Mühazirələr Orta Ixtisas Təhsil müəssisələrində fənnin tədrisi üçün nəzərdə tutulub

Tərif. Onluq kəsrin vergüldən sağda duran bütün rəqəmlərinin sayına onun onluq işarələri sayı deyilir. Məsələn, 0,425 ədədində üç onluq işarə var.

Tərif. Onluq kəsrinvə ya təqribi ədədin sıfırdan fərqli ilk rəqəmindən solda və ədədin sonunda məlum olmayan rəqəmlərin yerinə yazılmış sıfırlar və ya yuvarlaqlaşdırma nəticəsində yazılan sıfırlardan fərqli bütün rəqəmlərinə onun qiymətli rəqəmləri deyilir. Məsələn, 0,402 ədədində üç qiymətli rəqəm, 4,0045 ədədində beş qiymətli rəqəm, 0,021 ədədində iki qiymətli rəqəm vardır.

Təqribi ədədin yazılışına daxil olan (yəni, sıfırdan fərqli rəqəmin əvvəlində duran və ədədin sonunda məchul rəqəmlər əvəzinə qoyulan) və onun onluq rəqəmlərini göstərmək üçün istifadə olunan sıfırlar həmin ədədin qiymətli rəqəmləri hesab olunmur. Məsələn, 0,00013 ədədində 1-dən əvvəl yazılan sıfırlar qiymətli rəqəmlər hesab olunmur. Bu ədədin iki qiymətli rəqəmi (1,3) vardır. 0,3560 ədədində 3-dən əvvəl yazılan sıfır qiymətli rəqəm deyildir. 6-dan sonra sonra gələn sıfır isə həmin ədəddəki 10^-4 mərtəbəsinin saxlanıldığını göstərir.

3. 
   Tutaq ki, onluq kəsr şəklində göstərilmiş təqribi a ədədi verilmişdir. Bu ədədi az sayda qiymətli rəqəmi olan başqa bir ədədlə əvəz etmək üçün yuvarlaqlaşdırmadan istifadə olunur. Verilmiş ədədi yuvarlaqlaşdırmaq, onun bir və ya bir neçə sonuncu onluq rəqəmini atmaq, ədədin kəsr hissəsi olmadıqda isə onun bir və ya bir neçə sonuncu rəqəmini sıfırla əvəz etmək deməkdir.
   

Hesablama təcrübəsində ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması, ədədin bu ədədə yaxın, lakin daha az sayda onluq işarəsi olan ədədlə əvəz edilməsi zərurəti meydana çıxır. Müəyyən onluq işarədən sonrakı onluq işarəni atıb, həmin onluq işarənin üzərinə 1 əlavə etməklə yuvarlaqlaşdırma artığı ilə, həmin onluq işarədən sağdakı ədədləri atmaqla (və ya onları sıfırla əvəz etməklə) edilən yuvarlaqlaşdırma isə əskiyi ilə yuvarlaqlaşdırma adlanır. Tətbiq edilən yuvarlaqlaşdırma qaydalarını göstərək:

1. 
   Ədədin atılan rəqəmlərinin birincisi 5-dən kiçik olduqda qalan rəqəmlər dəyişilmədən saxlanılır. Məsələn, 36,832 ədədini yüzdə birə qədər yuvarlaqlaşdırsaq, 36,83 alarıq.
   
2. 
   Ədədin atılan rəqəmlərinin birincisi 5-dən böyük olduqda qalan rəqəmlərin axırıncısının üzərinə bir əlavə olunur. Məsələn, 75,3869 ədədini mində birə qədər yuvarlaqlaşdırsaq, 75,387 alarıq.
   
3. 
   Ədədin atılan rəqəmlərinin birincisi 5, başqa atılan rəqəmlər içərisində isə sıfırdan fərqli rəqəmlər olduqda, qalan rəqəmlərin axırıncısının üzərinə bir əlavə olunur. Məsələn, 3,2547 ədədini onda birlərə qədər yuvarlaqlaşdırsaq, 3,3 alarıq.
   
4. 
   Ədədin atılan rəqəmlərinin birincisi 5, atılan başqa rəqəmlərin hamısı sıfır olduqda, qalan axırıncı rəqəm cüt olduqda onun özü dəyişilmədən saxlanılır, tək olduqda isə onun üzərinə 1 əlavə olunur. Məsələn, x=7,388500 və y=7,38750 ədədlərini mində birə qədər yuvarlaqlaşdırsaq, x=7,388 və y=7,388 ədədlərini alarıq.
   
1. 
   Hesablama zamanı hesablama xətalarının ciddi hesablanması icra edilmirsə, onda rəqəmlərin sayılması üsulu deyilən üsuldan istifadə edilməsi tövsiyə edilir. Bu üsula görə nəticələr elə yuvarlaqlaşdırılır ki, yekun nəticə üçün verilmiş dəqiqlik təmin edilsin. Təqribi ədədlər üzərində əməlləri yerinə yetirərkən iki qaydaya əməl edilir:
   

Qayda 1. Onluq işarələri sayı müxtəlif olan təqribi ədədləri topladıqda və ya çıxdıqda , alınan nəticədə saxlanılan onluq işarələrinin sayı – ən az sayda onluq işarələri olan ədəddəki qədər olmalıdır. Məsələn, 1) 3,836+2,75 = 6,586 6,59 2) 5,48 - 2,2

= 3,28 3,3.

Qayda 2. Təqribi ədədləri vurduqda və ya böldükdə, nəticədə saxlanılan qiymətli rəqəmlərin sayı, ən az sayda qiymətli rəqəmləri olan ədəddəki qədər olmalıdır.

Məsələn, 0,33 2,794