Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən

fazaların sayına görə müxtəlif cür olur:
Məsələn,
1.
Sistemlər komponentlərin sərbəstlik dərəcəsinə 4 cür olur.
 S = 0 olduqda, invariant, yəni, variantsız
 S = 1 olduqda, monovariant,
 S = 2 olduqda, bivariant,
 S > 2 olduqda isə polivariant sistem adlanır.
2.
Sistemlər

komponentlərin sayina görə sistemlər 3 cür olur.
 K = 1 – birkomponentli,
 K = 2 – ikikomponentli
 K = 3 və ya K = n – 3 və daha çox komponentli sistem.
3.
Sistemlər fazaların sayına görə 3 cür olur.
 f = 1 bir fazalı
 Ф = 2 iki fazalı
 Ф = 3 və ya Ф = n – 3 və daha çox fazalı sistem.
Bunlara misallar göstərək:
1) Su+buxar sistemi – iki fazalı (F=2), bir komponentli (K=1) olduğündan,
bunun sərbəstlik dərəcəsi S=1 olub, monovariant sistem əmələ gətirir.
2) Buz+su+buxar sistemi – üç fazalı (f=3),bir komponentli (k=1) sistem
olduğundan, bunun bunun sərbəstlik dərəcəsi S=0 olub, variantsız sistem
adlanır.(P=0,006; T=0,01
0
C )
Bu halda sistemin tarazlığını saxlamaq üçün amillərdən heç biri dəyişdirilə
bilməz. Əgər 1 amil dəyişdirilərsə, onda tarazlıqda olan fazalardan biri yox olur.

---

---

Əgər monovariant, bivariant və ya polivariant sistemlərin halını müəyyən edən

amillərdən biri müəyyən hüdudda ixtiyari dəyişərsə, onda nə fazaların sayı, nə də
sistemin halı dəyişməz.
Əgər f = 1 və K = 1 olarsa, onda S= 2 olar. Bu o deməkdir ki, hər iki amil
(T və P) müəyyən intervalda ixtiyari dəyişsə belə, nə fazaların sayı dəyişməz, nə
də sistemin tarazlıq halı pozulmaz.
MÜHAZİRƏ 5 
Birkomponentli Sistemlərin Ümumi Xarakteristikası Suyun Hal Diaqramı 
Birkomponentli sistemlərdə ayrı-ayrı fazalar eyni maddənin müxtəlif aqreqat
halından ibarətdir.
İki və daha cox fazadan ibarət olan sistemlər Heterogen sistelər
adlanır.Sistemin tərkibi,fiziki və kimyəvi xassələri eyni olub digər hissələrindən
səthlə ayrılan hissələrinin cəminə faza deyilir.Məs., icərisində buz qırıntıları olan
olan su heterogen sistemdir və bütün buz qırıntıları birlikdə bir fazadır.
Sistemdə fazaların sayını dəyişmədən sərbəst dəyişə bilən parametrlərin
sayına həmin sistemin sərbəstlik dərəcəsi deyilir. Əgər sistem k sayda

komponentdən və f sayda fazadan ibarətdirsə və sistemə təsir göstərən xarici
amil

yalnız temperatur və təzyiqdirsə , onda sistemin sərbəstlik dərəcəsi
S=k-f+2
(1)
olar.(1) tənliyi Gibbsin fazalar qaydasını ifadə edir.
Eyni bir maddənin 2 müxtəlif aqreqat hallarından ibarət fazalar arasındakı
tarazlığa baxaq. Bunlara misal olaraq bərk maye; maye buxar ; bərk
buxar tarazlığını göstərmək olar. Əgər hər hansı bir təzyiq və temperaturda
fazalar tarazlıqdadırsa, onda
𝑑𝑝
𝑑𝑇
=
∆𝐻
𝑓.𝑘
𝑇(𝑉
2
− 𝑉
1
)
(2)
Olur. (2) tənliyi KLAUZİS-KLAPEYRON tənliyi adlanır.Burada
∆𝐻
𝑓.𝑘
-faza

kecidinin entalpiyası ;
𝑉
1
və V
2
- birinci və ikinci fazaların molyar həcmləridir.
Muxtəlif faza kecidləri ücün tənlik aşagıdakı formada olur.
a) bərk

maye tarazlığı ücün
𝑑𝑝
𝑑𝑇
=
∆𝐻
ə𝑟
𝑇(𝑉
𝑚𝑎𝑦𝑒
− 𝑉
𝑏ə𝑟𝑘
)
b) maye

buxar tarazlığı ücün
𝑑𝑝
𝑑𝑇
=
∆𝐻
𝑠𝑢𝑏
𝑇(𝑉
𝑏𝑢𝑥
− 𝑉
𝑚𝑎𝑦𝑒
)
c) bərk

buxar tarazlığı ücün

---

---

𝑑𝑝
𝑑𝑇

=
∆𝐻
𝑠𝑢𝑏
𝑇(𝑉
𝑏𝑢𝑥−
𝑉
𝑏ə𝑟𝑘