Mühazirə -1 FİZİKİ-KİMYƏVİ analiZİn predmet və VƏZİFƏLƏRİ

sistemlər    

 

Əgər A – B – C üçlü sistemində A ilə B arasında kimyəvi qarşılıqlı 

təsir  nəticəsində  ikili  inkonqruent  əriyən  birləşmə  əmələ  gələrsə, 

eyni  zamanda  üçlü  sistemdə  maye  halda  tam  həllolma,  bərk  halda 

isə həllolma baş vermirsə, onda belə hal üçün diaqramın görünüşü 

şəkil  3-dəki  kimi  olacaqdır.  Şəkildən  göründüyü  kimi  ikili 

konqruent  birləşmə  əmələ  gələn  üçlü  sistemin  hal  diaqramında 

olduğu  kimi  burada  da  dörd  ilkin  kristallaşma  A,  B,  C  və  S 

---

19 

 

fazalarının  sahələri  mövcud  olur.  Eyni  zamanda  beş  ikinci 

kristallaşma  sərhəd əyrisi və iki üçlü nonvariant nöqtə mövcuddur. 

Bu nöqtələrin mövqelərini  araşdırsaq,  aşağıdakıları alarıq:  Əvvəlki 

diaqramdan (şəkil 1) fərqli olaraq CS kəsiyi kvazibinar deyil və üçlü 

nonvariant nöqtə P onunla müvazinətdə olan CBS fazalarının əmələ 

əgitrdikləri  üçbucağın  daxilində  deyil,  ACS  üçbucağınd  yerləşir. 

Üçlü evtektikada C, A və S bərk fazaları M maye faza ilə M ↔ C + 

A + S tənliyi üzrə tarazlıqda olmaqda üçlü ektektik mayenin tərkibi 

üç  bərk  fazanın  əmələ  gətirdikləri  tərkib  üçbucağın  daxilində 

yerləşir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(E) M ↔ C + A + S 

(P) M + B ↔ S + C 

 

1) 

C-komponentinin 

kristallaşma 

sahəsi 

2) 

A-nın 

kristallaşma 

sahəsi 

3) 

S-in  kristallaşma 

sahəsi 

4) 

B-nin 

kristallaşma 

sahəsi 

 

 

 

Şəkil 3. İnkonqruent ikili birləşmə əmələ gəldikə üçlü sistemin hal 

diaqramı 

 

Nonvariant  inkonqruent  proses  zamanı  bəzi  fazalar  həll  olub, 

digərləri  isə  kristallaşırsa,  bu  tarazlıq  peritektik  proses  adlanır. 

Maye  fazanın  halını  müəyyən  edən  nöqtə  peritektik  nöqtə  və  ya 

sadəcə  olaraq,  peritektika  adlanır.  Üç  bərk  faza  ilə  tarazlıqda  olan 

məhlulu  soyutduqda,  bir  faza  həll  olursa  və  iki  faza  bərk  hala 

keçirsə,  ona  bikenetik  məhlul  deyilir.  Əgər  məhlulda  iki  faza  həll 

olub, bir faza isə çökürsə bu halda məhlulu trikenetik adlanır. 

---

20 

 

Bikenetik  məhlul  ilə  istilik  mübadiləsi  olduqda  M  +  B  ↔  S  +  C 

tənliyi üzrə P nöqtəsində nonvariant tarazlıq baş verir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 4. İkiqat yüksəklik nöqtəsi 

 

Qızdırdıqda  isə  yuxarıdakıların  əksinə  V

1

  və  V

3

  həll  olacaq,  eyni 

zamanda V

2

 ayrılacaqdır. Beləliklə, M  və konqruent fazaları deyil, 

inkonqruetn  olurlar.  Bu  fazalar  arasında  baş  verən  proses  isə 

inkonqruentdir.