Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən

MÜHAZİRƏ 2 
Kimyəvi reaksiyanın molekulyarlığı və tərtibi . Vant – Hoff 
qaydası
.
Reaksiyalar molekulyarlığa və tərtibə görə təsnif olunurlar. Reaksiyanın
molekulyarlığı reaksiyanın elementar aktında iştirak edən molekulların sayını
göstərir.Reaksiyalar 1, 2, 3 (mono , bi , tri ) molekulyar olur .Trimolekulyar
reaksiyaiarın sayı cox azdır .Qeyd edək ki, əksər hallarda reaksiyanın tərtibi və
molekulyarlığı üst – üstə düşmür. O halda reaksiyanın tərtib və molekuiyarlığı üst
– üstə düşür ki , reaksiyalar elementar olsun . Yəni , bir mərhələdə baş versin .
Kimyəvi reaksiyaların tərtibi və molekulyarlığı fərqləndirilir . Reaksiyanın tərtibi
reaksiyanın sürətinin qatılıqdan asılılığına görə müəyyən edilir . Başqa sözlə ,

c

asılılığından müəyyənləşdirilir . Maddələrə görə tərtiblərin cəmi
reaksiyanın ümumi tərtibini verir
n=n
1
+ n
2
Reaksiyanın tərtibi müsbət və ya mənfi ,tam və ya kəsr , hətta sıfır qiymət ala
bilər . Tam olmayan tərtib bir neçə bir neçə mərhələdə gedən reaksiyalarda
müşahidə olunur . Sıfır tərtibli reaksiyalarda reaksiya sürəti sabit olub zamandan
asılı olaraq dəyişmir.

---

---

Beləliklə reaksiyanın tərtibi formal kəmiyyət olub reaksiyanın kinetik

tənliyi ilə , molekulyarlığı isə real fiziki mənaya malik olub , onun mexanizmilə
təyin olunur.

Reaksiyanın tərtibinin təyini üsulları . 

Kimyəvi reaksiyaların mexanizminin müəyyənləşdirilməsində reaksiya tərtibinin

təyini mühüm rol oynayır. Reaksiya tərtibinin təyini üsullarını ümumi halda iki
yerə bölə bilərik: inteqral və diferensial üsullar.
1) İnteqral üsulların bir necə variantı var .
a) Yerinə qoyma üsulu .
Bildiyimiz kimi , 1,2,3 tərtibli reaksiyaların kinetik tənlikləri inteqral formada
aşağıdakı kimidir :
K
1
=
1
𝑡
ln
𝑐
0
𝑐
(1)
K
2
=
1
𝑡
(
1
𝑐
−
1
𝑐
0
) (2)
K
3
=
1
2𝑡
(
1
𝑐
2
−
1
𝑐
0
2
) (3)
Burada k
1
, k
2
, k
3
– 1 , 2 , 3 tərtibli reaksiyaların sürət sabitləridir . Bu üsulla
reaksiyasiyanın tərtibini müəyyən etmək üçün müxtəlif anlarda maddələrin
qatılıqları tapılır.
Sonra qatılıqların həmin qiymətləri və uyğun zaman yuxarıdakı tənliklərdə
yerinə qoyulur. Əgər (1) tənliyində hesablanmış k-lar sabitdirsə, reaksiya bir
tərtiblidir. (2) tənliyində hesablanmış k-lar sabitdirsə, reaksiya iki tərtiblidir və s..
Məs., mürəkkəb efirin sabunlaşması reaksıyasında müxtəlif zamanlarda
qatılıqların qiymətləri tapılır. Həmin qiymətlərə görə (1) tənliyi üzrə
hesablamalar k üçün 0,0095; 0,0063; 0,0035 qiymətlərini verir. k-nın qiymətləri
fərqli olduğuna görə deyirik ki, reaksiya bir tərtibli deyil. Həmin qiymətlərə görə
(2) tənliyi üzrə hesablanmış k qiymətləri 0,0071; 0,0068; 0,0070 olur. Yəni, k-nın
qiymətləri sabitdir. Deməli, reaksiya iki tərtiblidir.
b) Qrafik üsul. Bildiyimiz kimi,

---

---

bir tərtibli reaksiyalar üçün

𝑙𝑛𝑐 = 𝑓(𝑡) ;
iki tərtibli reaksiyalar üçün
1
𝑐
= 𝑓(𝑡) ;
üç tərtibli reaksiyalar üçün
1
𝑐
2
= 𝑓(𝑡) ;
asılılıqları xəttidir. Bu üsulla reaskiya tərtibini müəyyən etmək üçün aparılır və
müxtəlif hallarda maddələrin qatılıqları tapılır.