Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Profilaktika və mübarizə tədbirləri
. Dikroselioza qarşı əsasən sanitar-baytarlıq tədbirlərinin 
aparılması məsləhət bilinir: xəstəliyə tutulmuş heyvanların müalicəsi, heyvan peyininin biotermiki üsulla 
(5-60
0
C-də) zərərsizləşdirilməsi, torpaqüstü molyuskların  mexaniki  və bioloji üsullarla tələf edilməsi. 
Abşeron bağlarında ənciri, üzümü qarışqalardan təmizləmək məqsədi ilə onları su ilə dolu qabda bir neçə 
dəfə çalxalamaq, suyu dəyişdirdikdən tam yuyulduqdan sonra istifadə olar. Torpağın kimyəvi preparatlarla 
dehelmintazasiyası,  qarışqa  yuvalarının kütləvi dağıdılması  və 2,5%-li  XKT insektisdin emulyasiya ilə 
dezinseksiya edilməsi məsləhət görülür. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
86 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 41 
 
 
Şistosomozlar 
 
Törədiciləri şistosomozlardır
. Yastı sorucu qurdlardır. Uzunlugu 4-20mm dir. İnsanda 3 
növü müşahidə  edilir: 
1- 
qan şistosomozları (şistoma hemasobium). Bunlar sidik cinsiyyət orqanlarının, qan damarlarında 
parazitlik edir. Yumurtaları iri rəngsiz oval formadadır. 
2- 
manson şistosomozları(şistoma mansoni).Bunlar qarın boşluğu və yoğun  bağırsağın venasında 
parazitlik edir. Yumurtaları iri sarı rəngli uzunsov oval formadadır. 
3- 
yapon şistosomozları(şistoma yaponium). Bunlar qarın boşluğu və yoğun bağırsağın venalarında 
parazitlik edir. Yumurtaları oval formada digərlərinə nisbətən kiçik olur. Qarıncıqları da var. 
Törədiciləri orqanizmə dəridən daxil olaraq qan damarlarına keçir, buradan isə sidik kisəsi, bağırsaq 
və qarın boşluğu venalarında toplanır və törədicilər orqanizmdə 10 illərlə yaşayıb yetkinlik mərhələsinə 
çevrilir. 
Klinikası 
- xəstəliyin ilk fazasında öskürək, qatı bəlğəm, əzələ oynaqlarda ağrı olur ,daha sonra 
qaraciyər, dalaq, limfa vəzilərinin böyüməsi müşahidə edilir. Bu faza 1-2 həftə çəkir. Daha  sonra 
sidikdə, nəcisdə qan müşahidə edilir. Xəstəliyin manson və yapon tipində isə qaraciyər  böyümüş  olur. 
Diaqnostika 
- törədicilər nəcis və sidikdə tapılır. Xəstəliyin 10-14-cü  günü xəstə orqanizmindən 
yumurtalar daha çox xaric olur. Diaqnoz qoymaq üçün nəcisdən yaxma götürmək üçün kato metodu ilə 
diaqnoz dəqiqləşdirilir. Xəstəlik ən çox Afrika, C.Ş.Asiya və Latın Amerikasında 
təsadüf edilir. 
Profilaktikası 
-  çalışmaq  lazımdır  ki,  şistosomozlar  təsadüf  edilə  biləcək  su  hövzələrindən 
isdifadə  edilməsin.  Bu  məqsədlə  həmin  su  hövzələri  üzərində  nəzarət  güclənməsi  və  ümumiyyətlə 
kanalizasiya sularının təmizlənmədən, su hövzələrinə axıdılmasının qarşısı alınmalıdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
87 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 42 
 
 
Difillobotrioz 
 
Enli lent qurd 
– Diphyllobotrium latum–ilk dəfə 1778-ci ildə K.Linney tərəfindən təsvir edilib. 
Quruluşu. 
İnsanın  orqanizmində parazitlik  edən  ən iri  qurddur,  onun uzunluğu 10 m-ə  qədər, 
bəzən  daha  çox  olur.  Baş  və  ya  skoleks  3-5  mm  ölçüdə  olub,  uzunsov-oval  formadadır.  Başın  ensiz 
tərəfində 2 uzununa sorucu yarığa (botrilərə) malikdir ki, enli lent qurd bu yarıqlarla bağırsaq divarına 
yapışır. 
Bədən (strobila) eni uzunundan böyük olan çoxlu buğumlardan ibarətdir  və  buna  görə  də  ona enli 
lent  qurd  deyilir.  Yetişmiş  buğumların  mərkəzində  çətir  şəklində  tünd  ləkə-uşaqlıq  görünür.  Uşaqlıq 
yumurta ilə doludur. 
Enli lent qurdun yumurtası nisbətən iridir– uzunluğu 75 mkm-ə qədərdir. Bir enli lent qurd hər  gün 
bir neçə milyon yumurta xaric edir. 
Həyat dövrəsi. 
Enli lent qurd insan, it, pişik,  donuz  və  balıqyeyən  bəzi  vəhşi  heyvanların nazik 
bağırsağında  parazitlik edir. Yumurta ifrazatla xaric olur və sonrakı inkişafı üçün  suya düşməlidir. Orada 
yumurtadan sürfə yetişir (korasid). Sürfə girdə formada olub, kipriklərlə örtülüdür. Korasidlər  şirin  su 
xərçəngləri – sikloplar tərəfindən udulur, bu sonuncular isə balıglar tərəfindən udulur. Balığın bədənində 
sürfələr  (  bu  andan  etibarən  ona  pleroserkoidlər  deyilir)  əzələ  və  daxili  orqanlarda,  xüsusən  kürüdə 
toplanırlar. Ən çox  durna balığı, xanı balığı yoluxur. Pleroserkoidlərin ağ- süd rəngli, 1-25 mm ölçülü, 
botriyaları olan başı var. Bədən buğumlara bölünməyib, lakin büküşlərlə örtülüdür, kiprikləri (xovları) və 
kapsulu yoxdur. Kifayət qədər qaynadılmamış balıqdan, az duzlu kürüdən qida kimi istifadə etdikdə insan 
bağırsağında sürfə 2 ay müddətində yaşlı qurda çevrilir. Parazitin ömrü 10 ilə çatır. İnsan qağayı enli qurdu 
ilə də yoluxa bilər. 
Klinika. 
Enli  lent  qurd  difillobotrioz  xəstəliyinin  törədicisidir.  Xəstəlik  adətən,  gizli 
simptomlarla  gedir:  zəiflik,  başgicəllənmə,  ürəkbulanma,  nəcisin  pozğunluğu,  qarında  ağrılar.  Bəzi 
xəstələrdə anemiya inkişaf edir. 
Diaqnoz. 
Nəcisdə  enli  lent  qurdun  yumurtasının  təyininə  əsaslanıb.  Ən  effektiv  üsul  Kato 
üsuludur. Çox  zaman  xəstələrdən  strobila parçaları  nəcislə xaric  olur ki,  bunu sorğu ilə  və ya baxışla 
öyrənməklə yoluxmuş şəxsləri aşkar etmək olar. 
Profilaktika. 
Balıqcıqlar,  su  nəqliyyatı  işiləri,  sahil  qəsəbəsi  sakinləri  laborator  müayinə 
olunurlar və aşkar edilən xəstələr mütləq müalicə edilirlər. İldə 3 dəfə  hər növdən 15 ədəd olmaqla təbii 
su  hövzələrindən  balıq  tutulub  müayinə olunur.  Əhali arasında  təbliğ  etmək  lazımdır  ki,  balığı  termik 
emaldan bu cür keçirsinlər: lay-lay (qat-qat) tikələri (çəkisi 100 qrama qədər) 25 dəqiqədən az  olmayaraq 
qızartmalı və ya qaynadıldıqdan sonra azı 20 dəq olmaqla suda bişirməli. Yaşayış yerlərinin sanitar abadlığı 
və su hövzələrinin nəcislə çirklənməsinin qarşısının alınması böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
88 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 43 
 
 
Himenolepidoz 
 
Cırtdan  qurd  (Himenolepis  nana) 0,5-5  sm  uzunluğunda  helmintdir.  Lentşəkilli  bədəni  (strobila) 
boyun və baş hissədən ibarətdir. Başda olan 4 sormac və tacşəkilli 20 -30 qarmaqlarla o, bağırsaq divarına 
yapışır. Strobila ağ  rəngdə olub, çox zərif və asan qopandır. Çoxlu miqdarda   kiçik buğumlardan təşkil 
olunmuşdur.  Sonuncu  yetkin  buğumlar  yumurta    ilə    doludur    və    hələ    bağırsaqda  ikən  dağıldıqda 
yumurtalar ifrazata  qarışır.  Yumurta oval və ya dairəvi  formalı,    şəffaf,    rəngsizdir.  Nazik, 2  konturlu 
qişaya  malikdir.  Onkosferlər  (rüşeymlər)  girdə,  şəffaf,  rəngsiz  olub,  yumurtanın  mərkəzi  hissəsini 
tuturlar. Onların nazik qişası  və  3 cüt qarmağı  vardır. Onkosferin hər qütbündən 6 sap gedir ki, onlar da 
rüşeymi yumurtanın mərkəzində saxlayırlar. 
Həyat  dövrəsi
:  Cırtdan  qurd  insanın  nazik  bağırsağında,  bəzən  gəmiricilərin  bağırsağında 
parazitlik  edir. Bir  insanda yüzlərlə,  bəzən  minlərlə  fərd  ola  bilər. Yoluxmuş insan  nəcisi ilə  yumurta 
xaric  olur.  Şəxsi  gigiyena  qaydaları  pozulduqda  yumurtalar  qapı  dəstəklərinə,  oyuncaqlara  və s.  düşür, 
buradan  çirkli  əllərlə  və  milçəklər  çirkləndirmiş  qida  vasitəsilə  ağıza  düşür.  Sonrakı  mərhələdə 
onkosferlər  qişadan  azad  olur  və  bağırsaq  xovlarına  daxil  olurlar.  Xovlarda  sürfələrə  çevrilirlər 
(sistiserkoidlər). Onlar bağırsaq xovunu 4-6 sutkadan sonra dağıdaraq bağırsaq boşluğuna düşürlər. Sonra 
bağırsaq divarına yapışır və 1 həftə ərzində yaşlı qurda çevrilirlər. Yumurta bağırsaq boşluğuna bilavasitə, 
qurdun buğumundan da  düşə bilər. Buna görə də  bir çox hallarda bağırsaq  daxili 
«özünüyoluxdurma»  (autoinvaziya)  və  ya  daha  dəqiq  desək  «təkrari  özünüyoluxdurma»  - 
autosuperinvaziya baş verir. Bu, yumurta ətraf mühitə çıxmadan baş verir. 
Klinik şəkli. 
Cırtdan qurd himenolepidoz xəstəliyi törədir. O, həzm və sinir sistemi pozğunluqları 
ilə  xarakterizə  olunur.  Bağırsaq  zədələndikdə  qarında  müxtəlif  xarakterli  ağrılar,  davamsız  nəcis, 
ürəkbulanma,  iştahın azalması  müşahidə  olunur. Sinir sistemi zədələndikdə baş ağrıları, əsəbilik, diqqət 
və yaddaş zəifliyi baş verir. Allergiya konyunktivit, rinit, qaşınan səpkilər və 
s. şəklində meydana çıxır. 
Diaqnoz. 
Əsas  üsul  yumurtaların  təyini  üçün  nəcisin  mikroskopiya  üsuludur.  Yumurtalar  ətraf 
mühitdə  tez  məhv  olduqlarından  mikroskopiya  üçün  götürülən  nəcis  1  neçə  saat  ərzində  müayinə 
olunmalıdır. Bu səbəbdən quru nəcisin müayinəsinin mənası yoxdur.  Laborator diaqnostikanın effektliyi 
üçün müayinədən əvvəlki gün axşam 0,5-1 q dozada fenasal işlədici ilə birgə verilir. Analiz üçün nəcis 
səhər  götürülür.  Fenasal  qurdun  strobilasını  dağıdır  və  nəticədə  çoxlu  miqdarda  yumurta  bağırsaq 
boşluğuna düşür  və nəcislə xaric olur. Laborator diaqnostika zamanı  periodikliyi  nəzərə almaq lazımdır. 
Buna görə də 5- 7 gün fasilə ilə 3 qat müaiynə məsləhət görülür. Əgər müalicədən sonrakı 6 ay ərzində 
4-6 analiz zamanı, nəcisdə yumurta tapılmırsa, onda belə şəxs müalicə olunmuş sayılır. Himenolepidozun 
davamlı hallarında dispanser müşahidə  1 ilə qədər uzadılır. Yoxlama analizlərin sayı 8-10-a çatdırılır. 
Profilaktika və  mübarizə tədbirləri
. Himenolepidoz hər yerdə yayılmışdır.  Ən  çox uşaqlar 
yoluxurlar.  Uşaq,  məktəbəqədər  və məktəb  (1-4-cü  siniflər)  uşaqları  və işçiləri  ildə  1  dəfə  laborator 
müayinədən keçirlər. Himenolepidozlu xəstələrin aşkarı üçün ailənin bütün üzvləri müayinə olunmalıdır. 
Müalicə-  profilaktika  tədbirləri  yoluxmuşun  getdiyi  uşaq  müəssisəsində  və  ailəsində  eyni  vaxtda 
aparılmalıdır. 
Dehelmintizasiya  dövründə  sanitar  rejimin  tələblərinə  ciddi  əməl  olunmalıdır.  Uşaqlar  şəxsi 
gigiyena qaydalarına əməl etməlidir. Ayaqyolu, qapı cəftələri, su kranları qaynanmış su ilə işlənilir. Nəcis 
xlorlu  əhənglə  və ya  1  saat qaynadılmaqla zərərsizləşdirilir.  Uşaqlara  asanlıqla yuyulan oyuncaqlardan 
istifadə  etmək  məsləhət  görülür. Cırtdan qurd ilə  yoluxmuş qida müəssisəsi  işçiləri  müalicə  dövründə 
işdən azad olunurlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
89 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 44 
 
 
 
Sestodlar sinfi: Teniarinxoz və Tenioz 
Öküz soliteri (teniyası) – Taeniarhynchus saginatus - 
Uzunluğu 5-6  m və  daha çox olur. 
Baş dəyirmi formalı, 1-2 mm diametrli olub, 4 sormacı var. Nazik boyun inkiaf zonası  olub bədənə keçir. 
Bədən çoxlu (1000-2000-ə qədər) buğumdan ibarətdir. Bədənin başlanğıc  hissəsində olan gənc buğumlar 
(strobilalar)  təxminən  kvadrat  formadadaır,  hermafroditdirlər.  Bədənin  sonundakı  yaşlı  (yetkin) 
buğumların uşaqlığı  var.  Uşaqlıq  18-36  yan  şaxələrə  malikdir  və içərisi  150  000-ə  qədər  yumurta  ilə 
doludur. Sonuncu buğumlar yetişmə dərəcəsinə müvafiq  olaraq strobiladan qopurlar  və aktiv hərəkətləri 
nəticəsində bağırsaqdan xaricə çıxırlar. Baxmayaraq ki, hər gün 6 -8 və daha  çox buğum ayrılır, soliterin 
uzunluğu dəyişmir, çünkli inkişaf zonalarında yeni buğumlar əmələ gəlir.  Öküz soliterinin  ömrü 20  ilə 
qədər, bəzən daha çoxdur. 
Yumurta  dəyirmi  və  ya  oval  formalı  olub,  rəngsizdir.  Daxilində  rüşeym  (onkosfer)  yerləşir. 
Rüşeym  3  cüt  qarmağa  malikdir.  Xaric  olan  yumurtanın  qişası  çox  tez  dağılır.  Buna  görə  də 
mikroskopiyada  adətən  yalnız  onkosferlər  görünür.  Bəzən  yumurtanın  dağılan  qişasının  qalıqları  da 
görünür. 
Həyat dövrəsi
. Öküz soliteri  insanın nazik  bağırsağında  parazitlik edir. Buğumlar  nəcislə və ya 
aktiv surətdə özləri düz bağırsaqdan xaricə çıxırlar. Buğum dağıldıqda  yumurtanın  bir  hissəsi nəcislə 
xaric  olur. Ətraf  mühitə buğumlar və ya nəcis  düşdükdə torpaq,  ot,  küləş, heyvan saxlanan yer, heyvan 
otarılan  yer  onkosferlə  kütləvi  şəkildə  çirklənir.  Çirklənmiş  yemlə  onkosfer  iribuynuzlu  mal-  qaranın 
orqanizminə düşür, əzələlərə çökür və sürfəyə çevrilir (finnalar və ya sistiserklər). Finnalar 0,5 sm-ə qədər 
ölçülü, ağ rəngli, qovuğdur. İçərisindəki şəffaf  mayedə baş ağ nöqtə  şəklində  görünür. Başın quruluşu 
yaşlı soliterin quruluşu kimidir. Heyvanın bədənində finnalar 1 -2 il qala bilər, sonra məhv olurlar. İnsan 
yaxşı  bişməmiş  və  ya  çiy  finnalı  ətdən  istifadə  etdikdə  yoluxur.  Finnalar  kababda,  kifayət  qədər 
qaynadılmamış ətdə, az dondurulmuş ətdə, inək farşında (insanlar onu çiy yeyir və ya tamına baxırlar) qala 
bilər. 
İnsanın nazik bağırsağında finnanın başı bağırsaq divarına yapışır və artıq 3 aydan  sonra yaşlı,  cinsi 
yetkin parazitə çevrilir. 
Klinika və  diaqnoz
. Öküz soliteri ilə yoluxma teniarinxoz  xəstəliyi  törədir.  Xəstəni qarındakı 
ağrılar, bağırsaq pozğunluğu, iştahın dəyişməsi, baş ağrıları narahat edir, mədə turşuluğu azalır. 
Buğumların  aktiv  xaric  olmasının  sorğusu  ən  sadə  diaqnostika  üsuludur.  Demək  olar  ki,  bütün 
xəstələrdə  bu  hala  rast  gəlinir.  Sorğunun  səmərəliliyini  artırmaq  üçün  buğumun  preparatı  göstərilir. 
Sorğu  müsbət  olduqda  xaric olan  buğumları laboratoriyaya gətirmək təklif olunur  və burada  diaqnoz 
dəqiqləşdirilir.  Bəzi  şəxslər,  məsələn:  uşaqlar,  yeniyetmələr,  qocalar,  qida    müəssisəsi  işçiləri, 
heyvandarlar  buğumların  xaricolma  faktını  tibb  işçilərindən  gizlədə  bilərlər.  Laborator  üsullardan 
anusətrafı hissədən alınmış qaşıntının mikroskopiyası, sadə yaxma, qalın yaxma, Kato, zənginləşdirmə 
üsulları işlədilməsinə baxmayaraq, onkosferlər nəcisdə həmişə tapılmır. 
Müalicə: 
fenasal ilə aparılır. 
Profilaktika və mübarizə tədbirləri 
- Teniarinxozla mübarizədə əsas məsələ  xəstələrin aşkar 
edilməsi  və  mütləq  dehelmintizasiasıdır.  Xəstəlikdən  sağalmış  şəxsi  6  ay  dispanser  müşahidədə 
saxlayırlar.  Xəstələrin  aşkar  edilməsi  üçün  hər  il  tibb  müəsisələri  tərəfindən  əhali  arasında,  xüsusən 
maldarlar və mal-qara saxlayanlar arasında sorğu keçirilir. 
Kompleks profilaktik tədbirlər
. Ferma və çəxsi  həyət  evləri  olan  yerdə  ayaqyolu tikilməsi, 
mal-qaranın  yeminin  nəcislə  çirklənməsinin  qarşısının  alınması,  həyətdə  mal-qara  kəsilməsinə  icazə 
verilməməsi,  ətin  sanitar-baytar  ekspertizası,  əhali arasında sanitar-  maarifi işi,  ət  və ət  məhsullarının 
ciddi termik emalı (nəzərə almalı ki, finnalar 120
0
C temperaturda. dondurulmuş ətdə və 2 saat qaynadılmış 
ətdə məhv olurlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
90 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 45 
 
 
Tenioz 
Donuz soliteri (Taenia  solium
) - Xarici görünüşcə  öküz soliterinə oxşayır, lakin uzunluğu  3 
m-dən çox olmur. Başda 4 sormacdan başqa 22-32 ədəd qarmaq olur. Uşaqlıq 8-12 yan şaxəyə malikdir 
və içərisində 50000-ə qədər yumurta olur. Buğumlar aktiv hərəkətə malik deyil. 
Həyat dövrəsi. 
Donuz soliteri insanın nazik bağırsağında bir neçə il parazitlik edir. Buğumlar 
ətraf mühitə nəcislə xaric olur. 
Əgər  onkosferlər  donuzlar  tərəfindən  udularsa  (çirkli  yem  və  ya  xəstə  insan  nəcisi  yedikdə), 
donuzun  əzələlərində  2-2,5  ay  ərzində  finnalar  inkişaf  edir.  Bu  finnalar  öküz  soliteri  finnalarını 
xatırladır. 
İnsan kifayət qədər termik emaldan keçməmiş finnozlu ətdən qida kimi istifadə etdikdə yoluxur. 
Bəzi hallarda insan onkosferlə yoluxa bilər. Xəstədən ağıza düşməklə və autoinvaziya yolu ilə qusma 
zamanı onkosfer bağırsaqdan mədəyə düşdükdə, həmçinin yuyulmamış tərəvəzdən (əgər onun əkildiyi 
torpağa gübrə kimi zərərsizləşdirilməmiş bərk və ya maye tullantı istifadə edilmişsə) qida kimi istifadə 
etdikdə  yoluxma  baş  verə  bilər.  Donuz  onkosferləri  ilə  yoluxma  nəticəsində  insanın  dərisi  altında, 
əzələlərdə, gözdə, baş beyində finnalar (sistiserklər) əmələ gəlir və bu zaman ağır xəstəlik - sistiserkoz 
törənir. Sisterklər içərisi şəffaf maye ilə dolu 1,5 sm-ə qədər diametrli şəffaf qovluqlardır. Sistiserklər 2-
4 ay ərzində formalaşır. İnsan orqanizmində sistiserklər bir neçə il yaşayır, sonra ölür və daşlaşır. 
Klinika  və  diaqnoz
:  Donuz  soliteri  tenioz  xəstəliyi  törədir.  Diaqnostika  məqsədilə  nəcisdə 
buğumlara baxır və nəcis mikroskopiya edilir. 
Buğumda  uşaqlığın  çıxacağı  yoxdur,  buğumlar  passiv  olaraq  xaric  olurlar.Nəcisdə  yumurta  və 
onkosferi tapmaq çətindir (teniarinxozda olduğundan da). Buna görə də  tenioza şübhə  olduqda buğumların 
nəcislə düşməsini soruşmalı (sorğu üsulu). Nəcis bir neçə dəfə  müayinə  olunmalıdır. Yadda saxlamaq 
lazımdır  ki,  öküz  və  donuz  soliteri  onkosferləri  bir-birindən  seçilmir.  Bu  halda  laborator  cavabda 
göstərirlər ki, teniid onkosferləri tapıldı (hər iki soliter teniidlər ailəsinə aid olduğundan). Müvafiq olaraq 
xəstəlik də teniidoz adlandırılır. Buğumların xaricolma xarakterinə və quruluşuna görə (buğumu 2 əşya 
şüşəsi arasında sıxır və uşaqlığın yan şaxələrini sayırlar) adətən teniarinxozu teniozdan ayırmaq mümkün 
olur. Son diaqnoz həmçinin dehelmintizasiya zamanı alınan başın öyrənilməsi ilə qoyula bilər. Sistiserkoz 
diaqnozu klinik, rentgenoloji və laborator məlumatlara əsasən qoyulur. 
Müalicə: 
vermoks, erkək ayıdöşəyi ekstraktı işlədilir. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
:  Aşkar  edilmiş  xəstələr  mütləq  müalicə  olunmalıdır. 
Şəxsi gigiyenaya ciddi əməl edilməlidir (həmçinin laborantlar tərəfindən onkosferlə yoluxmanın qarşısını 
almaq üçün). Elə  etmək lazımdır ki,  ətraf  mühit insan nəcisi ilə  çirklənməsin  və  donuzlar həmin  çirkli 
yerə buraxılmasın. Donuzların qapalı saxlanması məsləhət görülür. Əhaliyə izah edilir ki, donuzların baytar 
nəzarəti olmadan kəsilməsi qorxuludur. Baytar nəzarətindən keçməyən ət ciddi qaynadılmalıdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
91 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 46 
 
 
Sestodlar sinfi: Exinokokk və  Alvekokk 
 
Sestodlar  (Cestoda)  - 
Yastı,  lentvari  bədənə  (strobila)  malik  olub,  buğumlardan (proqlotidd) 
ibarətdir.  Bədən  uzunluğu və buğumların sayı müxtəlif  nümayəndələrdə  müxtəlifdir.  Baş və ya skoleks 
sormaclarla təchiz olunub, bəzi növlərində əlavə olaraq qarmaqla (teniyalar dəstəsi) və ya  sorucu yarıqla 
– botriya ilə (lent qurdlar dəstəsi) təchiz olunublar. Həzm, qan dövranı və tənəffüs sistemi yoxdur. Bütün 
sestodlar hermafroditdir və çoxu biohelmintdir. 
Exinokokk  (Echinococcus  granulosus) 
0,5  sm-ə  qədər  ölçülü,  ağ  rəngli  kiçik  sestoddur. 
Bədəni lentşəkilli olub, bir neçə buğumdan ibarətdir. Sonuncu buğum yetişmiş buğumdur və ıçərisində 
800- ə qədər yumurta olur. Uşaqlığın yan şaxəsi var. 
Həyat dövrəsi. 
Exinokokk itin (az hallarda canavarın, tülkünün, çaqqalın)  bağırsağında parazitlik 
edir. Exinokokk buğumları heyvan nəcisi ilə və həm də  aktiv  surətdə  özü  bağırsaqdan çıxaraq heyvanın 
yununu, suyu, torpağı və s. exinokokk onkosferləri ilə çirkləndirir. 
Onkosferlər  ətraf  mühitdə  yaxşı  qalırlar.  Su  və  yemlə  onlar  kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının 
bağırsağına  düşür.  Burada  onkosferdən  çıxan  sürfələr  qaraciyərə  daxil  olurlar.  Burada  onlar  böyüyür, 
exinokokk qovuğuna çevrilir (ölçüsü 10-20 sm diametrə çata bilər). Çox zaman bir heyvanda qaraciyər və 
ağciyərlərin  çoxlu  exinokokk  qovuqları ilə  zədələnməsi rast  gəlir.  Qovuq exinokokkun sürfə  mərhələsi 
olub,  içərisi  şəffaf,  rəngsiz  maye ilə  doludur.  Qovuq  exinokokk  “qumu”- çoxlu  xırda  rüşeymlərdən  – 
başlardan və çox  vaxt çoxlu kiçik  qovuqlardan (ikincili, qız qovuqlar adlandırılan) ibarətdir. Zədələnmiş 
heyvan orqanları ılə iti yemlədikdə it qovuqla yoluxur və qovuq yetkin parazitə çevrilir. 
İnsan  su  ilə,  qida,  tərəvəzlə,  çirkli  əllərlə  vasitəsi  ilə  onkosferi  udur  və  yoluxur.  Onkosferlər 
həmçinin  yoluxmuş  itlə  çirklənmiş  yerdə  inək  və  ya  qoyun  yatdıqda  onların  yununa  düşə  bilər,  yun 
qırxanda, heyvana qulluq zamanı və s. hallarda insan yoluxa bilər. 
Klinikası: 
Exinokokk qovuğu insanın istənilən orqanını zədələyə  bilər, lakin adətən qaraciyər və 
ağciyərlər zədələnir. Bu zaman exinokokkoz xəstəliyi əmələ gəlir. 
Xəstədə zədələnmiş orqan tədricən böyüyür.  Proses qaraciyərdə olduqda  sağ qabırğaaltı nahiyyədə 
ağırlıq və ağrı müşahidə  olunur. Əgər ağciyərlər zədələnibsə, xəstəni döş  qəfəsindəki ağrılar, öskürək, 
təngnəfəslik, bəzən qanhayxırma narahat edir. 
Exinokokk qovuğu tədricən inkişaf edir, bəzən bu inkişaf bir neçə il çəkir. Qovuq bronxa, qarın 
boşluğuna, plevra boşluğuna açıla bilər və ya irinləyə bilər. Bu ağırlaşmalar çox qorxuludur və ölümə 
səbəb ola bilər. 
Müalicəsi: 
Cərrahi yolladır. 
Diaqnoz 
Xəstənin  klinik,  rentgen  və  laborator  üsullarla  (HAR,  REMA,İFA  və  s.)  kompleks 
müayinəsinə əsaslanır. Şiş və ya kistanın diaqnostik punksiyası  zamanı, həmçinin cərrahi yolla çıxarılmış 
qovuğun  exinokokkoz  zamanı rəngsiz  şəffaf  (bəzən  sarımtıl)  möhtəviyyatı,  irinlədikdə  isə  irinli  maye 
alınır.  Sentrafuqadan keçdikdən  sonra  çöküntüdə  mikroskopiya  zamanı qişa,   skoleks,  qarmaq qırıqları 
(hissələri) tapıla bilər ki, bu da exinokokk üçün xarakterikdir və düzgün diaqnoz qoymağa kömək edir. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
:  Kütləvi  və  ya  xüsusi  müayinələrlə,  rentgenoloji  və 
laborator müayinələrlə, “risk” qrupunun (heyvandarlar, ovçular, iti olanlar) arasında  xəstələr  aşkar edilir. 
Exinokokkoza  şübhəli  şəxslər  və exinokokk  qovuğu  cərrahi  əməliyyatla  çıxarılmışlar  5  -10  ilə  qədər 
dispanser  müşahidəyə  alınır  və   onlar  hər  il  klinik  və laborator  müayinə  olunurlar.  Exinokokkun  ev 
heyvanları arasında sirkulyasiyasını dayandırmaq və insanların yoluxmasının qarşısını almaq üçün sanitar 
maarifi böyük məna kəsb edir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
92 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 47 
 
 
Alveokokkoz 
 
Alveokokk  xarici  görünüşünə  və quruluşuna  görə  exinokokku  xatırladır  (çox  zaman  alveokokku 
çoxkameralı exinokokk adlandırırlar), lakin bəzi quruluş xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Məsələn: başda 
olan qarmaqların sayı azdır, uşaqlıq çıxıntılarsız, kürə  şəklindədir.  Sürfə  mərhələsi exinokokkdan fərqli 
olaraq çoxlu miqdarda kiçik qovuqlardan ibarətdir, onlar vahid sıx düyün əmələ gətirirlər. Belə quruluşuna 
görə də bu parazit alveolyar və ya çoxkameralı adını almışdır. Bütün bu çox  kiçik qovuqcuqlar tünd sarı 
qatı maye ilə dolu olub, içərisində skolekslər vardır.