MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

İqtisadi nəzəriyyədə iqtisadiyyatın tətbiqi səviyyələri

İqtisadiyyatın tədqiqi səviyyələri də müxtəlif ola bilər. Miqyasından asılı olaraq iqtisadiyyat mikroiqtisadiyyata və makroiqtisadiyyata bölünür. Mikroiqtisadiyyat ayrı-ayrı iqtisadi subyektlərin (müəssisə, firma, istehlakçı, ev təsər­rüfatı, muzdlu fəhlələr, sahibkarlar, ticarətçilər və s.) fəaliy­yəti ilə bağlıdır və o, nə üçün iqtisadiyyatın ən aşağı səviyyəsində məhz bu qərarın qəbul edilməsini anlamağa kö­mək edir. Makroiqtisadiyyat milli iqtisadiyyatın bütövlükdə fəaliyyəti ilə bağlıdır, ümumi iqtisadi prosesləri cəmiyyət səviyyəsində (milli gəlirin istehsalı, işsizlik, inflyasiya və s.) öyrənir və cəmiyyətin çiçəklənməsi üçün dövlətin nə etməli olduğunu göstərir.
Xalq təsərrüfatının ara sistemləri və ya sahələrinin (aqro­sənaye, hərbi-sənaye kompleksləri və s.) davranışını öyrənən mezoiqtisadiyyatı və bütövlükdə dünya təsərrüfatının, dün­ya iqtisadiyyatının davranışını izah edən supermakroiqtisa- diyyatı göstərmək olar.
İqtisadiyyatın çoxmərtəbəli quruluş strukturu barədə əyani təsəvvür yaratmaq üçün onun ən səciyyəvi mərhələlə­rini göstərək. Bunlar şəkil 3.3-də verilib. Hər bir adamın, hər ailənin özünün kiçik iqtisadiyyatı var ki, burada mədaxil və məxaricə müvafiq iqtisadi qərarlar qəbul etmək lazım gəlir. Bura yaşayış yeri, ev təsərrüfatı, şəxsi əmlak, pul və s. daxildir. Buradakı əsas iqtisadi pro­seslər ev işləri, istirahət, qidalanma, uşaqların böyüdülmə- sidir.
İstehsal iqtisadiyyatının əsasını əmtəə və xidmətlər isteh­sal edən müəssisələr (firmalar) təşkil edir.
Milli iqtisadiyyat sahələr quruluşuna malikdir. İqtisadiy­yatın bütün sahə növləri arasında üç ən böyüyünü göstərmək olar: ilkin iqtisadiyyat (bura kənd və meşə təsərrüfatı, balıq­çılıq, mədən sənayesi daxildir); birinci qrup sahələrin məh­sulunun emalı iqtisadiyyatı (neft emalı, metallurgiya, ərzaq sənayesi və s.); istehsalata (nəqliyyat, saxlama, ticarət, rek­lam, informasiya və s.), əhaliyə (məişət, mənzil-komunal xidmətləri, ticarət, paltar, ayaqqabı, mebel təmiri, bərbərxa- nalar və s.), dövlətə müxtəlif xidmətlər göstərən xidməti iqtisadiyyat.
Beləliklə, iqtisadi nəzəriyyə gerçəkliyin əks etdirilməsi və əsas göstəricilərinin təriflər, məfhumlar, kateqoriyalar vasitəsilə mücərrəd ümumiləşdirmələr əsasında təsərrüfat həyatının qanunu, qaydası və ya modeli kimi təqdim edilən sistemli təsviridir.
Ayrı-ayrı iqtisadi nəzəriyyələrin dörd ortaq xüsusiyyətlə­ri var, çünki onların hər biri:
■ iqtisadiyyatdakı hadisə və prosesləri müşahidə etməyə əsaslanır;

• 
  iqtisadi sistemlərin mücərrəd-nəzəri modelləşdirməsidir;
  
• 
  müşahidə olunan hadisələrin nəticələrinin də proqnoz- laşdırılmasını nəzərdə tutur;
  
• 
  təsərrüfatçılıq təcrübəsi üçün tövsiyələr təklif edir.
  

İqtisadi gerçəkliyin inikasının mürəkkəbləşməsi yeni pa-
radiqmaların işlənilməsi ilə müşayiət olunur.
Paradiqma gerçəkliyin əsas xüsusiyyətlərini ifadə edən anlayışlar sistemində əks etdirilmiş ciddi elmi nəzəriyyədir.
Elmi paradiqma özündə əsas ilkin şərtləri, bu və ya di­gər elmdə qəbul edilmiş tədqiqat metodlarını, həmçinin alimlərin elmi problemlərin həlli üsulları haqqında təsəv­vürlərini özündə ehtiva edir. Elmi paradiqmanın tərifini
T.Kun “Elmi inqilabların quruluşu” (M.: Proqress, 1977) ki­tabında vermişdi. Dünya iqtisad elmində son vaxtlara qədər hökmran yer tutan elmi paradiqma XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində A.Smit, D.Rikardo, C.St.Mill, A.Marşall, L.Valrasın əsərlərinin təsiri altında formalaşmışdı. Neoklas- sik nəzəriyyənin tənqidi ilə yanaşı yeni iqtisadi paradiqma- nın hazırlanmasını həvəsləndirən iqtisadi inkişaf prosesləri­nin məzmunu haqqında da yeni biliklər əldə olunmuşdur.
Sonda C.Keynsin sözlərinə müraciət etmək daha düzgün olar: “İqtisadçılar və siyasi mütəfəkkirlərin fikirlərinin - onlar düz də, səhv də deyəndə - əhəmiyyəti düşündüyümüz­dən çox-çox artıqdır. Əslində yalnız onlar dünyanı idarə edirlər”