Muhofaza qilish

в '1 <Ь-Ь я е
■
С! о 53 в
< i -Й.Н
- + ~ »
—
-в
_о
я
а>
ел
о
CL
о
и
с
<
в •** 
я *я 
о а
и 2
.5 S
*й я 
is w>
^ 2
Е
я
о*
в
<и
в
я
о
и
• Р М
>
S3
4>
.У
о
-О
<
и
О
■**
о
t*
5Л
S
о
в
V
6JD
О
е.
о
ь
я
<
м
.5
"3
— я 
я з
1 £
& в 
я е
Р 
гя
А Я ^
>■
О *
Я 'в я
и '-5 =
я В
® 2 
и Л

---

Supervision
Kuzatuv
Kuzatuv 
- keyinchalik faoliyat 
yuritish uchun asos bo‘lgan, odatda 
tadqiqot ishlari davomida m a’lumot 
olish, shu jumladan monitoring 
kuzatuv muayyan zarar ko‘rgan 
atrof-muhitdan namuna olishni o ‘z 
ichiga oladi va alohida korxonalar, 
uyushmalar, mahalliy milliy huku- 
mat 
organlari 
tomonidan 
olib 
borilishi mumkin.
Ecology '
Ekologiya
Ekologiya 
- [yun. Oikos - uy, 
joy va logos - ta’limot, so‘z]
- E.Gekkelning 
ta’riflashicha, 
biologiyaning 
organizmlar 
bilan 
muhitning o‘zaro munosabatlarini 
o‘rganuvchi 
bir 
bo‘limi 
(auto- 
ekologiya va sin-ekologiya). E. 
barcha tirik organizmlar va muhitni 
hayot uchun qulay qiladigan barcha 
jarayonlami o‘rganadi.
Global pollution
Global ifloslanish
Global ifloslanish 
- ifloslanish 
manbayidan juda uzoq masofada, 
sayyoraning deyarli barcha nuq- 
talarida ayon bo‘luvchi atrof tabiiy 
muhitning 
ifloslanishi. 
Havo 
muhitiga xos.
Ecologic approach
Ekologik yondashish
Ekologik yondashish 
- orga­
nizmlaming xususan insonlaming 
birinchi o‘rinda atrof-muhit bilan 
bo‘lgan va o‘zaro munosabatlami 
tadqiq 
qilish va ifoda etishga 
yo‘naltiruvchi umumilmiy qarash.
Ecologic crisis
Ekologik inqiroz
Ekologik 
inqiroz 
-
inson 
faoliyati yoki tabiiy omillar (mas. 
Iqlimnmg o‘zgarishi) tasiri ostida 
atrof muhit holatining Utrg'un, 
nisbatan 
asta 
sekin 
qaytarish 
mumkin boigan yoki qaytarish 
mumkin boim agan ravishda oshishi 
(stmkturasining 
soddaiashishi, 
energetik yoki ekologik potentsi- 
yalining pasayishi).

---

Source of pollution
Ifloslantirish manbasi
Ifloslantirish 
manbasi
1) ifloslantiruvchi 
moddani 
atmosferaga 
tashlash 
nuqtasi;
2) ifloslantiruvchi moddani ishlab 
chiqarayotgan xo‘jalik yoki tabiiy 
obyektlar 
(qar. 
ifloslantiru vchi
) ;
3) kirib kelayotgan ifloslantiruvchi 
moddani tarqatayotgan hudud.
Adapting
*4
Adaptatsiya
Adaptatsiya 
(moslashish) [lot. 
adaptatio-
moslashish, ko‘nikish] -
tirik 
organizmlaming 
muhitning 
konkret sharoitida barqaror yashab 
ketishini 
ta’minlaydigan 
morfo- 
fiziologik, populyatsiyaviy va b. 
xususiyatlarining yig‘indisi. Umu­
miy 
A. 
(keng ko‘lamdagi muhit 
sharoitlariga 
ko‘nikish) 
hamda 
xususiy 
A. 
(muhitning lokal, yoki 
o‘ziga xos xususiyatli sharoitlariga 
ko‘nikish) farqlanadi.
Acclimatization
Akllimatizatsiya
Akllimatizatsiya 
-
atrof- 
muhitdagi o‘zgarishlarga nisbatan 
organizmning fiziologik va xulqiy 
moslashishi.
Anthropogenous factor
Antropogen omil
Antropogen omil 
- inson va 
uning 
faoliyati 
tomonidan 
organizmlarga, 
biogeotsenoz, 
landshaft, biosferaga ko‘rsatiladigan 
ta’sir.
Phytocenosis
Fitosenoz
Fitosenoz 
[yun. 
Phyton 
-
o‘simlik va koinos - umumiy] - yer 
yuzasining bir turdagi hududini 
ega 1 lagan, muayyan tarkib, tuzilish, 
bichim hamda o‘simliklaming bir- 
biriga boigani kabi, ulami o‘rab 
turgab muhit bilan munosabatlami 
ifodalaydigan 
(tavsiflaydigan) 
o‘simliklar majmui.

---

Homeostasis
V .
Gomeostaz
Gomeostaz 
[yun 
.homios-
o‘xshash, 
bir 
xil, 
,vto\/,s-holat, 
turg‘unlik] 
-
tabiiy 
tizimning 
(organizmning) 
uning 
asosiy 
strukturalarining, modda-energetik 
tarkibining muttasil tiklanib turishi 
va 
komponentlaming 
doimiy 
funksional o‘z-o‘zini tartiblash bilan 
bir me’yorda tutib turiluvchi ichki 
dinamik muvozanat holati.
“ Predator-victim”
“ Yirtqich-o‘ija”
“Yirtqich-o‘lja” 
(tizim) 
yirtqich 
bilan 
o‘ljani 
o‘zaro 
bog‘liqligi, bunda evolutsion tarzda 
ikkala tomon ham yutadi: yirtqichlar 
ozuqa 
manbasiga 
ega 
bo‘ladi, 
o ‘ljaning 
esa 
populyatsiyasi 
sog‘lomlashadi. 
Y. - o‘. 
tizim i- 
tabiatning o‘zini-o‘zi tartibga solish 
shakllari dan biridir.
-
Population
Populatsiya
Populatsiya 
- [fr. 
Population
-
aholi] - ma’lum hududni egallagan, 
uzoq muddat davomida (bir necha 
o ‘n 
avlod 
davomida) 
o ‘zidan 
ko‘payishi 
orqali 
nasl-nasabini 
barqaror 
saqlab 
qolishga 
qodir 
boMgan bir turga mansub zotlar 
yig‘indisi; 
ma’lum 
hududni 
egallagan va umumiy genofondga 
ega bo‘lgan bir turga mansub zotlar 
yig‘indisi.
Biogeocenosis
Biogenotsenoz
Biogenotsenoz
biogenotsenologiyaning 
asosiy 
izlanish obyekti. B.-vitasferaning 
elementar 
bioxoroiogik 
tarkibiy 
biriigidir va shu manoda fatsiya, 
elemcntlar 
SandshaR: 
tushunchalarining 
smortimidir, 
garchi oxirgilaridan farqli oiaroq, 
tirik modda tushunchasini ham o‘z 
ichiga qamrab oladi, B.tushimchasi

---

ekotizim 
tushunchasiga 
yaqin, 
ammo keyingisi aniq bioxorologik 
asosga ega emasdir.
Biomass
Biomassa
Biomassa 
[yun.A/as-hayot, 
/тл л я -quyrna, palaxsa, parcha | -
faol tirik moddaning maydon yoki 
hajm birligiga nisbatan miqdori; 
massa birligida ifodalanadi.
Biocenosis
V
Biotsenoz
Biotsenoz 
[yun. 
bios-
hayot, 
fomos-umumiy] 
-
o ‘simliklar, 
zamburug‘lar, 
hayvon 
va 
mikroorganizmlarning o ‘ziga xos 
tarkibga hamda o‘zaro va atrof- 
muhit bilan bo‘lgan munosabatlarga 
ega majmuasi. Atama K. Myobius 
tomonidan 
1877-y. 
kiritilgan. 
Odatda, 
B. 
bir 
geotsenoz
va bir 
geotonga
tegishliligi 
nazarda 
tutiladi.
■
-
Trophic chain (food
chain, feeding chain)
Trofik zanjir (ozuqa
zanjiri, oziqlanish zanjiri)
Trofik zanjir (ozuqa zanjiri,
oziqlanish zanjiri) 
[yo n. trophe -
ozuqa] 
-
organizmlaming 
ekotizmdagi modda va energiyaning 
o‘zgarishini 
amalga 
oshiruvchi 
o‘zaro 
munosabati ari; 
ozuqa -
istemolchi munosabatlari orqali bir 
biri bilan bogiiq bolgan turlar 
guruhlari (yani har bir to‘p!am 
o‘zidan keying to‘plam uchun ozuqa 
bo‘lib xizmat qiladigan zaniir).
Biogenic matter
Biogen modda
Biogen modda 
- organizmlar 
hayotiy faoliyati natijasida vujudga 
kelgan kimyoviy birikma (lekin 
aynan shu vaqtnig o‘z,ida ulaming 
jismi tarkibida ham boimasligi 
mumlin).
Biosphere
Biosfera
Biosfera 
-
|yun./?w.v-liayot, 
sphaira-sh&r]
yer 
qobig‘idan 
(sferalaridan) biri boiib, uning 
tarkibi va energetikasi asosan tirik

---

modda faoliyati bilan belgilanadi 
E. 
Zyuss 
tomonidan 
1875- 
yJdritilgan 
bu 
atama 
V. 
I. 
Vemadskiyning ilmiy izlanishlari 
natijasida yer sayyorasining butun 
sirtini 
anglatadigan 
boidi. 
B. 
troposfera, 
litosfera 
vagidrosferani 
o ‘zichiga 
qamrab 
oladi; qalinligi 30-40 km. sin. 
Ekosfera,
Biological turnover of
matters - (small turnover)
Moddalaming
biologik aylanishi (kichik
doira)
Moddalaming 
biologik
aylanishi 
(kichik 
doira)
kimyoviy elementlaming tuproq va 
atmosferadan tirik organizmlarga 
ulaming 
kimyoviy 
shaklini 
o‘zgartirib kirishi, so‘ng tuproq va 
atmosferaga 
organizmlaming 
hayotiy 
faoliyati jarayonida va 
keyinchalik 
oiganidan 
keyin 
qoluvchi qoldiqlar bilan qaytishi, 
hamda mikroorganizmlar yordamida
destruksiya 
jarayonlari 
va 
minerallashishdan keyingi yana tirik 
organizmlarga 
qaytishi. 
M.b.a.
bunday ta’rifi biogenetik darajaga 
to‘g ‘ri keladi.
Noosphere
Noosfera
Noosfera 
[yun
.noos
- aql] -
aql-idrok 
sferasi. 
Iboraning 
zamonaviy 
talqini 
1931-yilda 
V.I. Vernadskiy tomonidan riosfera 
evolyutsiyasining bosqichi, uning 
tarqqiyotidagi 
jamiyatning 
ongli 
faoliyatining 
yetakchi 
rolini 
ifodalash uchun kiritilgan.
Reclamation
Rekultivatsiya/
rekulyatsiya
Rekultivatsiya/rekulyatsiya -
bo‘sh yerlar, ifloslangan sanoat 
maydonlari 
va 
hokazolami 
foydalanish xususan uy-joy qurilishi 
b o g iar yaratish dehqonchilik uchun 
yaroqli 
yerlarga 
aylantirish. 
Chiqindilar bilan ishlashga nisbatan 
“reserkulyatsiya” 
atamasi

---

1
9
0
chiqindilami 
utilizatsiyalash 
sohasida qo‘llanadi.
Quality of natural
resourse (water, air, soil,
etc.)
Tabiiy resurs (suv,
havo, tuproq va h.k.) sifati
Tabiiy resurs 
(suv, 
havo,
tuproq va h.k.) sifati 
- uning 
tavsiflarining inson ehtiyojlari yoki 
texnologik talablarga (resursning 
tozaligi, 
unda 
foydali 
komponentlaming mavjudligi) mos 
kelish darajasi.
Natural resources
Tabiiy resurslar
(boyliklar)
Tabiiy resurslar (boyliklar)
[fr. 
ressource
- vosita, zaxira] -
inson ehtiyojlarini qondirish uchun 
xizmat qiladigan tabiat boyliklari, 
zaxiralari, manbalari.
Mechanical pollution
Mexanik ifloslanish
Mexanik 
ifloslanish
ekotizimga unga yot boig an va 
uning 
tabiiy 
faoliyatini 
izdan 
chiqaruvchi 
abiotik 
loyqalaming 
olib kirilishi.
Atmosfere
Atmosfera
Atmosfera 
[yun.a/mos-bug4 va 
sphare-
shar] - yer va boshqa
------
— ..
fazoviy 
jismlaming 
gazsimon 
qobig‘i. Yer yuzasida u asosan azot 
(78, 08%), kislorod (20, 95%), 
argon (0, 93%), suv bug‘i (0, 2-2, 
6%), karbonat angidrid gazidan (0, 
03%) tashkil topgan.
Environmental