Mühazirələr Orta Ixtisas Təhsil müəssisələrində fənnin tədrisi üçün nəzərdə tutulub

Misal 1. 444ədədi rum say sistemində aşağıdakı kimi təsvir olunur:

444

400 + 40 + 4

CDXLIV
Beləliklə, CDXLIV = (D – С) + (L – Х) + (V – I) = 400 + 40 + 4.

Göründüyü kimi, onluq say sistemində verilmiş 444 ədədi üç eyni rəqəmdən (4) ibarətdir, həmin ədədin rum say sistemindəki yazlışında isə müxtəlif rəqəmlər iştirak edir.

Misal 2. 99 ədədi aşağıdakı kimi təsvir olunur:

99 = (– 10 + 100) + (– 1 + 10) = X C I X

Misal 3. 2002 ədədini isə romalılar belə təsvir edirdilər:

2002 = 1000 + 1000 + 1 + 1 = M M I I

Misal 4. 32 ədədini rum rəqəmləri ilə təsvir edək:

32 = 30 + 2 = (Х + Х + Х) + (I + I) = ХХХII

Misal 5. 1999 ədədinin 2 müxtəlif yazılışına baxaq.

1) 1999 = 1000 + 900 + 90 + 9 = 1000 + (1000 – 100) + (100 – 10) +

+(10 – 1) = M + (M – C) + (C – X) + (X – I) = MCMXCIX 2) 1999 = 2000 – 1 = 1000 + 1000 – 1 = M + (M – I) = MIM

Misal 6. 95 ədədinin 2 müxtəlif yazılışına baxaq.

1) 95 = 90 + 5 = (100 – 10) + 5 = (C – X) + V = XCV

2) 95 = 100 – 5 = C – V = VC

Misal 7. 1950 ədədinin 2 müxtəlif yazılışına baxaq.

1) 1950 = 1000 + 900 + 50 = 1000 + (1000 – 100) + 50 = M + (M – C) + L = MCML

2) 1950 = 2000 – 50 = 1000 + 1000 – 50 = M + (M – L) = MLM

Misal 8. MCMLXXIV – rum ədədini onluq say sisteminə çevirək: MCMLXXIV = М + (М – С) + L + (Х + Х) + (V – 1) = 1000 + 900 + 50 + 20 +

Nisbətən müasir mövqesiz say sistemlərindən hesab olunan Əlifba say sistemlərinə yunan, slavyan, fin və başqa say sistemləri aiddir. Qədim Yunan əlifba say sistemində 1, 2, ... , 9 ədədləri yunan əlifbasının ilk doqquz hərfi ilə işarə olunurdu. Məsələn: α = 1, β = 2, = 3 və s. 10, 20, ... , 90 ədədlərini təsvir etmək üçün isə növbəti doqquz hərfdən (ι = 10, κ = 20, λ = 30, μ = 40 və s.), 100, 200, ... , 900 ədədlərini təsvir etmək üçün isə son doqquz hərfdən (ρ = 100, σ = 200, τ = 300 və s.) istifadə edilmişdir. Məsələn: 141 ədədi bu say sistemində ρμα kimi yazılırdı.

Mövqeli say sistemlərinin yaranması riyaziyyatın inkişafında böyük nailiyyət hesab edilir. Mövqesiz say sistemindən fərqli olaraq mövqeli say sistemində eyni bir işarə (rəqəm) ədədin yazılışındakı mövqeyindən asılı olaraq müxtəlif ədədləri göstərə bilir.Müxtəlif mövqeli say sistemləri olmuşdur. Məsələn, iyirmilik, onikilik, altmışlıq say sistemləri vəs.

2. 
   Mövqeli say sistemləri ədədlərin təsvirindəki əyaniliyə və hesab əməllərinin aparılmasındakı sadəliyə görə böyük üstünlüklərə malikdir. Bu say sistemində ədədi təşkil edən rəqəmlərin qiymətləri onların ədəddəki mövqeləri ilə təyin olunur. Məsələn:
   

333 ədədindəki 3 rəqəmlərinin qiymətləri fərqlidir. Soldan birinci 3 üç yüzü, ikinci 3 otuzu, üçüncü isə üçü göstərir.

Mövqeli say sistemlərinin tipik nümunəsi bizim istifadə etdiyimiz onluq say sistemidir.

Ədədlərin yazılışı üçün istifadə olunan simvolların (rəqəmlərin) sayına say sisteminin əsası deyilir. Onluq say sisteminin əsası ondur, yəni burada ədədlərin yazılışı üçün on rəqəmdən (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9) istifadə olunur. Bu rəqəmlərdən müəyyən qayda ilə düzəldilmiş hər bir sonlu ardıcıllıq ədədlərin qısa yazılışı olur. Natural ədədlərin onluq say sistemində yazılışı aşağıdakı şəkildə göstərilir:

Məsələn, onluq say sistemində A₁₀ = 4718 açıq şəkildə belə yazılır:

4718 = 4·10³ + 7·10² + 1·10 + 8

Bundan əlavə, informatikada digər mövqeli say sistemlərindən də istifadə olunur.