Mühazirə 4 Şumer dili

Hallar Sumer Türk
Adlıq -Ø -Ø

Yönlük -e -a, -ə

Çıxışlıq -ta -dan, (-da-n)

birgəlik -da, -be-da -la, (bı-la)

müqayisə -gim, -gi -gibi, -kimi

Saylar: Sumer Türk

3 uš (weš) üç

6 àš al-te (ş~l)

10 u on

30 uš-u üç-on
Şəxs əvəzlikləri :
I Şəxsin təki ma-e, mà mə-n (mən)

II Şəxsin təki za-e, za, zé sə-n (sən)

III Şəxsin təki e-na, a-ne o, ol, an

Hal şəkilçiləri bəzi sumer deyimlərində türk morfoloji düzümünə uyğun gəlsə də, əksər hallarda təyin edən sözə qoşulduğu üçün fərqlənir:

Sumercə: šag4-ta ursag-me-en; sipad-men

Türkcə: ürək-dən igid-mən «igid-əm»; çoban-mən «çobanam»

Sumercə: e dingir qal-qal-ene-ak-a

Türkcə: ev tanrı böyük-böyük (+ yiyəlik hal + yerlik hal)

«ulu tanrılar(ın) məbəd-in-də

Nümunə üçün XIX əsrə aid sumer sənədində keçən bir cümlədə işlənmiş sipa=çoban, dingir=tanrı, itel=itir kimi sumer-türk ortaq sözlərinin aydın görünən qramatik və oxunuş fərqinə baxaq:

u.udu.há i-na qá-ti-šu a-wi-il-dingir.iškur sipa i-te-el-a-ni-im

«çoban Avil-Adad qoyunları əlindən itirdi»

Sumer və türk dillərində söz sırasının fərqini əks etdirən Kİ.TUŠ (akadca šubtu) «oturulan yer» düzəltmə sözü sumer dilində ki «yer» və tuš- «düşmək» ardıcıllığı ilə, azər türkcəsində isə feil+şəkilçi tüş(ər)gə ardıcıllığı ilə düzəlir. Sumer dilinin söz yaradıcılığındakı sıra fərqi aşağıdakı misallarda aydın görünür:
sag «baş», gig «qara» > sag-gig (baş-qara) > sag-gig «qarabaş»

ur «it» > ur-sag (it-baş) > ursag «igid»

bara «qır» > ur-bara (it-qır) > urbara «börü»

max, qal «böyük» > ur-max (it-böyük) > urmax «aslan»

lu «adam» > lu-qal(adam-böyük) > luqal «hökmdar»
Sumer dilində elə sözlər var ki, onların azər türkcəsində qarşılığını tapmaq çətinlik törətmir, çünki məna və səs uyğunluğu çox dəyişməmişdir.

Məsələn;