MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Mikroorqanizmlərin sistematikası 
Heyvanlar və bitkilər öz həyat tərzi və aydın nəzərə çarpan əlamətlərinə görə bir-
birlərindən kəskin fərqlənirlər ki, bu da həmin canlıları iki aləmə – heyvanlar və bitkilər 
aləminə aid etməyə imkan verir. 
Mikroorqanizmlər  aləminə  isə  bir-birinə  oxşamayan,  yalnız  mikroskopda 
görünən,  differensiasiya  olunmamış,  ölçüləri  və  sadə  quruluşları  ilə  oxşar  olan 
mikroorqanizmlər  toplanmışdır.  Digər  canlılardan  fərqli  olaraq  bunların  xarici 
nəzərə  çarpan  aləmətləri  də  bir-birinə  çox  oxşardır.  Digər  canlılarda  olduğu  kimi, 
bunların  hüceyrələri  eyni  plan  üzrə  qurulub,  vahid  struktura  malik  olub  qidalanır, 
tənəffüs  edir,  çoxalır,  müəyyən  vəzifə  daşıyır,  ifraz  edir.  Ona  görə  də 
mikroorqanizmlər  kəşf  edildikdən  sonra  bunların  hansı  aləmə  aid  edilməsi  böyük 
çətinlik törətmişdir. 1886-cı ildə tanınmış alim Hekkelin təklifi ilə mikroorqanizmlər 
III aləmə – protistlərə daxil edilmişdir.  

---

27 
 
Protistlərə  bitki  və  heyvanlardan  fərqli  olan,  morfoloji  görünüşcə  zəif 
diferensiasiya  olunmuş,  əsasən  birhüceyrəli  orqanizmlər  aiddirlər.  Hüceyrə 
quruluşuna əsasən protistləri 2 qrupa ayırmaq olur: birincisi hüceyrələri heyvanlara 
və  bitkilərə  oxşar  olan  ali  protistlər  qrupudur  ki,  bunlara  eukaroitlər  deyilir.  Bu 
qrupa  (göy-yaşıl  yosunlardan  başqa)  bütün  yosunlar,  göbələklər  və  ibtidailər 
daxildir. Bunlarda nüvə xüsusi membran ilə əhatə edilmişdir. 
İbtidai  protistlərə  isə  hüceyrə  quruluşuna  görə  yuxarıdakılardan  kəskin 
fərqlənən  çox  sadə  quruluşa  malik  olan  bakteriyalar  və  göy-yaşıl  yosunlar  aiddir. 
Bunlar da prokariotlar qrupu adlanırlar. Bunlarda nüvə membransız olur.  
Viruslar hüceyrə quruluşu olmayan hissəciklərdən təşkil olunduğuna və canlı 
hüceyrələrdən  kənarda  sərbəst  çoxala  bilmədiklərinə  görə  digər  orqanizmlərdən 
fərqlənirlər (yalnız canlı hüceyrə daxilində çoxalırlar). 
Eukariot  orqanizmlərdən  yosunları  alqologiya,  göbələkləri  mikologiya, 
mikroskopik  ölçülü  ibtidailəri  isə  (protozoalar)  protozoologiya  elmi  öyrənir. 
Eukariotların hüceyrələrində mitoxondrii və plastidlər vardır. 
Prokariotları  fərqləndirən  əlamətlərdən  əsası  membranla  əhatə  olunmuş 
nüvənin  olmamasıdır.  Bundan  əlavə  prokariotların  mitoxondrii  və  xloroplastları 
yoxdur. 
Prokariotlar morfoloji cəhətcə az diferensiasiya olunmuşdur və quruluş tipinə 
görə  bunların  formaları  məhduddur  (dairəvi,  düzgün  və  əyilmiş  çöplər, 
qıvrımlılar).  
Eukariotların  həyatı  oksigendən  asılı  olduğu  halda,  prokariotların  isə 
müəyyən  qrupları  anaerob  şəraitdə  yaşaya  bilir  və  inkişafına  lazım  olan  enercini 
qıcqırma  və  ya  anaerob  tənəffüs  prosesindən  alırlar.  Hətta  bəzi  bakteriyalar  isə 
enercini  qeyri-üzvi  maddələrdən  və  ya  elementlərin  oksidləşməsindən  alırlar. 
Eukariotlardan  fərqli  olaraq  bakteriyaların,  aktinomisetlərin  və  göy-yaşıl 
yosunların bir çoxu atmosfer azotunu fiksə etmə qabiliyyətinə malikdirlər.