Mühazirəçi: Magistr M. A. Babayeva MÜhaziRƏNİn plani adi beton və onun xassələri

Süni daşlardan hazırlanan qırmadaş. Aşağı markalı be­ton­la­rın hazırlanmasında süni qırmadaş olaraq kərpic qı­rıq­la­rından və me­tallurgiya sənayesi olan yerlərdə çoxlu miqdarda tul­lantı ha­lın­da alınan domna posalarından istifadə edilir.
Domna posaları. Tullanmış və ya xüsusi olaraq tökülmüş dom­­na posasının xırdalanmasından alınan materiala domna po­sa­sı qırmadaşı deyilir.
Domna posası kristallik quruluşlu və kimyəvi tərkibinə gö­rə turş olmalıdır. Yalnız bu halda o, tədricən soyuma zamanı par­ça­lan­mır. Posa qırmadaşının əsaslıq modulu 1-dən çox ol­ma­ma­lı­dır.


4. Əlavələr

Əlavələr iki qrupa bölünür: birinci qrupa narın üyüdülmüş, ikin­ci qrupa isə kimyəvi əlavələr aiddir.

 Narın üyüdülmüş əlavələr. Bu əlavələr dağ süxurlarının (əhəng­­daşlarının, kvars qumunun) və sənaye tullantılarının (ya­na­caq və domna posalarının, küllərin və s.) narın üyüdülməsindən alı­­nır. Əlavələrin üyüdülmə narınlığı 008 №-li ələkdə qalan qalıqla xa­rakterizə edilir və bu halda ələkdəki qalıq 15 %-dən çox ol­ma­ma­lıdır. Adətən, betona qatılan narın üyüdül­müş əlavənin miqdarı 5 20 % olur.
 Kimyəvi əlavələr. Beton qarışığı və betonun xassələrini lazımi istiqamətdə nizamlamaq üçün sementə onun kütləsinin 0,12 %-i qədər kimyəvi əlavələr qatılır. Bu qrupdan olan əlavələr üç qrupa bölünür: səthi-aktiv, bərkiməni tezləşdirən və donma əleyhinə əlavələr.
Səthi-aktiv əlavələr xüsusi qrup üzvi maddələrdir. Onları be­ton (məhlul) qarışığına qatmaqla qəlibə rahat qoyulmanı yax­şı­laş­dırmaq, su-sement nisbətini azaltmaq və bunun da nəticəsində ma­terial və məmulatların möhkəmliyini azaltmadan sement sərfini aşa­ğı salmaq mümkün olur.
Səthi-aktiv əlavələr təsir xarakterinə görə üç qrupa bö­lü­nür: hid­rofil, hidrofob və havacəlbedici əlavələr.
Hidrofil əlavələr sement xəmirinin kollod sistemini dispers hala salaraq, onun axarlılığını yaxşılaşdırır. Yapışdırıcını su ilə qa­rış­dırdıqdan sonra müəyyən müddət ərzində ayrı-ayrı sement his­sə­ciklərinin bir-biri ilə yapışmasının qarşısını alır. Bu halda koa­qul­yasiya (pıxtalaşma) bir qədər ləngiyir və eyni zamanda müəy­yən miqdar su ayrılır. Bu səbəbdən beton (məhlul) qarışığının qə­li­bə rahat qoyulması, axarlılığı və bircinsliliyi yaxşılaşır, sement sərfi aza­lır, betonun möhkəmliyi, sukeçirməzliyi və şaxtayadavamlılığı ar­tır.
Son zamanlar tikintidə yeni kimyəvi əlavələr  super­plas­tik­ləşdirici əlavələr tətbiq edilməkdədir. Bu əlavələr beton qarı­şı­ğı­nın axarlılığını kəskin surətdə artırır və betonun texnoloci xas­sə­lə­ri­ni əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Əksər superplastikləşdirici əla­vələr sintetik polimer maddələr olub, betona sementin küt­lə­si­nin 0,1­0,2 %-i qədər qatılır.
Adətən, superplastikləşdirici əlavələr betona qatıldıqdan son­ra 23 saat müddətində təsir göstərir. Bu müddət ərzində onlar qə­ləvi mühitin təsiri altında qismən parçalanır, beton üçün zərərli ol­mayan digər maddələrə çevrilir və betonun bərkiməsini lən­git­mir, əksinə tezləşdirir. Dəmir-beton məmulat­la­rı­nın hazırlanma­sında adi plastikləşdirici əlavələr yerinə superplastik­ləş­di­rici əla­və­lər­dən istifadə etmək daha səmərəlidir.
Superplastikləşdirici əlavələr içərisində C-3 (naftalin-sulfo turşusu və formaldehid əsasında hazırlanır) və 10-03 (melamin formaldehid əsasında hazırlanır) markalı əlavələr tikintidə geniş tət­biq edilməkdədir.
Hidrofob əlavələr beton qarışığına xırda hava qabarcıqları cəlb edərək onun axarlılığını (plastikliyini) artırır. Səthi-aktiv hid­­rofob əlavələrin molekulları hava-su fazalarının görüşən yerinə adsorbsiya olunaraq suyun səthi gərilməsini zəiflədir və sement xə­mi­rində ən xırda hava qabarcıqlarını stabilləşdirir. Bu əlavələrə nat­rium-abietat, mılonaft, asidol, olein və stearin turşuları, naften tur­şuları və onun duzları, oksidləşmiş petrolatum, sintetik yağ turşuları, silisiumlu üzvi polimerlər və s. əlavələr daxildir.
Havacəlbedici əlavələr beton qarışığının plastikliyini və qə­­li­­bə rahat qoyulmasını yaxşılaşdırır, suayırmasını azaldır və nə­ti­cə eti­barı ilə betonun bircinsliyini və uzunömürlülüyünü artırır. Be­to­nun şaxtayadavamlığını artırmaq lazım gəldikdə həmin əla­və­lər­dən istifadə edilir.