Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

3.Fotonli fotoeffekt
Agar foton kristall panjaraning ichkariroq qismidagi elektronga tushsa, bu elektm kristall panjara sirtiga etib kelguncha panjara tugunlaridagi atomlar bilan bir necha marta noelastik to'qnashib o'z energiyasini kamaytiradi.Demak, bunda elektron tashqariga chiqquncha chiqish ishidan tashqari panjara tugunlari bilan to'qnashuvda ham energiya yo‘qotar ekan. Ortib qolgan energiya elektronning maksimal kinetik energiyasidan kichik bo'ladi.

Fotoeffekt uchun Eynshteyn formulasidan foydalanib, Plank nomi bilan mashhur konstantaning son qiymatini aniqlash mumkin.

Agar fotoplastinka chastotali monoxromatik nur bilan yoritilganda, fototokni to xtatuvchi potensial boisa va chastotali monoxromatik nur bilan yoritilganda esa, fototokni to'xtatuvchi potensial bo'lsa, Plank doimiysini topish formulasi qanday?





Isboti: Agar kuchlanish to'xtatuvchi xususiyatga ega bo'lsa, elektronlaming maksimal kinetik energiyasi katoddan chiqib modga tomomn borayotganda elektr maydoniga qarshi ish bajarishga

sarf bo'ladi. Demak. bo'lar ekan. Shuni bilgan holda Plank doimiysini topish mumkin.

= e ,
.
Metalldan elektron tashqariga ajralib chiqayotganligi uchun yuqoridagi formulani tashqi fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasi deyiladi.

E
ynshteyn tenglamasi fotoeffektning barcha qonunlarini tushuntira oladi. Xususan, fotoeffekt amalga oshishi uchun kerak bo'ladigan fotonning eng kichik qiymati, elektronning metalldan chiqish ishi qiymatiga teng bo'ladi.

Bu ifoda fotoeffektning “qizil chegara”sini aniqlaydi. “Qizil chegara” tushayotgan yorug'lik intensivligiga mutlaqo bog'liq emas. Yorug'lik intensivligi fotonlar sonini xarakterlaydi, xolos. lntensivroq yorug'lik bilan yoritilsa metall sirtiga ko'proq foton kelib tushadi va bu fotoelektronlar soni ortishiga sabab bo'ladi. Demak, tok kuchi ham ortar ekan.

C
hastota yoki to'lqin uzunlikning qizil chegarasi quyidagicha topiladi:

Bu erda h= 6,63 • [J • s]- Plank nomi bilan mashhur konstanta.

Masalalar echishda oson bo'lish uchun (4) formulada hс = 1,9878 [J ] [J ] deb hisoblash mumkin.

Eynshteyn tenglamasi elektron faqat bitta fotonni yutadi degan tasavvurga asoslangan. Agar metall sirti intensivligi juda katta bo'lgan yorug'lik bilan yoritilsa, elektronga bir vaqtda ikkita foton tushishi mumkin. Elektron yutgan energiya ikkala foton energiyasiga teng. Bunda sodir bo'ladigan fotoeffekt ko‘p fotonli fotoeffekt deyiladi. Tabiiyki, ko'p fotonli fotoeffektning "qizil chegarasi” kichik chastotalar sohasiga siljiydi.

Fotoeffekt yorug'likning kvant tabiatini namoyish qiluvchi dalillardan biridir.