Mühazirə 1 Adı: Struktur geologiya fənninin məqsəd və vəzifələri Tarix

Uzanma xətti

Yatım xətti

Yatım bucağı

Layın uzanma xətti lay səthilə üfüqi müstəvinin kəsişməsindən alınan üfüqi xəttə (izə) deyilir. Uzanma xəttinin fəza vəziyyəti onun azimut bucağı ilə müəyyən olunur. Verilən istiqamətdə meridianın şimal qütbü arasında qalan 0-360 arasında dəyişən, saat əqrəbi istiqamətində ölçülən üfüqi bucağa azimut deyilir.



Azimutların növləri
Uzanma xəttini hər iki istiqamətə davam etdirsək, o öz keyfiyyətini dəyişmir, yəni, uzanma xətti kimi qalır. Ona görə də uzanma xəttinin fəza vəziyyəti bir-birindən 180º fərqlənən azimut bucağı ilə təyin olunur.



Lay səthi üzərində yerləşən, uzanma xəttindən başlayaraq layın yatımı istiqa-mətində uzanan və cəhətlənmiş xəttə (izə) yatım xətti deyilir.
Hər bir maili layın istənilən sayda yatım xətti ola bilər. Yalnız bunlardan biri həqiqi yatım xətti olacaq. Lay səthi üzərində yerləşən uzanma xətti ilə 90º-dən böyük və ya kiçik bucaq təşkil edən layın yatımı istiqamətində cəhətlənmiş xəttə görünən yatım xətti deyilir. Layın yatım xətti vektorluq qabiliyyətinə malikdir. Yəni, onu yatım istiqamətində davam etdirəndə öz keyfiyyətini saxlayır. Layın yatım xəttini əks istiqamətdə davam etdirsək, o öz keyfiyyətini itirmiş olur. Yəni, bu xətt artıq yatım xətti yox, qalxım xətti, və ya yoxuş xətti adlanır.
Yatım xətti ilə onun üfüqi müstəvi üzərindəki proyeksiyası arasında qalan bucağa yatım bucağı deyilir.
Lay səthilə üfüqi müstəvi arasında istənilən sayda müxtəlif qiymətə malik n sayda bucaq ola bilər. Ancaq bunlardan biri layın fəza vəziyyətini müəyyən edə bilər. Bu layın həqiqi yatım bucağıdır.
Layın həqiqi yatım bucağı, həqiqi yatım xətti və onun üfüqi müstəvi üzərindəki proyeksiyası arasında qalan bucağa deyilir. Biz qeyd etdik ki, layın istənilən sayda görünən yatım xətti ola bilər. Görünən yatım xətti və onun üfüqi müstəvi üzərindəki proyeksiyası arasında qalan bucağa görünən yatım bucağı deyilir. Həqiqi yatım bucağı 0º-90º-yə qədər dəyişir. Görünən yatım bucağı, bir qayda olaraq, həqiqi yatım bucağından həmişə kiçik olur. Görünən yatım bucağı sıfırdan həqiqi yatım bucağına qədər dəyişir.


Ədəbiyyat
1.Mixaylov A.Y. Struktur geologiya və geoloji xəritəalma. Moskva, Nedra, 1973, 1084 (rus dilində);
2.Pavlinov V.N. Struktur geologiya və geoloji xəritəalma geotektonikanın əsasları ilə. Moskva, Nedra, I hissə, 1979 (rus dilində);
3.Orucov V.Ə., Hüseynov H.M. Struktur geologiya və geoloji xəritəalma. Maarif, 1985;
4.Patrice F. Rey. İntroduction to Structural Geology.(ingilis dilində)
5. K. Seyferta. Struktur geologiya və plitələr tektonikası. I, İİ, III tom , 1991