Mühazirə -1 FİZİKİ-KİMYƏVİ analiZİn predmet və VƏZİFƏLƏRİ

Ərimə əyrisi. 

BD əyrisi ərimə temperaturu ilə təzyiq arasında asılılığı göstərir və ərimə əyrisi 

adlanır.Əgər Klauzius-Klapeyron tənliyindən 

dp

dT

 nisbətini tapsaq, 









T

dp

dT

                                 ( 2.6 ) 

Burada 



-gizli  ərimə  istiliyi,  T-mütləq  temperatur,  p-təzyiq, 





-maye  halından  bərk  halına 

keçdikdə həcm dəyişikliyidir. 

Buzun əriməsi halı üçün p=1 atm. olduqda  

                        ∆υ = υ 

maye 

- υ 

bərk

                  ( 2.7 ) 

0

0

C-də 

maye  suyun  xüsusi  həcmi  =  1,000,  buzun  isə    1,091  olduğundan  

091

,

0

091

,

1

000

,

1













 olur, 

q

kal

80





. Bu qiymətləri ( 2.6 ) düsturunda yerinə yazsaq, 

             





0075

,

0

3

,

41

80

091

,

0

273











dp

dT

dər/atm 

alırıq.Deməli, təzyiqin 1 atm. artması buzun ərimə temperaturunu 0,0075 dərəcə aşağı salacaqdır. 

Göründüyü  kimi  bu  halda  təzyiq  ərimə  temperaturuna  çox  cüzi  təsir  edir.Ona  görə  də  ərimə 

əyrisi  ordinat  oxuna  demək  olar  ki,paralel  olur.Suda  olduğu  kimi  bismutun  ərimə  temperaturu 

təzyiq 1 atm. artdıqda 0,0036 dərəcə azalır. 

Lakin  bəzi  məsələlər  üçün  təzyiq  artdıqda  ərimə  temperaturu  artır.  Məsələn,  təzyiq  1  atm. 

artdıqda  qalayın  əriməsi  -  0,0033  dərəcə,  qurğuşunun  əriməsi  -  0,0083    dərəcə  azalır,  benzolun 

əriməsi isə +0,0285

0

 artmış olur.Buna görə də bərk  maddələr iki  qrupa ayrılır: təzyiqin artması ilə 

ərimə  temperaturunun  azalması  (  su,  bismut,  qalay  və  s.  )-su  tipli,  qalanlar  (  kükürd,qalay, 

qurğuşun,  benzol  və  s.)  isə  kükürd  tipli  maddələr  adlanır.  Ümumiyyətlə,  aşağıdakı  ayrı-ayrı  üç 

xüsusi  hal  mümkündür: 

0



dp

dT

  şəklində  BD  əyrisi  müsbət  olduğu  hal  verilmiş  ərimə 

temperaturu  təzyiq  artdıqca  artmış  olur  və  bu  halda  göstərilən  əyri  sağa  meyl  edir.O,  kükürd  tipli 

maddələrə  aid  edilməlidir.Əks  halda,  su  tipli  maddələr  üçün 

0



dp

dT

  olub  mənfi 

kəmiyyətdir.BD  qırıq  xətlə  göstərilən  həmin  əyri  oxuna  doğru  meyl  edəcəkdir.Lakin  burada  bu 

meyl xeyli artırılmış şəkildə verilmişdir, əslində bir neçə yüz atm. təzyiqin artırılması zamanı BD 

düz  xətt  kimi  yuxarı  meyl  edir,  sonra  isə  təzyiq  oxuna  doğru  əyilməyə  başlayır.Ümumiyyətlə, 

təzyiq  ərimə  nöqtəsinə  az  təsir  göstərdiyindən  ərimə  əyrisi  perpendikulyar  düz  xəttə  daha  artıq 

bənzəyir. 

Təzyiq  artdıqca  ərimə  nöqtəsinin  azalması  və  ya    çoxalmasını  (  2.7  )  tənliyində 





-nin 

işarəsindən  təyin  edirlər.Əgər 





-nin  qiyməti  mənfidirsə,  təzyiq  artdıqca  ərimə  temperaturu 

azalır, müsbətdirsə artır.Beləliklə, ərimə zamanı həcm azalırsa ( su tipli), o zaman 

dp

dT

-nin qiyməti 

mənfi  olur.Əksinə,  həcm  çoxalırsa,  (  kükürd  tipli  ), 

dp

dT

-nin  qiyməti  müsbət  kəmiyyətdir  və 

təzyiqin artması ərimə nöqtəsini artırır. 

---

23