Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti zaripova dilnoza anvarovna
Yüklə 1,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kasb ta’limi pedagogining innovatsion faoliyatidagi SMART- hususiyatlari Jahonda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishlar ko‘p jihatdan jamiyat tomonidan ta'lim tizimiga qo‘yiladigan talablarga va ta'limni amalga oshirish shart-sharoitlariga bog‘liqligi bilan belgilanadi, bunday sharoitlardagi jadal o‘zgarishlar ta'limni rivojlantirish maqsadlari va strategiyasini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida modernizatsiyalash ehtiyojini kuchaytirdi. Zamonaviy axborot ta'lim texnologiyalar, elektron dasturlarini keng joriy etilishi, elektron ta'lim resurslarini yaratilishi, innovatsion faoliyatga asoslangan o‘qitish metodikasini o‘quv - uslubiy ta'minotini ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytiradi. Ta'lim muammolariga bag‘ishlangan Halqaro va Respublika konferensiyalar, oliy ta'lim muassasalari seminarlariga ko‘ra, ta'lim jarayonida quyidagi qarama-qarshilik va ziddiyatlar mavjudligi aniqlangan: ta'lim resurslar ko‘lamning cheklanganligi; ta'lim sifatining pasayib borishi; jahon mehnat bozorida raqobatbardoshlilikning susayishi; ta'limda innovatsiyalar va innovatorlarga ehtiyojni ortishi. Mamlakatimizda zamon talablari asosida kasbiy ta'lim jarayonini tashkil etish, jumladan, kasbiy ta'lim tizimida axborot texnologiyalarini joriy etishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 25 yanvardagi “Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5313-sonli farmonlari [2], 2018 yil 3 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PQ-3504-sonli Qarori hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me'yoriy xujjatlar mazmunida aynan kasbiy ta'limni axborotlashtirish sharoitida ta'lim sifatini oshirish masalasi e'tirof etilgan. Hozirgi zamon ta'lim tizimi rivojlanishining ustivor yo‘nalishi ta'limni axborotlashtirish bo‘lib, bu yo‘nalish quyidagi innovatsion jarayonlar bilan tavsiflanadi: elektron va masofaviy o‘qitish texnologiyalariga asoslanadigan axborotlashtirilgan ta'lim xizmatlarini joriy qilish; interfaol va multimediyali texnologiyalarga asoslanadigan ochiq raqamli ta'lim kontentlari va dasturiy-metodik ta'minotni ishlab chiqish; telekommunikatsiya tuzilmalari (axborot-ta'lim muhiti, ta'lim portallari)ni yaratish. Bunday sharoitlarda ta'lim oluvchilarning kasbiy faoliyatga tayyorlashda zamonaviy axborotlashgan jamiyat talablariga mos innovatsion faoliyatga tayyor bo‘lgan o‘qituvchilarga ehtiyoj tug‘iladi. “Axborotlashgan jamiyat” tushunchasi birinchi marta Yaponiyada qo‘llanilgan bo‘lib, unga quyidagicha ta'rif berilgan: axborotlashgan jamiyat yuqori sifatli axborot ustun bo‘ladigan jamiyatni bildirib, axborotlarni saqlash, taqsimlash va ulardan foydalanish kompyuter texnologiyalariga asoslangan zamonaviy vositalar yordamida amalga oshiriladi. Axborotlashgan jamiyat nazariyasi asoschilaridan biri E.Toffler bunday jamiyatga xos bo‘lgan qirralarni “uchinchi to‘lqin” nomi bilan quyidagicha tavsiflab bergan: siyosiy va iqtisodiy hayotning barcha qirralaridagi innovatsiyalarning yuqori darajasi; mehnat, shaxslararo munosabatlarning psixologik, ijtimoiy va etik maqsadlarga yo‘naltirilganligi xarakteri; ortiqcha axborotlarning kishi madaniyatiga ta'siri; madaniyat va jamiyatning har bir kishiga yo‘naltirilganligi. Pedagogik olimlarning tadqiqotlarida hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining asosiy tavsiflari asoslab berilgan. Axborotlashgan jamiyatda alohida bir kishi, kishilar yoki korxonalar guruhi istalgan joyda va istalgan vaqtda ahamiyati katta bo‘lgan vazifalarni hal qilish uchun avtomatlashtirilgan tarzda tasarruf etish asosida axborotlarni va bilimlarni egallashi mumkindir. Shunday qilib, axborotlashgan jamiyat – bu barcha turdagi axborot texnologiyalarini, kompyuterli telekommunikatsiyalarni, axborot resurslarini shakllantirish va ulardan foydalanish asosida fuqarolarning huquqlarni ro‘yobga chiqarish va ularning axborotlarga ehtiyojlarini qondirish uchun optimal shart-sharoitlarni yaratishning ham ijtimoiy- iqtisodiy, ham ilmiy - texnik xususiyatdagi jarayonidir. So‘nggi o‘n yilliklarning texnologik innovatsiyalari shu haqida guvohlik beradiki, XXI asrda axborotlashgan jamiyatning o‘z rivojlanishida sifat jihatidan yangi bosqichga o‘tdi. Shunga ko‘ra, 2010 yilda Seuldagi “Katta yigirmalik” Sammitida axborotlashgan jamiyatning yangi bosqichi - SMART-jamiyat bosqichi ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, unda kishilar tomonidan yuqori texnologiyali texnik vositalarning va internetning qo‘llanilishi fuqarolar, davlat muassasalari, xususiy kompaniyalar orasidagi o‘zaro aloqalarning yangi sifatini belgilab beradi va turmush faoliyatining ijtimoiy, iqtsodiy sohalari yaxshilanishiga olib keladi. “SMART” tushunchasi jamiyat rivojlanishining yangicha zamonaviy bosqichini ta'kidlab, u ijtimoiy paradigmaning o‘zgarishiga, yangi g‘oyalar, bilim va intelelktual kapitalning kishilar tomonidan generatsiyalanishi jarayoniga asoslanib, bunda ular mazkur jarayonlarni innovatsion texnologiyalar yordamida amalga oshirish va ularni qo‘llab-quvvatlashga tayyorlangan bo‘ladilar. SMART-jamiyat g‘oyasi zamonaviy axborot muhiti sharoitlarida inson hayotining barcha jihatlarini yaxshilashga intilishni ifodalab, bu insonning nafaqat axborot tashuvchisi sifatida, balki inson axborotli faoliyatining faol ta'sir ko‘rsatuvchi sohasi sifatida ham belgilanadi. Ko‘pchilik mamlakatlar uchun birinchi o‘rindagi yo‘nalishga aylangan SMART- ta'lim va zamonaviy innovatsion texnologiyalar asosida axborotlashgan muhitni modernizatsiyalash bugungi kunlarda global tendensiya sifatida namoyon bo‘lmoqda [128]. Rossiyada SMART-jamiyat rivojlanishi falsafasi akademik V.P.Tixomirovning ilmiy maktabi tomonidan faol tadqiq qilib borilayotgan bo‘lib, bu yerda axborotlashgan jamiyatni SMART- jamiyatga qayta tashkil etish muammolari chuqur o‘rganilmoqda va buning asosida elektron o‘qitish texnologiyalari bosqichma-bosqich rivojlantirib borilmoqda. XXI asr axborot texnologiyalari inson hayot makonining ajralmas qismiga aylangan asr. Bugungi kunda mobil telefon, kompyuter va internet tabiat va jamiyat kabi tabiiy elementlari bo‘lib, yangi raqamli (tarmoq) avlodining mavjudligini ishonch bilan aytishimiz mumkin. Axborotlashgan jamiyatdagi ta'lim muammolariga bag‘ishlangan hozirgi davr nashrlarida kishilarning “raqamli” avlodi mavjudligi faktlari ta'kidlanib, ular uchun turmush faoliyatning tabiiy elementlari bo‘lib kommunikatsiyalarning uyali va mobil vositalari sanaladi. V.P.Tixomirov innovatsion ta'lim muassasasining bitiruvchisi qanday bo‘lishi lozimligi haqidagi o‘z tasavvurlarini taqdim etgan: “SMART- jamiyat fuqarosi (SMART-odam) butun hayoti davomida o‘qiydi- o‘rganadi, innovatsiyalarni yaratadi, hukumat bilan birgalikda ijtimoiy muammolarni hal qilish yo‘llarini izlab topadi, dunyo fuqarosiga aylanadi. Internet va texnologiyalardan foydlanishga tayyorlangan kishilar yangi iqtisodiy va ijtimoiy ne'matlarni olib keladilar, yangi madaniyatni yaratadilar”. Akademik A.P.Yershov axborotlashtirishni shaxs faoliyatining barcha ijtimoiy ahamiyatli turlarida bilimlardan ishonchli, to‘liq va o‘z vaqtida to‘la foydlanishni ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasi sifatida ta'riflash orqali, ko‘rsatib o‘tgandiki, ta'limni axborotlashtirish – bu pedagogik faoliyatning metodlari va tashkiliy shakllarini sifat jihatdan o‘zgartirishga imkon beruvchi dastak ko‘rinishida yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish yordamida pedagogik muammolarni hal qilish vositasidir. Bu g‘oya mazkur tushunchaning zamonaviy talqini uchun asos bo‘lib qoldi. Ta'limni axborotlashtirish – bu qulay va sog‘liqni asraydigan sharoitlarda qo‘llaniladigan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalarining imkoniyatlarini yuzaga chiqarishga yo‘naltirilgan ilmiy- pedagogik, o‘quv-metodik ishlanmalarni yaratish hamda ulardan optimal ravishda foydalanishning metodologiyasi, texnologiyasi va amaliyoti bilan ta'lim sohasini ta'minlashning maqsadga qaratilgan tashkiliy jarayonidir. Ta'limni axborotlashtirish dolzarb ilmiy yo‘nalish bo‘lib, uning konseptual, metodologik va nazariy asoslari Ya.A.Vagramenko, S.G.Grigorev, V.V.Grinshkun, S.D.Karakozov, K.K.Kolin, M.P.Lapchik va boshqalarning ilmiy ishlarida taqdim etilgandir. Ta'lim tizimini axborotlashtirish muammosining hozirgi davrdagi holatini ko‘rib chiqa turib, axborot texnologiyalarini joriy qilishning keng ko‘lamli va majmuaviy xarakterini ta'kidlab o‘tish zarur bo‘lib, bu ikkita strategik maqsadlarga – ta'lim faoliyatining barcha turlari samaradorligiga va axborotlashgan jamiyat talablariga mos keluvchi mutaxassislarni tayyorlash sifatining oshirilishiga erishish imkonini beradi. Shunday qilib, axborotlashgan jamiyat va ta'limni axborotlashtirishning rivojlanishidagi zamonaviy yo‘nalishlarni tahlil qilib chiqish shuni ko‘zda tutadiki, SMART-ta'lim (SMART-education) – “bu erkin foydalanish mumkin bo‘lgan, butun dunyodagi kontentlar yordamida interfaol o‘qitish muhitida moslashuvchan ta'lim olishdir”. SMART-ta'lim texnologiyasi ta'lim oluvchilarga yangi bilimlarni generatsiyalashga va SMART-odamni shakllantirishga imkon berib, bunday odam axborotlarni izlab topish, tahlil qilish va innovatsiyalarni yaratish uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan mukammal foydalana oladigan bo‘ladi. SMART-ta'limga bag‘ishlangan ilmiy-metodik adabiyotlarda uning quyidagi asosiy tavsiflari ajratib ko‘rsatiladi. elektron o‘qitish ta'lim texnologiyalari majmuasi sifatida prinsipial jihatdan yangi kontent va uni tasarruf etishning interfaol ta'minoti bilan to‘ldiriladi; ta'lim kontentining sezilarli qismi Internet tarmog‘idagi veb- resurslarda joylashtiriladi; bilimlarni sinxronlashtirilgan tarzda yetkazib berishning shart- sharoitlari yaratiladi – saytda joylashtiriladigan dolzarb axborot o‘quv materiallariga tezda kiritiladi; pedagogik internet-hamjamiyatlari rivojlanib, ularda ta'lim tizimi mutaxassislari har bir konkret o‘quv fani uchun o‘qitish mazmuni va metodikasini tushunishdagi har xillikni ta'minlash uchun interfaol kontentlar bilan almashuvlarni amalga oshirishlari mumkin bo‘ladi; ta'lim muassasalari va o‘qituvchilar umumiy standartlar, kelishuvlar va texnologiyalar asosida Internet tarmog‘i orqali hamkorlikdagi ta'lim faoliyatini amalga oshirish uchun o‘quv materiallarining umumiy repozitori yordamida jamoaviy ta'lim jarayonini amalga oshiradilar; ta'lim oluvchilar ta'lim kontentini ishlab chiqishda ishtirok etishlari mumkin bo‘lib, bu ularga kompetentli model bilan mos holda bilim, mahorat, faoliyat usullarini egallashlariga imkon beradi. Ta'limning axborotlashuvi sharoitlarida bu tizimda ro‘y berayotgan global o‘zgarishlarning nazariy tahlil quyidagi qarama-qarshiliklarni ajratib ko‘rsatdi: axborotlashgan jamiyatning o‘zgarib borayotgan maqsadli yo‘riqlari bilan ularning ta'lim muhitida mos holda aks etishi orasidagi qarama- qarshilik; pedagoglarga qo‘yilayotgan talablarning o‘zgarib borishi bilan ular tomonidan ta'lim jarayonidagi o‘z vazifalarining anglanishi, o‘zlarida zamonaviy axborotlashgan jamiyat talab qilayotgan sifatlarni shakllantirishga intilish orasidagi qarama-qarshiliklar. SMART-ta'lim tushunchasida aks etuvchi ta'limning axborotlashuvidagi yangi yuqori texnologiyalar yo‘nalishlari bitiruvchilarning innovatsion faoliyatga tayyorligi malakasiga yuqori talablarni qo‘yadi. Innovatsion faoliyat jahon xamjamiyatini inson hayoti va faoliyatining barcha sohalariga, shu jumladan ta'limga sezilarli darajada ta'sir etgan holda, rivojlanishning yangi hamda yuqori bosqichlarga olib keldi. XX asrning o‘rtalarida zamonaviy jamiyat axborot jamiyati sifatida tavsiflandi. Bu inson faoliyatining barcha sohalarida axborot jarayonlarning o‘rni o‘sishini bildiradi, axborotni ishlab chiqish, ishlov berish, saqlash va undan foydalanish uchun axborotga va axborot vositalariga bo‘lgan ehtiyoj oshib boradi. Adabiyotlarning nazariy tahlili ta'limning an'anaviy va innovatsion tizimidagi farqlarni aniqlashtirgan holda, taqqoslashni amalga oshirish imkonini berdi |