Mühazirələr Müəllimlər: Babayev E. A, Rzayeva T.İ. Sumqayit 2020 f ə nnin m ə qs ə

Çertyojda kənaraçıxmalar, şərtiliklər və sadələşdirmələr.
Bir sıra hallarda çertyojda kənaraçıxmalardan istifadəyə icazə verilir. 
Kənaraçıxma əlavə, ayrı, adətən böyüdülmüş elementin təsviridir və bəzi izahatlar 
tələb edir. İzahat tələb edən yer ( element) çertyojda dairəyə alınır, rum rəqəmləri 
ilə işarə edilir, sonra kənarda onun böyüdülmüş təsviri, tələb olunan izahatı, və 
miqyası göstərilir. Lazım gəldikdə bəzi ölçülər də qoyulur.
Çertyojların yerinə yetirilməsində vaxta qənaət etmək üçün şərtiliklər və 
sadələşdirmələr tətbiq edilir. Bu şərtiliklər və sadələşdirmələr yerinə yetirilən 
zaman çertyojun oxunması çətinləçməməli və təsvirin əyaniliyi pozulmamalıdır.
Şərtiliklər və sadələşdirmələr aşağıdakı formalarda aparılmalıdır. 
1.
En kəsiyi dəyişməyən və ya müntəzəm dəyişən uzun cisimlər qısaldılaraq 
göstərilə bilər (şəkil 1).

---

şəkil 1 
Bu zaman cisim iki yerdən fikrən kəsilir, orta hissəsi atılaraq kənar hissələri 
yaxınlaşdırılır. Qırma bütöv dalğavari xətlə göstərilir. Bu zaman ölçü xətti tam 
çəkilir və uzunluğun real qiyməti göstərilir. 
2.
Çertyojda paralelopiped formalı cisimləri və deçikləri bir təsvirdə vermək olar. 
3.
Təsvirdə verilmiş silimdrik konus, sferik və s. formalı cismin üzərində müstəvi 
səthlər varsa, onun daha aydın verilməsi üçün həmin yerdə nazik xətlərlə 
diaqonallar çəkilir. 
4.
Cismin görünüşü və kəsimi simmetrik fiqur olarsa, təsvirin yalnız yarısını və 
ya yarısından bir qədər çoxunu gəstərmək olar (şəkil 2). Hər iki halda təsvirin 
simmetriya oxu çəkilməlidir. Fiqurun yarıdan çoxu verildikdə qoparma xətti 
verilir. 
Şəkil 2 şəkil 3
5.
Cismin üzərində eyni quruluşa və ölçüyə malik elementlər varsa və onlar 
bərabər məsafədə yerləşirsə, elementlərdən birini tam, yerdə qalanlarının isə 
mərkəzlərini göstərmək kifayət edir ( şəkil 3). 
6.
əgər kəsən müstəvi içi dolu cismin və ya onun hissələrinin oxu boyunca 
yönləmişsə, onun təsviri kəsilməyən kimi göstərilə bilər. ( şəkil 4).

---

7.
əgər detalın baş səthdəki dörd ədəd deşiklərin mərkəzləri onun daxili 
yuvasındakı pazdan fərqli olaraq simmetriya xətlərinin üzərinə düşmürsə, belə 
halda deşikləri kəsilmiş kimi göstərmək olar ( şəkil 5) 
Şəkil 5 
8.
Əgər kəsən müstəvi dərinlik və deşik göstərən fırlanma səthinin oxundan 
keçərsə kəsik fiqurun konturu qapalı çəkilir ( şəkil 6). 
Şəkil 6. 
9.
Deşiklərin formasını aydınlaşdırmaq məqsədilə cismin tam təsviri əvəzinə, 
yalnız deşiyin konturunu göstərmək olar. Şəkil 7 də cismin çertyoju iki 
təsvirlə verilmişdir. Bu təsvirlər cismin üzərindəki yuvanın formasını tam 
aydınlaşdırmadığından, yuvanın üst görünüşünün çəkilməsinə ehtiyac 
duyulur.
Şəkil 
şəkil 
10.
Təsvirdə kontur xətti ilə simmetriya oxu üst – üstə düşdükdə görünüş 
ilə kəsimin hissəsini bütöv dalğavari nazik xətlə ayırmaq lazımdır. Şəkil 8. 
Şəkil 4 

---

əgər cismin simmetriya oxu üzərinə təsvirin xarici səthində yerləşmiş tili 
düşərsə dalğavari xətt tildən sağda çəkilir.