Mühazirə -1 FİZİKİ-KİMYƏVİ analiZİn predmet və VƏZİFƏLƏRİ

Sahələr.  Monovariant    əyrilərin  arasında  yerləşən  sahələr  ikivariant  (  divariant  )  tarazlığı  əks 

etdirir və burada bir faza mövcud olur. Məsələn ( şəkil 2.2 ), ABC-qaz (buxar), DBC-maye, ABD-

bərk fazalı sahələrdir. 

 

---

24 

 

 

2.3. Hal diaqramı üzərində çalışmalar. 

Bir  komponentli  sistemlərin  hal  diaqramından  istifadə  etməklə  bir  çox  təcrübi  məsələləri 

araşdırmaq olar ( şəkil 2.3 ).  

            

 

        Şəkil 3. Kükürd tipli maddələrin hal diaqramı. 

 

Əvvəlcə  izobarik  prosesləri  nəzərdən  keçirək.  Fərz  edək  ki,  bizə  buxar  təzyiqi  üçlü  nöqtənin 

uyğun  gəldiyi  təzyiqdən  aşağı  olan  bərk  maddə  verilmiş  və  sistemin  halı  a

1

  nöqtəsi  ilə 

müəyyənləşir; temperatur artdıqca təzyiq sabit qaldığından fiqurativ a

1

 nöqtəsi a

1*

a

1

’ xətti boyunca 

hərəkət  edəcək  və  t

1

  temperaturda  f

1

  nöqtəsində  sublimə  əyrisi  ilə  görüşdüyündən  buxar  fazası  ilə 

bərk faza monovariant tarazlıqda olacaq; sonrakı temperaturun artımı bərk fazanın tamamilə buxara 

keçənədək  və fiqurativ nöqtənin buxar fazası sahəsinə a

1

’ doğru hərəkətinə səbəb olacaqdır. Yəni 

divariant  müvazinət  başlayacaqdır.  Əgər  sistemin  halı  a

2

  nöqtəsilə  xarakterizə  edilirsə,  izobarik 

proses (p

2

=const ) zamanı temperatur artdıqca bu nöqtə a

2

’ xətti üzrə yenə buxar fazaya keçəcəkdir. 

Fərz edək ki, sistemin halı maye fazada yerləşən b

2

 fiqurativ nöqtə ilə müəyyən edilir.İzotermik 

olaraq (t

2

=const) təzyiqi azaltsaq, fiqurativ nöqtə b

2

-dən b

2

’ doğru təzyiqin azalması istiqamətində 

hərəkət  edəcəkdir.  Bu  zaman  f

2

  nöqtəsində  təzyiqin  p

2

  qiymətində  buxar  fazası  da  tarazlıqda 

olduğundan  monovariant  tarazlıq  başlayacaqdır  və  bu o  zamana  qədər  davam  edəcəkdir  ki,  maye 

fazanın  son  damlası  tam  buxara  çevrilmiş  olsun.  Təzyiqin  sonrakı  azalması  buxar  fazasını 

dəyişikliyə uğramır və fiqurativ nöqtə b

2

 b

2

’  xətti üzrə dəyişərək , yenə buxar fazaya düşür. 

Fərz edək ki, monovariant əyrilərdən birinin buxarlanma əyrisi üzərində f

2

 nöqtəsi verilmişdir. 

Bu  halda  maye  və  buxar  fazaları  tarazlıqda  olduqlarından  sistemin  sərbəstlik  dərəcəsi  vahiddir. 

Əgər  təzyiqi  izotermik  olaraq  dəyişsək:  məsələn,  azaltsaq  fiqurativ  nöqtə  doymamış  buxar 

sahəsində  b

2

  b

2

’    xətti  üzrə  hərəkət  edərək,  yenə  buxar  fazaya  düşür.  Burada  ABC  sahəyə 

doymamış buxar sahəsi də demək olar.