Muhammad Al- xorazmiy nomidagi tatu qarshi filiali Mustaqil ish Kafedra nomi: Telekommunikatsiya texnologiyalari Mavzu: Giroskoplar

Galileyning nisbiylik prinsipi umumiy holda quyidagicha ta’riflash mumkin: 
Barcha inersial sanoq sistemalarida hamma mexanik jarayonlar bir xilda 
kechadi. 
Yuqorida 
aytilganidek
, to’g’ri chiziqli tekis harakatlanayotgan sistemalarda
Nyuton qonunlari o’rinli bo’ladi. Agar sanoq sistemasi egri chiziqli yoki tezlanish 
bilan harakatlanayotgan bo’lsa-chi?Bunday sistemalar noinersial sanoq 
sistemalari deyiladi. Tezlanish hosil bo’lish sababi – bu kuch. Demak, 
Nyutonning ikkinchi qonunidan foydalanish uchun jismga boshqa jismlar 
tomonidan tasir qilayotgan kuchlar birgalikda inersiya kuchini kiritamiz. Inersiya 
kuchi jismga boshqa jismlar tomonidan emas, balki sanoq sistemasi tezlanish bilan 
harakatlanishi tufayli ta’sir qiladi. Аylаnuvchi sаnoq tizimidаgi jismgа Fm.q 
dаn 
tаshqаri Koriolis
 
inersiya kuchi deb аtаluvchi kuch hаm tа’sir qilаdi. U holda Nyutonning ikkinchi 
qonuni quyidagi 
ma
nis
=F+F
i
ko’rinishida bo’ladi. 
Inersiya kuchining ifodasini topish uchun tezlanishning absolyut qiymati a
ab
va 
tezlanishning nisbiy qiymati a
nis
ning ayirmasidan foydalanamiz. U holda inersiya 
kuchi ifodasi quyidagicha bo’ladi: 
F
i
=m(a
ab
-a
nis
) 
Aytilganlarini misoldan ko’raylik. 
Kichik bir aravacha 
ustida ustun o’rnatilgan 
bo’lib, unga 1-rasmda ko’rsatilgandek mayatnik osilgan. Aravacha yerga nisbatan 
a
ab
doimiy tezlanish bilan harakatlanmoqda. Mayatnik aravachaga nisbatan 
qo’zg’almas: a
nis
=0. Mayatnikka mg, ma
i 
va T kuchlar tasir qiladi. T-mayatnik 
osilgan ipning taranglik kuchi. Lekin bu kuchlar mayatnikka tezlanish bermaydi. 
Nyutonning ikkinchi qonuni bajarilisi uchun unga inersiya kuchi F
i
=-ma
i
ni kiritish 
kerak. U holda 

---

Demak, Nyutonning ikkinchi qonuni shartli ravishda bajariladi. Mayatnikning 
og’ish burchagi tga=a
i 
/g . 
Xulosa: Demak tekis аylаnuvchi sаnoq tizimigа nisbаtаn jismning hаrаkаt 
tenglаmаsini tuzish uchun mаzkur jismgа tа’sir 
etаyotgаn Nyuton kuchlаri
, 
mаrkаzdаn qochmа inersiya kuchi vа Koriolis inersiya kuchining yig‘indisini olish 
kerаk: 
m a =
Biz yashаb turgаn sаyyorа - Yer hаm, аylаnuvchi sаnoq tizimidir. Yer bilаn 
bog‘liq bo‘lgаn sаnoq tizimining noinersiаl ligi tufаyli Yer sirtidаgi jismlаrgа 
mаrkаzdаn qochmа vа Koriolis inersiya kuchlаri tа’sir etаdi.
 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Intenet ma`lumotlari