Mühazirə mətnləri Bakı ­- 2015

1.2. Kursun məqsəd və vəzifələri
Mürəkkəb və ziddiyyətli dəyişikliklərlə səciyyə­lə­nən müasir cəmiyyət həyatının real sosial-iqtisadi pro­ses­lərinin hərtərəfli öyrənilib dərk olunması, eyni za­man­da baş verən yeni meyllərin gələcək nəticələrinin obyektiv elmi-nəzəri prinsiplər mövqeyindən qiymətləndirilməsi zə­­­ruriliyi, iqtisadi nəzəriyyəyə olan marağı getdikcə ar­tır­maq­dadır. Tarixi baxımdan bütün dövrlərdə bu elmin qar­şısında duran əsas məsələ, dünyanın və cəmiyyətin iqti­sa­di quruluşu, onun səmərəliliyi məsələlərinin araşdırıl­ma­sı ol­muşdur.

İqtisadi nəzəriyyənin öyrənilməsində əsas məqsəd əvvələn, yaşadığımız cəmiyyətin və dünyanın iqtisadi in­ki­­şaf qanunauyğunluqlarını daha yaxşı dərk etmək; sonra insanları cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklərin passiv seyr­çi­si deyil, fəal iştirakçısına çevirmək; nəhayət, milli və qlo­bal miqyasda həyata keçirilən obyektiv-subyektiv sə­bəb­lərlə bağlı iqtisadi siyasətin mahiyyətini aydınlaş­dır­maq­dır.

Deməli iqtisadi nəzəriyyənin bir elm kimi məqsədi iq­ti­sadi qanunları (qanunauyğunluqları, prinsipləri, meyl­lə­ri) öyrənmək və onlardan təcrübədə səmərəli istifadə olun­­ması mexanizminin işlənib hazırlanmasıdır. Daha ge­niş anlamda məqsəd, dünyanın və milli təsərrüfatların keç­­dik­ləri sosial-iqtisadi inkişaf yolunun təhlili əsasında, bü­töv­lükdə ictimai istehsalın səmərəli fəaliyyətinin təşki­lini elmi-nəzəri cəhətdən əsaslandırmaqdır.

Bu mənada, təsərrüfat həyatının istehsal, bölgü, is­teh­lak dairəsində iqtisadi nəzəriyyənin prinsiplərinə, qa­nun­larının fəaliyyət mexanizminin xüsusiyyətlərinə bələd olmaq təkcə iqtisadçılar və siyasi xadimlər üçün deyil, həm də işgüzar bizneslə məşğul olanlar, fermerlər, bank iş­çiləri, tələbələr, dövlət məmurları, evdar qadınlar və adi vətəndaşlar üçün faydalıdır. Çünki, “yalnız iqtisadi nə­zə­riy­yənin əsas məsələlərindən başı çıxan insan, qarşılaşdığı problemlərə dair müstəqil fikir söyləyə bilər” (L.Mizes).

Həmin məqsədə çatmaq üçün iqtisadi nəzəriyyə bir elm kimi dərketmə, proqnozlaşdırma, təcrübi, ideoloji, me­­­todoloji vəzifələri yerinə yetirir. Bunun üçün cəmiyyət ilk növbədə hansı məhsullardan və nə qədər istehsal edilə­cəyini; həmin məhsulların hazırlanacağı iqtisadi resursları və tex­niki-texnoloji bazanı; istehsal olunacaq məhsul xid­mət­lərin kim üçün nəzərdə tutulduğunu müəyyənləş­dir­mə­li­dir.

Cəmiyyətin iqtisadi həyatı və orada fəaliyyət gös­tə­rən obyektiv qanunlar, insanlar tərəfindən dərketmə funk­si­yası vasitəsilə öyrənilərək, onların gələcək işlərində nə­zə­rə alınır. Proqnozlaşdırma vəzifəsi perspektivdə iqti­sa­di, hadisə və proseslərin aparıcı meyllərini müəyyənləş­dir­mə­yə imkan yaradır. Təcrübi vəzifə, dövlətin iqtisadi si­ya­­sə­tinin əsaslandırılması və konkret şəraitin tələbləri əsa­sında təsərrüfatçılıq fəaliyyətinin daha səmərəli yollarını müəy­yən­ləşdirmək üçün lazımdır. İdeoloji vəzifə, iqtisadi in­ki­şaf istiqamətlərinin işlənib hazırlanması və həyata ke­çi­­ril­məsi gedişində, fikir müxtəlifliyi şəraitində, ümum­mil­li mə­nafe baxımından ən optimal variantın seçilməsini nə­zər­də tutur. Metodoloji vəzifə, iqtisadi-sosial məsələ­lə­rin daha səmərəli həlli üçün etibarlı elmi-nəzəri baza ro­lunu oynayır.

Bu elmi hərtərəfli öyrənmək: əvvələn, insanların, xü­susilə də yetişməkdə olan gənc nəslin, o cümlədən iqti­sad­çı kadrların dünyagörüşünü formalaşdıraraq, onun dün­ya­da baş verən qlobal mürəkkəb və ziddiyyətli prosesləri dərk etməsinə kömək edir, sonra insanların həyatda rast­laş­dıqları müxtəlif iqtisadi-sosial problemlərin həllində daha düzgün seçim əsasında, ən səmərəli (optimal variant­da) qərarlar qəbul etmələrinə şərait yaradır; nəhayət, in­san­larda sərbəst düşünmək, ağıllı riskə getmək, müstəqil hərəkət etmək qabiliyyətini inkişaf etdirir.

İqtisadi nəzəriyyənin məqsəd və vəzifələrini kom­pleks halında aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmək olar:

• 
  mikro və makro səviyyədə bazar münasibətləri iq­ti­sa­di sisteminin fəaliyyət prinsipləri və qanunları haq­qın­da ümumi təsəvvür yaratmaq;
  
• 
  əsas iqtisadi kateqoriyaların (əmək, əmtəə, bazar, pul, tələb, təklif, qiymət, rəqabət, tarazlıq, inhisar, səmə­rə­li­lik, inhisar, bank, inflyasiya, kredit, işsizlik, böhran) məz­mununu açmaq;
  
• 
  iqtisadi təhlil aparmaq və ən mühüm göstəricilərin və indekslərin hesablanması vərdişlərinə yiyələn­mək;
  
• 
  müxtəlif əmtəə-xidmət bazarlarında və ayrı-ayrı bazar strukturlarında qiymətyaranmanın xüsusiy­yət­ləri ilə tanış olmaq;
  
• 
  müasir inteqrasiya və qloballaşma şəraitində bey­nəl­xalq və daxili bazarlarda əlavə məlumat - informasiya mənbələri ilə işləməyi öyrənmək.
  

Deməli, iqtisadi nəzəriyyənin məqsəd və vəzifələri (funk­siyaları) kompleksinə, cəmiyyətin təsərrüfat həyatı­nın ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarının müxtəlif təhlil me­todları vasitəsilə öyrənilməsi, ictimai istehsalın ayrı - ayrı sahə və bölmələrinin strukturunda baş verən kəmiy­yət-keyfiyyət dəyişikliklərinin dinamikasının izlənməsi, eyni zamanda iqtisadiyyatın gələcək inkişaf istiqamətləri perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsində ölkənin milli mənafeyi ilə qlobal maraqların düşünülmüş tarazlığının gözlənilməsi xətti daxildir.

Qarşılıqlı təsir və əlaqədə olub, kompleks şəkildə həyata keçirilməsi tələb olunan bu müxtəlif vəzifələrin sə­mə­rəliliyinin təmin edilməsi üçün unudulmamalıdır ki, “gələcək illərin hadisələri, şübhəsiz cəmiyyətin siyasi hə­yat səthinin dəyişkən dalğaları üzərində fasiləsiz surətdə davam etsə də, lakin onun nəticələri təkcə dövlət xadim­lə­ri­nin şüurlu hərəkətləri ilə deyil, ilk baxışda heç kəsin görə bilmədiyi gizli dərinliklərdəki iqtisadi axınlarla müəyyən olunacaqdır. Bu gizli axınlara, yaxud iqtisadi meyllərə isə təsir göstərməyin bir yolu vardır: həmin yol - bilik və təfəkkürün imkanlarından istifadə edərək, insanların keç­miş təsəvvürlərini, düşüncə tərzini dəyişdirməkdən ibarət­dir. Deməli, əsl həqiqəti söyləmək, xülyaları dağıtmaq, nifrəti məhv etmək, insanların hiss və ağlını maariflən­dir­mək - bizim ən etibarlı vasitələrimiz­dir” (C.Keyns).

Bəşəriyyətin çoxəsrlik enişli-yoxuşlu inkişaf yolu, hay-küylü yüksəliş və kəskin böhran illəri, nəhəng bey­nəlxalq korporasiyaların formalaşması və dünyanı əhatə edən maliyyə-bank sarsıntıları, xüsusilə də XXI əsrin ilk onilliyində dünya təsərrüfat sisteminin rastlaşdığı sosial- iqtisadi problemlər, bu fikri tamamilə təsdiq edir.