına qoyduğu məqsədə çatması üçün və ya ona nail olmağa imkan verən müxtəlif üsullar tərz və əməliyyatların məcmusudur. Elmdə metod idrak yoludur, bu yolla tədqiqatçı həqiqətə doğru (konkret olaraq tədqiqat obyektinə və predmetinə doğru) irəliləyir. Ümumiyyətlə tədqiqat metodları üç qrupa bölünür: 1) Empirik tədqiqat metodları (müşahidə, müsahibə, eksperiment); 2) Həm empirik, həm də nəzəri səviyyəli tədqiqat metodları (mücərrədləşdirmə, təhlil və tərkib, induksiya və deduksiya, modelləşdirmə və s. ); 3) Nəzəri tədqiqat metodları (Ümumiləşdirmə, sistemləşdirmə, qruplaşdırma, müqayisə etmə, təhlil etmək, ölçmək və s). Qeyd edək ki, universal metod yoxdur. Hər hansı bir problemi, pedaqoji sahəni, predmeti, obyekti öyrənmək, tədqiq etmək üçün özünəməxsus tədqiqat metodları vardır. Məsələn , tədqiqat metodu kimi magistrant müsahibə, müşahidə, eksperiment, test, müqayisə, təhlil, ümumiləşdirmə, arxiv sənədlərinin, məktəb sənədlərinin öyrənilməsi və s. metodlardan istifadə edə bilər.

MÖVZUNUN SEÇİLMƏSİ. Mövzunun seçilməsi dissertasiyanın uğurla başa çatması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yaxşı deyirlər – düzgün seçilmiş mövzu işin yarısı deməkdir. Mövzudan aydın olmalıdır ki, burada başlıca olaraq nədən danışılacaqdır. Magistr dissertasiyasının mövzusu magistrantın təhsil aldığı ali tədris müəssisəsinin ixtisasa müvafiq kafedrası tərəfindən müəyyənləşdirilir.

Dissertasiya mövzusunun seçilməsinə magistr hazırlığının ilkin mərhələsində - birinci semestrində başlanılır. Kafеdralar magistr dissertasiya işlərinin mövzularını əvvəlcədən müəyyənləşdirməli, оnları hər il təzələməli, kafеdrada müzakirə еtməli və fakültə еlmi şurasının təsdiqinə vеrməlidir. Mövzular müəyyənləşdirilərkən, еlmin, təhsilin müasir və pеrspеktiv inkişafı, təhsil qarşısında duran rеal vəzifələr, təhsil islahatları, dövlətimizin təhsil siyasəti, habelə kafеdranın еlmi-tədqiqat işlərinin əsas istiqamətləri nəzərə alınmalı və magisrantlar yüksək hazırlıqlı və iхtisaslı еlmi rəhbərlərlə təmin еdilməlidir.

Magistrant sərbəst şəkildə mövzu seçmək hüququna malikdir. Magistrant mövzu seçməkdə çətinlik çəkərsə fənn müəllimindən və ya ixtisas kafedrasından məsləhət ala bilər.

Mövzu seçilərkən onun aktuallığına xüsusi fikir verilməli, həmçinin mövzunun ədəbiyyatda necə əks olunması, tədqiqatçılar tərəfindən işlənmə səviyyəsi də nəzərə alınmalıdır.

Yeni tədqiqata başlayan tədqiqatçının işə psixoloji cəhətdən hazırlığı da az əhəmiyyət kəsb etmir.

Bir çox magistrantlar mövzunun çətinliyindən heç də qorxmur, işə cəsarətlə başlayır, qarşıya çıxan hər cür çətinliyi aradan qaldırmağa, ciddi tədqiqat işləri aparmağa səy göstərir. Belələri əsl elm aləminə daxil olmaq istəyirlər. Onlar yaxşı başa düşürlər ki, elmə daxil olmaq gərgin yaradıcılıq, tədqiqatçılıq qabiliyyəti dərin bilik, mənbələrdən səmərəli istifadə etmək bacarığı tələb edir. Belə magistrantlar düzgün mövzu seçə bilir, işə həvəslə başlayır, məqsədyönlü çalışır, ədəbiyyatdan yaradıcılıqla istifadə edir və uğurlu nəticələr əldə edirlər.

Mövzu seçilərkən onun konkret, aktual və əhəmiyyətli olmasına fikir verilməlidir. Belə mövzunu daha dərindən, ətraflı işləmək mümkündür.

Mövzunun seçilməsində tədqiqatçı magistrant işləyəcəyi problem üzrə kitabxana kataloquna, ixtisas jurnallarına, dövrü mətbuata nəzər yetirə bilər.

Bu mövzuda hansı ədəbiyyat mövcuddur?! Hansı tədqiqatçılar belə bir mövzunu daha əvvəllər işləmişlər və s.

Magistrant mövzunun seçilməsində qəti qərara gəldikdən sonra dekanın adına ərizə ilə aşağıdakı formada müraciət edir:

Magisrtatura və aspirantura şöbəsinin dekanı ___ __________________________________________ ___ __________________________________

magisrtantı ____________________________________

tərəfindən (ixtisas, qrup)

Ə R İ Z Ə

Xahiş edirəm mənim adıma aşağıdakı magistr dissertasiyası mövzusunu təsdiq edəsiniz.

Mövzu ___________________________________

İmza: __________________ Tarix ____________

Magistrantların dissertasiya mövzuları rektorun əmri ilə rəsmiləşdirilir. Mövzunu seçmiş magistrant mövzunun mahiyyətini, ideyasını, məqsəd və vəzifələrini özü üçün tam aydın etməlidir. Mövzunun aktuallığı, elmi yeniliyi, praktik əhəmiyyəti, pedaqoji ədəbiyyatda işlənmə səviyyəsi haqqında tədqiqatçı ardıcıl düşünməli, müvafiq çalışmalar aparmalıdır. Bütün bunlar mövzunun tam, aydın dərk olunmasına, dissertasiyanın sistemli işlənməsinə kömək edəcəkdir. Son dövrlərdə, təhsilimizdə gedən islahatlar, yeniliklər, pedaqoji mövzuların da yeniləşməsinə və təkmilləşməsinə səbəb olmuşdur. Təhsil sistemində qloballaşma, Avropa məkanına inteqrasiya, Bolonya təhsil sistemi və digər məsələlər pedaqoji elmin sahəsini, məzmununu, daha da genişləndirmiş, yeni fəal təlim metodları, təlimdə interaktiv metodlar, təhsil islahatları, təhsilin kompüterləşdirilməsi, təhsilin humanistləşdirilməsi, demokratikləşdirilməsi, diferensiallaşdırılması kimi problem məsələlər pedaqoji mövzular sırasına daxil olmuşdur.

DİSSERTASİYANIN QURULUŞU VƏ PLANLAŞDIRILMASI. Dissertasiyanın quruluşu dedikdə onun ilk səhifəsindən son səhifəsinədək tədqiqatın əsas hissələrinin, bölmələrinin, fəsillərinin, yarım fəsillərinin, bəndlərinin ardıcıllığı, sistemliliyi başa düşülür. Bu quruluşa habelə tədqiqatın nəticələri, istifadə olunmuş ədəbiyyat, əlavələr daxil olur. Magistr dissertasiyasının quruluşu əsas etibarilə aşağıdakı kimi olur.

Üz vərəqi

Mündəricat

Giriş

I FƏSİL:_____________

1. 1__________________

1. 2__________________

II FƏSİL: ____________

2. 1__________________

2. 2__________________

NƏTİCƏ_____________

İstifadə edilmiş ədəbiyyat

Əlavələr

Dissertasiyanın quruluşu iş planı ilə uyğun olur.

Üz vərəqi dissertasiyanın ilk səhifəsi hesab olunur. Bu səhifə nömrələnmir. Üz vərəqinin tərtibinə ciddi əməl edilməlidir. Bu səhifənin baş hissəsində Nazirliyin və onun altında tədris müəssisəsinin adı yazılır. Ondan aşağıda vərəqin sağ tərəfində“Əlyazması hüququnda” sözləri yazılır. Daha sonra aşağıda müəllifin adı, atasının adı və soyadı yazılır (adlıq halda). Vərəqin ortasında dissertasiya işinin mövzusu yazılır. Mövzu təsdiq olunmuş formada dəqiq yazılmalıdır. Mövzunun altında ixtisasın şifri və adı göstərilməklə - MAGISTR DİSSERTASİYASI yazılır.

Sonra aşağıda vərəqin sağında elmi rəhbərin adı, soyadı, atasının adı, elmi dərəcəsi və elmi adı göstərilir. Vərəqin aşağı hissəsində dissertasiyanın yerinə yetirildiyi yer və il yazılır. (“il” sözü yazılmadan).

Üz vərəqindən sonra ikinci səhifədə ortada (artıq vərəqin yuxarı sağ küncündə 2 rəqəmi yazılır və səhifələr ardıcıl nömrələnir) MÜNDƏRİCAT yazılır. Burada dissertasiyanın bütün bölmələri ardıcıl yazılmaqla bərabər bölmənin başlanğıc səhifəsi də göstərilir. Bölmələrin, başlıqların adları dissertasiyanın mətnində eyni ilə qısaldılmadan, dəyişdirilmədən yazılmalıdır.

Fəsillərin başlıqları rum rəqəmi ilə göstərilməklə böyük hərflərlə yazılır. Hər fəsil yeni səhifədən başlayır. Yarımfəsillərin başlıqları ərəb rəqəmləri ilə göstərilməklə kiçik hərflərlə yazılır(Baş hərflər istisna olmaqla). Fəsilin yarım fəsilləri belə göstərilir. Məsələn: 1. 1. Yəni birinci fəslin 1-ci yarımfəsli. Yarım fəslin bəndi isə belə göstərilir. Məsələn: 2. 1. 2. Yəni ikinci fəslin, birinci yarımfəslinin 2-ci bəndi.

Dissertasiyanın “Giriş”ində ilk növbədə mövzunun aktuallığı əsaslandırılır. Sonra tədqiqatın məqsəd və vəzifələri, obyekti, predmeti, elmi yeniliyi, praktik əhəmiyyəti, daha sonra da metodları, metodologiyası, fərziyyəsi, aprobasiyası göstərilir. Dissertasiyanın aktuallağının izahında uzun sözçülüyə, uzaqdan başlamağa ehtiyac yoxdur. Mövzunun aktuallaığı konkret faktlarla, məntiqi təfəkkürlə əsaslandırılmalıdır. Başqa sözlə desək mövzunun əhəmiyyətliliyi, vacibliyi əsaslandırılır.

Mövzunun aktuallığından sonra məntiqi olaraq mövzunun məqsədi və məqsəddən irəli gələn tədqiqatın vəzifələri şərh olunur. Daha sonra tədqiqatın predmeti (hansı ki, tədqiqaqatın mövzusunu müəyyənləşdirir) və obyekti (hansı ki, öyrənilən, proses, fakt və ya hadisədir) dəqiq göstərilir. Bunların ardınca tədqiqatın metodologiyası və metodları göstərilir. Beləliklə tədqiqatın tələbinə uyğun olaraq daha başqa maddələr də təhlil edilir, açıqlanır.

Dissertasiyanın “Giriş”ində həmçinin mövzu ilə bağlı yazılmış əsərlərə yığcam şərh də verilir, onlara münasibət bildirilir. Dissertasiyanın “Giriş”i çox əhəmiyyətli və məsuliyyətli hissədir. Belə ki, dissertasiyanın girişindən tədqiqatın məzmunu, əhəmiyyəti, səviyyəsi haqqında müəyyən təsəvvürə malik olmaq olur. Dissertasiyanın “Giriş” hissəsi 4 səhifədən çox olmaya bilər. Dissertasiyanın fəsilləri öz adına uyğun olaraq məzmunu işlənilir. Adətən Dissertasiyanın birinci fəslində mövzunun ümumi məsələləri, öyrənilmə səviyyəsi, pedaqoji ədəbiyyatda, dərsliklərdə, tədqiqat işlərində məsələnin qoyuluşu təhlil edilir. Tövsiyə edilir ki, tədqiqatın obyekti və predmetinin ölkəmizdə və imkan olarsa xarici ölkələrdə öyrənilmə səviyyəsi də araşdırılsın. Dissertasiyanın birinci fəslindən tədqiqatın ümumi cəhətlərini, əsas istiqamətlərini aydın görmək olur.

Dissertasiyanın ikinci fəslində isə artıq problemin konkret həlli, işin əsas məzmunu, hətta onun təkmilləşdirilməsi yolları da göstərilə bilər. Bu bölüm məzmunca daha üstün təhlil xarakteri daşıyır. Konkret fakt, hadisə və təcrübələr əsasında araşdırma aparılır, aparılmış eksperimentin, məktəb müşahidələrinin nəticələri verilir. Pedaqoji təcrübələr təhlil olunur. Hər fəslin 2-dən az olmayan yarım fəsilləri olmalıdır.

Dissertasiya işi “Nəticə” ilə sona çatır. Bu hissədə tədqiqat yekunlaşdırılır, aparılmış tədqiqat işlərinin nəticələri göstərilir. Müəllifin tədqiqat işinə gətirdiyi yeniliklər qeyd edilir. Problemin gələcəkdə daha da təkmilləşdirilməsi, yaxşılaşdırılması üçün təkliflər verilir. Yaxşı olar ki, nəticə və təkliflər bəndlərlə və yaxud tezis şəklində konkret olaraq göstərilsin. “Nəticə” bölməsindən sonra istifadə olunmuş ədəbiyyatın siyahısı verilir.

Dissertasiyanın ədəbiyyat siyahısı əsas mətnə bir açardır, hansı ki, müəllif tədqiqatında ondan istifadə etmişdir. İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı müəyyən mənada tədqiqatın elmi mədəniyyəti, etikası deməkdir. Ədəbiyyat siyahısından dissertasiyanın səviyyəsi, tədqiqatçının problemlə bağlı məlumatlılığı özünü göstərir. İstifadə edilmiş mənbələr çap olunduqları dillərdə (əvvəlcə Azərbaycan dilində ədəbiyyat, sonra türk, rus, ingilis və s.) əlifba sırası ilə, ərəb rəqəmləri ilə ardıcıl nömrələnərək siyahıda göstərilir. Ədəbiyyat siyahısı real olmalıdır. Əsas istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahıya daxil edilməlidir. Siyahıda göstərilmiş ədəbiyyat neçənci nömrədə göstərilmişsə dissertasiyanın mətnində istinad edilmiş ədəbiyyat da həmin nömrəyə uyğun olmalıdır. Dissertasiyanın yazılışında mütaliə edilmiş ədəbiyyat da ədəbiyyat siyahısına daxl ola bilər. Dissertasiyanın “Əlavələr”i ədəbiyyat siyahısından sonra verilir. Əlavələr dissertasiyanın əsas mətninin bir hissəsi- tərkib hissəsidir ki, onun əlavə olaraq əhəmiyyəti vardır. Əlavələr dissertasiyanın məzmununu tamamlayır. Dissertasiyanın məzmununa ehtiyac olduqda əlavələr verilir. Əlavələr müxtəlif ola bilər. Bu hər hansı bir pedaqoji sənədin üzü, hesabat materialının bir hissəsi, nümunəvi plan, proqram və yaxud bir protokol və ya təlimat və s. ola bilər. Əlavələr dissertasiyanın son səhifələridir. Hər bir əlavə yeni səhifədə verilməli və vərəqin üst sağ tərəfində “Əlavə 1” , “Əlavə 2“ və s. yazılır. “Əlavələr” çox olduqda onu ayrıca qovluqda və ya cildlənmiş şəkildə “Dissertasiyaya əlavələr” adı ilə də təqdim etmək olar.

MAGİSTR REFERATI Müəllif magistr dissertasiyasının məzmunu əks etdirən referat hazırlayır. Referatın həcmi 5-6 səhifəyə qədər ola bilər. Referatın titul səhifəsi dissertasiyada olduğu kimidir. Yalnız burada “Dissertasiya” sözünün yerinə “REFERAT” sözü yazılır. Üz vərəqinin arxasında işin hansı kafedrada yerinə yetirildiyi, elmi rəhbərin adı, soyadı, atasının adı, elmi dərəcəsi, elmi adı göstərilir. Dissertasiyaya rəy vermiş rəyçinin adı, soyadı, atasının adı elmi titulları göstərilir. Daha sonra dissertasiyanın müdafiə vaxtı və yeri göstərilir. Referatda əsas etibarilə dissertasiyanın “Giriş”ində olan məlumatlar (aktuallıq, məqsəd, vəzifələr, elmi yenilik, praktik əhəmiyyət, metodlar, metodologiya və s.) göstərilir. Referatda dissertasiyanın əsas ideyası, fəsillər haqqında yığcam şərh, tədqiqatın nəticələri, müəllifin təklifləri, yenilikləri konkret olaraq öz əksini tapır. Burada həmçinin mövzu ilə bağlı yazılmış əsərlərə də qısa şərh verilə bilər. Referatda dissertasiyanın fəsilləri haqqında da müxtəsər məlumat verilə bilər. Referatda mövzu ilə bağlı müəllifin çap olunmuş məqalələri, tezisləri, tələbə elmi cəmiyyətində, elmi konfranslarda çıxışları, təltifləri də göstərilməlidir.