Mühazirə Ali məktəb pedaqogikasının predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları

Praktik işlər. Praktik işlər tələbələrin müstəqil iş növlərindən biri olub nəzəri bilikləri dərinləşdirmək, zəruri bacarıq və vərdişlər formalaşdırmaq məqsədi güdür. Praktik iş yunanca “praktikos” sözündən götürülərək “fəaliyyətli” mənasını verir. Bu məşğələlər nəzəriyyə və təcrübənin əlaqələndirilməsinə, biliklərin konkretləşməsinə və möhkəmlənməsinə, tələbələrin zehni qüvvələrinin və müstəqilliyinin inkşafına kömək göstərir. Praktik məşğələlərin məzmunu çoxcəhətli olub, fənnin xarakterindən aslıdır: müşahidələr aparmaq, çalışmalar, məsələ və misal həlli, ölçmə və hesablama işləri, sxem, cədvəl, qrafik tərtibi, tətbiqi xarakterli tapşırıqlar, eksperiment qoymaq, oxu, tərcümə, təcrübəçilik və konstruktorluq işləri və s. bu qəbildəndir. Müəllim fənndən, mövzudan asılı olaraq praktik iş növlərini seçib tətbiq edir. Məsələn, coğrafiyadan bu işlərin köməyi ilə coğrafi və topoqrafik xəritələri oxumaq, müəyyən coğrafi səthin planını tərtib etmək, təbiətdə müxtəlif müşahidələr (meteoroloji, hidroloji, geomorfoloji və s.) aparmaq və s. bacarıqlar aşılanır. Praktik məşğələlərin quruluşu bir çox cəhətdən, seminar məşğələləri ilə ümumilik təşkil edir: giriş, əsas və yekun mərhələlər. Praktik məşğələlərin səmərəli təşkili üçün müəyyən şərtləri gözləmək lazımdır:
a) tələbələr praktik işə ciddi hazırlaşmalı, tətbiq ediləcək nəzəri bilikləri yaxşı mənimsəməlidirlər;
b) müəllim praktik işlərin yerinə yetirilməsi priyomları ilə tələbələri tanış etməlidir; c) işin icrası üçün lazım olan vəsait, alət və avadanlıqlar əvvəlcədən hazırlanmalı və tələbələrin hamısı təmin olunmalıdır;
ç) müəllim tələbələrin müstəqilliyini məhdudlaşdırmadan işlərin icrasına nəzarət etməli, zəruri hallarda istiqamət verməlidir;
d) görülən işlər ciddi təhlil olunub obyektiv qiymətləndirilməlidir.
Laborator məşğələlər. Laborator məşğələlər tələbələrin müstəqil iş növlərindən biri olub, onların xüsusi alət və cihazlarla təcrübə və müşahidələr aparmasını nəzərdə tutur (latınca “laboratorium” - əmək, iş deməkdir). Belə məşğələlər təlim prosesində böyük əhəmiyyətə malikdir. Onların vasitəsi ilə öyrənilən nəzəri biliklər təcrübəyə tətbiq olunaraq daha da dərinləşir, konkretləşir, tələbələr cihaz və alətlərlə işləmək və təcrübə qoymaq, nəticələr çıxarmaq bacarıqlarına yiyələnirlər. Onlarda elmə, elmi-tədqiqata maraq yaranır. Bu da gələcəkdə elmi fəaliyyətə hazırlaşan tələbə və magistrlər üçün çox vacibdir. Laborator məşğələlər müxtəlif vəzifələri yerinə yetirir: -nəzəri biliklərin müasir texniki baza əsasında tətbiqini öyrətmək;
- gələcək mütəxəssis üçün zəruri olan bacarıq və vərdişlər formalaşdırmaq;
- tələbələrdə tədqiqatçılıq maraqları və qabiliyyətini inkişaf etdirmək.
Laborator məşğələlər iki növdə olur: frontal məşğələlər və praktikumlar. Frontal məşğələlər zamanı qrupdakı bütün tələbələr hər biri ayrılıqda (yaxud cüt tərkibdə) eyni təcrübəni, eyni işi yerinə yetirirlər. Belə təcrübələr mövzunun keçirilməsi ilə eyni vaxtda aparılır. Praktikumlar (səpəli məşğələlər) cihazların sayı az olduqda kiçik qrup tərkibində, həm də müəyyən mövzular və bəhs bitirdikdən sonra keçirilir. Belə məşğələlərdə daha mürəkkəb tapşırıqlar yerinə yetirilir. Məsələn, kondensatorun həcminin ölçülməsi, işıqlanma qanunlarının öyrənilməsi (fizika), üzvi və qeyri-üzvi maddələrin sintezi, istilik, torpaq və ərzaq məhsullarının tədqiqi (kimya) və s. Laborator məşğələlərin quruluşu praktik məşğələdəki mərhələlərə uyğun gəlir: giriş, işin icrası, nəzarət, yekun mərhələləri. Laborator məşğələnin səmərəli təşkili üçün müəyyən pedaqoji şərtlərə əməl edilməlidir:
a)tələbələrin məşğələlərə nəzəri hazırlığını təmin etmək;
b) onların müstəqilliyini, tətqiqatçılıq maraqlarını stimullaşdırmaq, təcrübə və eksperimentlərə yaradıcılıq, tədqiqat elementləri daxil etmək;
c) tələbələri elmi idrak metodları, eksperimentin ümumi metodikası ilə silahlandırmaq;
ç) onları təlimdənkənar elmi işlərə ‒ elmi dərnəklərə, tələbə elmi cəmiyyətinə cəlb etmək, tələbələrə öz səviyyələrinə uyğun fərdi-diferensial yanaşmanı həyata keçirtmək;
d) tələbələrin tədqiqatçılıq maraqlarını peşə-ixtisas yönümü ilə əlaqələndirmək. Təlimin nəzərdən keçirilən praktik formaları düzgün təşkil edildiyi şəraitdə nəzəri bilikləri təcrübəyə tətbiq etmək, onlardan əməli peşə fəaliyyətində müstəqil və yaradıcı şəkildə istifadə etmək bacarıqlarının formalaşmasında mühüm rol oynaya bilər.