Muhofaza qilish

16 Peter Rillero, Dinah Zike. /E cology, 2005. (51 -5 3 -6 4 ; 126; 132-ЪеЛаг)
17 Peter Rillero, Dinah Zike. /E cology, 2 005. (51-53-64;126;132-betlar)

---

Ekosistema ko‘rinishi (4-rasm).
JAMOALARICHIDAGI 0 ‘Z A R 0 ALOQALAR
Biotsenoz komponentlari o‘rtasida o‘zaro munosabatlar turli 
xil shaklda boiadi. Ana shunday munosabatlarning bir necha xillari 
bo‘lib ular quyidagilardan iborat.
Neytralizm 
- (0:0) bunda ikki populyatsiyadagi asotsiatsiyalarda 
o‘zaro ta’sir sezilmaydi, ikki populyatsiya individlari ham deyarlik 
bir xilda yashaydi. Masalan, sherlar o‘tlar bilan oziqlanmasalar ham, 
savannalardagi yaylovlaming holati ular uchun farqsiz emas. Chunki 
ulaming ovqati bo‘lmish antilopalar hosildor yaylovlarda ko‘p bo‘ladi. 
Konkurentsiya 
(raqobatlilik) (-, -) - bunda ikki populyatsiyalar 
bir-birlariga to‘sqinlik qiladilar, ya’ni bir popluyatsiya ikkinchi 
populyatsiya bilan defitsit resurslami o‘zlashtirishda kurashadilar. 
Amensalizm 
(-, 0) - bunda bir populyatsiya o‘ziga zarar keltirmasdan 
ikkinchi populyatsiyaning yashashiga to‘sqinlik qiladi yoki uni 
o‘sishga qo‘ymaydi. Amensalizmga tipik misol qilib antibiotik 
zamburuqlar - aktinomitsetlar yoki o‘simlik fitontsidlarining parazit 
mikroorganizmlarga ko‘rsatgan ta’sirini olish mumkin. Amensalizm 
hodisasini suvning gullashida ham ko‘rish mumkin, ya’ni ko‘payib 
chiriyotgan ko‘k - yashil suvo‘tlardan ajralib chiqqan toksinlar 
(zaharli moddalar) ko‘pchilik zooplanktonlaming o‘limiga sabab 
bo‘ladi yoki ulami siqib chiqaradi. 
Parazitizm va yirtqichlik -
56

---

bunda bir populyatsiya ikkinchi populyatsiyaga hujum qilib, uning 
yashashiga zarar keltiradi, biroq o‘zining kelgusidagi hayoti ham 
o‘ljasiga bevosita boqliqdir. Agar jamoadagi bir populyatsiya yirtqich 
(birlamchi konsument)-odatda hayvonlar o ‘ljasi yoki «xo‘jayini»
- birlamchi produtsent (o‘simlik) bo‘lsa, ular o‘simlikxo‘rlar 
deyiladi. Agar bir populyatsiya ikkinchi populyatsiya uchun zararli 
bo‘lgan moddalami ishlab chiqsa, bunda allelopatiya yoki antibioz 
mikroorganizmlar deyiladi. 
Kommensalizm 
- bunda bir populyatsiya 
ikkinchi populyatsiya bilan birlashganda foyda ko‘radi, bu birlashish 
ikkinchi populyatsiya uchun esa ahamiyatsiz yoki uning uchun befarq 
bo‘ladi. Bu birlashish simbiozning shunday bir shakliki, bundagi