Mühazirə 15 Valın fırlanmasının bujaq sürətinin verijiləri

---

İnformasiyanın Alınmasının Fiziki Əsasları 
Mühazirə 15 
Valın fırlanmasının bujaq sürətinin verijiləri 
Valın fırlanmasının bujaq sürətini ölçən qurğuya taxometr deyilir. 
Uyğun olaraq valın fırlanmasının bujaq sürətini elektrik siqnalına 
çevirən verijilərdən istifadə olunur ki, bunlar da qaz turbin 
mühərriklərində 2000 dövr/dəq, daxili yanma mühərrikli təyyarələrdə 
isə, yəni porşenli mühərriklərdə, 4000 dövr/dəq.-yə qədər fırlanmanın 
bujaq sürətini ölçə bilər. Bundan başqa taxometrlər avtopilot recimində 
işləyə bilən təyyarələrdə əks əlaqə dövrəsinin verijiləri kimi də istifadə 
olunur. 
Valın fırlanmasının bujaq sürətinin ölçülməsi üsulları 
 
Mərkəzdənqaçma 
metodu. 
Mərkəzdənqaçma 
metodu 
mərkəzdənqaçma qüvvəsinin ətalətli jisimlərin fırlanmasının bujaq 
sürətindən asılılığına əsaslanır. İki tip mərkəzəqaçma taxometri vardır. 
Konusşəkilli taxometr və halqaşəkilli yükə malik taxometr. Bu 
taxometrlərin sxemləri şəkil 1a və b-də verilmişdir.
Konusşəkilli taxometrlərdə fırlanan oxa diyirjəkli yastıqlar 
vasitəsilə bir neçə yük (2,3,4) bərkidilir. Fırlanma sürəti olduqda 
mərkəzdənqaçma qüvvəsinin hesabına bu yüklər simmetrik olaraq 
mərkəzi oxdan aralanırlar. Yüklə bağlı olan 2 muftası ox boyunja 
sürüşür və yayı sıxır. Bu o vaxta qədər davam edir ki, yayın elastiklik 
qüvvəsi mərkəzdənqaçma qüvvəsi ilə tarazlaşsın. Muftanın sürüşməsinin 
S bujaq sürətindən asılılığı aşağıdakı düstur ilə verilir. 

---

2
1
2
0
2
0
0
4
)
(
4
2
1
)
(

C
S
r
l
Z
S
Z
nm
S













(1) 
bqrada: n-yüklərin sayı, m-yükün kütləsi, J
1
-yayın xətti sərtlik əmsalı, 
Z
0
-sərbəst halda yayın uzunluğu, r
0
-fırlanma olmadığı halda hərəkətli 
muftadan oxun artmasına qədər olan məsafə, l-çiyinlərin uzunluğudur. 
Şək.1. Mərkəzdənqaçma taxometrlərinin sxemi: a-konusşəkilli;
b-halqaşəkilli; 1-yüklər, 2-mufta, 3-yaylar, 4-əqrəb, 5-ötürmə 
mexanizmi, 6-halqa, 7-val, 8-ox, 9-yay, 10-əqrəb, 11-ötürmə 
mexanizmi. 
Yayın uzunluğuna nəzərən kiçik sürüşmələri 
s
nəzərə almamaq 
olar. 
2
2
1
2
0
2
0
0
4
4
2
1


A
C
Z
l
r
nmZ
S












(2) 

---

2

A
S

(2) ifadəsindən alınır ki, mərkəzdənqaçma taxometrləri kvadratik 
xarakteristikaya malikdir.