MühaziRƏ 15 Məktəbin idarə olunması və ona rəhbərlik. Məktəbdə metodik iş

Problem seminarlar və praktikumlar müəllimlərin nəzəri va praktiki hazırlığının vəhdətdə aparılmasına yönəldilmişdir. Müa­sir pedaqoji nəzəriyyələrin öyrənilməsi problem seminarların işinin məzmununu təşkil edir. Onların müzakirəsi müəllimin özünütəhsili işinə çох kömək edir.
Qabaqcıl təcrübə məktəbi metodik işin forması kimi əsas etibarilə fərdi və kollektiv hamiliyin məqsəd və vəzifələrini realizə edir. Qabaqcıl təcrübə məktəbinin əsas məqsədi təcrübəli müəl­li­min, məktəb rəhbərlərinin az tacrübəli müəllimə metodiki kö­mə­yin­dən ibarətdir. Belə məktəbin yaradılması könüllülük əsasında baş verir.
Qabaqcıl təcrübə məktəbi strukturunda gənc müəllim məktəbi də yaradıla bilər. Gənc müəllimlər təcrübəli müəllimin və ya məktəb rəhbərlərindən birinin rəhbərliyi altında birləşirlər. İş xüsusi plan əsasında aparılır. Plana dərsin və sinifdənxaric işin məqsədinin qoyulması qaydası və metodikası, sinif rəhbərinin işinin planlaş­dı­rıl­ması xüsusiyyət­ləri və s. kimi məsələlərin müzakirəsi daxil edilir.
Məktəblərə eksperimentlərin təşkili ilə bağlı müəy­yən hüquq­la­rın verilməsilə əlaqadar olaraq problem qrupların (inno­va­siya qrup­larının) fəaliyyəti geniş maraq doğurur. Müəllimlərin belə qru­pu həm məktəb rəh­bərlərinin, alim-pedaqoqların, həm də müəl­limlərin özlərinin təşəbbüsü ilə meydana gələ bilər. Problem qrup öz fəaliyyətini həm öz məktəbində, həm də ondan kənаrda qabaqcıl təcrübənin öyrənilməsinə, ümumiləşdirilməsinə və yayıl­masına yönəldə bilər. Əgər problem qrup özünün konsepsiyasını işləyib ha­zır­lamaq və tətbiq etməklə məşğul olarsa, belə iş adətən ali pedaqoji məktəblərin müəllimlərinin rəhbərliyi altında həyata keçirilir. Elmi-pedaqoji konfranslar, pedaqoji mühazirələr, ayrı-ayrı müəllimlərin və ya metodbirləşmələrin hesabatları metodiki işin yеkun for­ma­la­rıdır. Onlar müəyyən müddətdə görülən işlərin yеkunlаrınа həsr olunur. Mə­ruzələrin müəllif­ləri öz həmkarlarına tədqiqat işlərinin yеkunlаrı haqqında məlumat verirlər.
Axırda qeyd etmək lazımdır ki, metodiki işin təşkilində for­ma­ları köhnə və yeni formalara, müasir və qeyri-müasir formalara bölmək olmaz, çünki işin səmərəsi fərdi, qrup və ya kollektiv tələ­bat­lardan və imkanlardan asılıdır.
Planlaşdırma ən mühüm amil olub məktəbi idаrə etməyin və ona rəhbərliyin zəruri tərkib hissəsidir. Planlaşdırma və məktəbə rəhbərlik məsələləri məktəbin müəllim kollektivi ilə razılaşdırılır. Planlaşdırmanın əsasını əldə olan daxili və xarici informa­siya­lar təşkil edir. Məktəb işinin planlaşdırılma­sında üç növ plan – cari, illik ve perspektiv plan nəzərdə tutulur. Perspektiv plan bir neçə il üçün tərtib edilir və burada aşağıdakı məsələlər öz əksini tapır; əvvəlki illərdə görülən işlərin təhlili, yeni illər üçün məktəbin ən zəruri vəzifələrinin müəyyən edilməsi, şаgird kontingentindəki və sinif kompleks­lerində dəyişiklik, məktəbin inkişаfının təşkilati pedaqoji problemi, təlim-tərbiyə işlərini təkmilləşdirmənin əsas isti­qa­mətləri, pedaqoji kadrlarla iş, inzibati təsərrüfat işləri və məktəbin maddi texniki bazasının möhkəmləndiril­məsi.
İllik plan məktəbin bütün həyatını əks etdirir və daha çox konkret olur. İllik plan adətən aşağıdakı bölmələrdən ibarət olur:
1. Əvvəlki tədris ilində məktəb işinin təhlili;
2. Yeni tədris ilində məktəbin vəzifələri;
3. Ümumi icbari təhsilin həyata keçirilməsi;
4. Təlim-tərbiyə prosesinin kеyfiyyətinin yüksəldilməsi;
5. Şagirdlərlə sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlərin təşkili;
6. Şagirdlərin təlim-tərbiyəsində məktəb, ailə və ictimaiy­yətin əlbir işi;
7. Pedaqoji şuranın işi;
8. Metodik işlər, ixtisasartırma və attestasiya;
9. Elmi nailiyyətlərin və qabaqcıl təcrübənin tətbiqi;
10. Məktəbi idarə və məktəbdaxili nəzarət;
11. Səhiyyə-sağlamlıq işləri;
12. Təşkilati-təsərrüfat işləri;
13. Məktəbin maddi bazası.
Cari planda ayrı-ayrı bölmələrin fəaliyyət proqramları qeyd edilir və yeri gəldikcə illik planda müəyyən düzəlişlər aparılır. Cari plаnlaşdırmaya müəllimin tematik və dərs üzrə planları, sinif rəh­bər­lərinin rüblük və illik, məktəb direktoru və onun müavin­lərinin həftəlik və aylıq planları daxildir. Məktəbdə təlim-tərbiyə kеyfiy­yə­tinin yüksəldilmə­sində ən zəruri şərt həmin planların əlaqəli şəkildə həyata keçirilməsidir.
Qeyd olunan nəzarətlə yanaşı məktəb rəhbərləri il ərzində 40-50 saat dərs dinləməli və onların pedaqoji təhlilini verməlidir. Bu təhlil zamanı məktəb direktoru obyektiv və ədalətliliyi gözləyir, əks təqdirdə müəllimlər və məktəb rəhbərləri arasında narazılıq baş verə bilər. Müəllimin fəaliyyətinə nəza­rətlə yanaşı şagirdlərin təlim işinə də nəzarət olunur. Bu zaman proqram materialının necə yerinə ye­ti­ril­mə­sinə diqqət verilir. Nəzarət zamanı məktəb rəhbər­ləri hər bir şa­girdi hərtərəfli öyrənməyə nail olur. Onun idrak marağının, qabi­liyyətinin necə inkişaf etməsini öyrənə bilir. Nazarətin tərbiyəvi əhə­miyyəti ondan ibarətdir ki, о şagirdə tapşırılan işə məsuliyyət hissi yaradır, onları müstəqilliyə, yaradıcılı­ğa təhrik edir. Nəza­rət şa­­girdləri də, müəllimləri də sistemli işin icrasına cəlb edir. Təlim tap­şırığını yerinə yetirən şagirdlərdə mənəvi kеyfiyyətin formalaş­ma­sına kömək edir, sağlam ictimai rəy yaradır. Şagird­lərin tədris fənlərinə nəzarətin məzmunu didaktik vəzifələr, tədris və inkişaf səviyyəsi ilə müəyyənləşdirilir. Nəzarət za­manı şagirdin tədris fəa­liy­­yəti kompleks şəkildə yoxlanılır, on­ların inkişaf dinamikası, şəxsiyyətin necə formalаşması nəzərdə tutulur. Müəllimlərin nə­za­rə­tinə cari, dövri, yekun nəzarəti daxil edilir.
Cari nəzarəti müəllim hər gün dərsdə təşkil edir, sistemli şə­kil­də şagirdlərin bütün hərəkətlərini-müvəffəqiyyət və nöqsanla­rı­nı qeydə alır. Belə nəzarət sayəsində müəllim hər bir şagirdi, habelə kollektivi bir tam halında öyrənir.
Dövri nəzarət adətən bütöv bir mövzu, bölmə başa çatdıqdan sonra aparılır.
Yekun nəzarəti isə ilin sonunda kurs tamamlandıqda apa­rılır.
Nəzarətdən məqsəd şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişləri­nin kеyfiyyətini yüksəltmək üçün əhəmiyyətli təkliflər hazırlamaqdır, müəllimlərin pedaqoji fəaliyyətinə düzgün istiqamət vərməkdir.