Mühazirə 8: Elevatorların konstruksiyaları və layihələndirilmə xüsusiyyətləri

Çalovlu elevatorun hesabı

Vahid uzunluqdakı çalovun həcmi (l/m) məhsuldarlıqdan Q (t/saat) asılı olaraq aşağıdakı kimi təyin olunur.

(20.6)
Burada V-çalovun sürətidir, m/san;  - çalovun doluluq əmsalıdır; -nəql olunan yükün səpmə çəkisidir, t/m³; i_o-çalovun həcmidir; l; a_j-çalovun addımıdır, m.
Çalovun eni B_j onun həçmindən (i_o=i_na_j)asılı olaraq Cədvəl 20.1-dən seçilir.
Parça-parça yük nəql olunarsa çalovun aşırımı A aşağıdakı sərtə görə yoxlanılır:

Burada A_min- çalovun aşırımının minimum qiymətidir, Cədvəl 20.1-də verilir; a_max-nəql olunan yükün material parçalarının maksimum ölçüsüdür; K_k -əmsaldır, adi yüklər üçün K_k=2…2,5, növləşdirilmiş yüklər üçün isə K_k=4…5 götürülür.
Çalovlu elavatorun lövhəli zənciri üçün, zəncirin addımı və ulduzjuğun dişlərinin sayı, çalovun addımından asılı olaraq Cədvəl 20.2-dən seçilir.
Elevatorun vahid uzunluğundakı yükün çəkisi aşağıdakı kimi tapılır

Elevatorun hərəkət edən hissənin vahid uzunluğunun çəkisi aşağıdakı kimi tapılır:
Lentli elevatorlar üçün:

Burada q_l-lentin vahid uzunluğunun çəkisidir, kq/m; q_r-vahid uzunluqda yerləşən çalovun çəkisidir, kq/m.
Cədvəl 20.1. Dövlət standartına görə çalovlu elevatorlarının növü və əsas ölçüləri

Çalovun növü	Çalovun işarəsi	Çalovun ölçüləri, mm				X-X xətti üzrə çalovun həcmi, l
		Bj	A	h	r
Girdələnmiş dərin	Q	100 125 160 200 250 320 400 500 650 800 1000	75 90 105 125 140 175 195 235 250 285 310	80 95 110 135 150 190 210 255 275 335 355	25 30 35 40 45 55 60 75 80 85 95	0,2 0,4 0,6 1,3 2,0 4,0 6,3 12,0 18,0 32,0 45,0
Girdələnmiş dayaz	M	100 125 160 200 250 320 400	50 65 75 95 120 145 170	65 85 100 130 160 190 220	25 30 35 40 55 70 85	0,1 0,2 0,35 0,75 1,4 2,7 4,2
İtiuclu yan istiqamətləndiri ilə	O	160 200 250 320 400 500	105 125 140 165 225 280	155 195 195 245 310 390	- - - - - -	0,65 1,3 2,0 4,0 7,8 16,0
Girdələnmiş yan istiqamətləndiri ilə	J	320 400 500 650 800 1000	165 215 270 340 435 435	235 305 385 485 615 615	60 80 100 125 160 160	6,4 14,0 28,0 60,0 118,0 148,0

Zəncirli elevatorlar üçün:

Burada q_z- zəncirin vahid uzunluğunun çəkisidir, kq/m; zəncirin kataloqundan seçilir.
Vahid uzunluqda yerləşən çalovun çəkisi
olur.
Burada G_c- bir çalovun kütləsidir, kq; (Cədvəl 20.3). a_k-çalovun addımıdır, m; k1,14- bərkitmə detallarının çəkisini nəzərə alan əmsaldır.

Cədvəl 20.3. Şaquli elevatorların çalovunun təxmini kütləsi

Çalovun eni, mm	Çalovun divarının qalınlığı,mm	Çalovun kütləsi, kq
		Girdələnmiş çalov		Yan istiqamətləndiriçili çalov
		dərin	dayaz	itiuçlu	girdələnmiş
160	2	0,9	0,7	1,2	-
250	3	3,0	2,0	3,0	-
320	3	4,4	4,1	4,4	-
400	4	9,0	9,0	9,5	15,3
500	4	-	-	14,7	24,7
650	5	-	-	-	45,5

Cədvəl 20.4. K əmsalının qiyməti

Elavatorun hesabı məhsuldarlığı, t/saat	lentli		bir zənçirli		iki zənçirli
	Çalovun növü
	dərin və dayaz	itiuçlu	dərin və dayaz	itiuçlu	dərin və dayaz	itiuçlu
10-a qədər	0,6	-	1,1	-	-	-
10…25	0,5	-	0,8	1,1	1,2	-
25…50	0,45	0,6	0,6	0,85	1,0	-
50…100	0,4	0,55	0,5	0,7	0,8	1,1
100-dən çox	0,35	0,5	-	-	0,6	0,9

Cədvəl 20.5 K_zaç əmsalının qiyməti

Elevatorun parametrləri		Elevatorun növü
		Lentli və bir zənçirli					iki zənçirli
Çalovun hərəkət sürəti, m/san		0,5	0,75	1,0	1,25	1,6		0,6	0,75	1,0	1,25	1,6
Tozvari həbşəkilli, dənəvari və xırda dənəvari yüklər üçün	Kzaç	2,0	1,5	2,0	2,5	3,0		1,35	1,0	1,25	1,5	2,0
Orta və iri parçalı yüklər üçün		3,0	2,5	3,0	4,0	5,0		1,75	1,5	1,75	2,5	3,0

Cədvəl 20.6. J əmsalının qiyməti

Elevatorun növü	C
Lentli	1,5
Zəncirli, girdələnmiş çalovlu	1,1
Zəncirli, itiuclu çalovlu	1,0

Elevatorun hərəkət edən hissənin vahid uzunluğunun çəkisini təxmini olaraq aşağıdakı kimi də tapmaq olar:

Burada Q-elevatorun məhsuldarlığıdr, t/saat; k-ədədi əmsaldır, Cədvəl 20.4-dən seçilir.
Yükləmə zamanı çalov yükə daxil olarkən yaranan müqavimət.
W_zaç=qK_zaç
Burada K_zaç- çalov yükə daxil olarkən yaranan müqaviməti nəzərə alan əmsaldır, Cədvəl 20.5-dən seçilir.
Elevatorun aparan valındakı güjü ilkin variantda aşağıdakı kimi tapmaq olar

Burada H-yükün qaldırma hündürlüyüdür, m; C-çalovun ağırlıq mərkəzinin dartma elementinə nəzərən konsol yerləşdiyindən yaranan müqaviməti dəf etməyə sərf olunan enerci sərfini nəzərə alan əmsaldır, Cədvəl 20.6-dan seçilir.
Aparan barabandakı jevrəvi qüvvə tapılır

Lentin ilkin seçilməsi üçün lazım gələn qüvvə aşağıdakı kimi hesablanır:

Burada e^- dartma amilidir; e=2,718-natural loqarifmanın əsasıdır; - lent ilə baraban arasındakı ilişmə əmsalıdır; - lentin barabanı əhatə buçağıdır.
Lentin tələb olunan araqatlarının sayı aşağıdakı kimi tapılır:
olmalıdır.
Burada K_o=0,9- çalovu bərkitmək üçün ajılmış yüva ilə lentin zəiflədildiyini nəzərə alan əmsaldır; n_o- ehtiyat əmsalıdır, Cədvəl 15.10-dan seçilir; K_p- lentin araqatlarının möhkəmlik həddidir, Cədvəl 13.1-dən seçilir.
Araqatların tapılmış sayı aşağıdakı şərtə yoxlanılır

Burada D_ab- aparan barabanın diametridir (20.2), (20.3), (20.4), (20.5) ifadələrinin biri ilə tapılır.
Elevatorlar üçün dartma zənçirinin ilkin seçilməsi qırıjı qüvvəyə görə aparılır.
Qırıçı qüvvə aşağıdakı kimi götürülür:
Birzəncirli elevatorlar üçün:

Burada F_t- aparan ulduzjuqdakı jevrəvi qüvvədir
İkizəncirli elevatorlar üçün:

Şaquli elevatorların xarakterik nöqtələrində dartma elementinin gərilməsinin tapılmasına baxaq (şəkil 20.11).

Dartma elementinin minimum gərilmə qüvvəsi «1» nöqtəsində olajaqdır: Smin=S1. 2 nöqtəsində gərilmə qüvvəsi S2=Kd S1+Wzaç olur. Burada Kd -dönmədən yaranan müqavimətdən dartma elementinin gərilməsinin artdığını nəzərə alan əmsaldır (14.26) düsturuna bax. 3 nöqtəsindəki gərilmə qüvvəsi S3=S2+(q+qk)H 4 nöqtəsindəki gərilmə qüvvəsi S4=S1+qkH Lentli elevatorlarda lentin baraban üzərində sürüşməməsi üçün S3S4e^olmalıdır. Barabandakı (ulduzjuqdakı) müqaviməti nəzərə almaqla, dartma qüvvəsi aşağıdakı kimi tapılır: Yükün faktiki nəql olunma sürətindən asılı olaraq elevatorun məhsuldarlığı dəqiqləşdirilir: t/saat

Şəkil 20.11 Elevatorların hesablama sxemi İ-intiqal; TQ-tarımlıq qurğusu

Faktiki məhsuldarlıq veriləndən 10%-ə qədər fərqlənə bilər.
(20.1) ifadəsinə görə elevatorun qütb məsafəsi tapılır və boşaltmanın növü müəyyənləşdirilir.
Elevatorun qalan hesabı dartma üzvülü fasiləsiz nəqliyyat maşınlarına anoloci aparılır.