Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

4. Radioaktiv çirkl ənmə 
Radioaktiv çirklənmə nüvə partlayışının digər məhvedici 
faktorlarından fərqli olaraq, insanları və ərazini uzun müddət öz təsiri 
altında saxlayır. Radioaktiv çirklənmənin mühüm xüsusiyyətlərindən biri 
odur ki, onu nə iyinə nə də dadına görə təyin etmək mümkün deyil. Onu 
ancaq xüsusi doza ölçən cihazların köməyi ilə təyin etmək olur.

---

Radioaktiv çirklənmənin əsas mənbəyi – nüvə partlayışının bölünən 
hissələridir. Nüvə bölünməsi prosesində böyük miqdarda müxtəlif 
maddələrin mürəkkəb qarışığı əmələ gəlir. Bu qarışıqlar Mendeleyev 
dövri sisteminin orta hissəsində yerləşən 35 kimyəvi elementin 200 
izotopunu özündə birləşdirir. 
Radioaktiv çirklənmənin mənbəyini bölünən nüvə hissəcikləri və 
radioaktiv enerji təşkil edir. 
Nüvə partlayışı zamanı çoxlu radioaktiv maddələr yaranır və bu maddələr yerə 
çökərək ərazinin zəhərlənməsinə səbəb olur. Nüvə partlayışı baş verəndən sonrakı 
anlardan radioaktiv zərrəciklər odlu kürənin tərkibində olur. Odlu kürə buxara və 
tüstüyə bürünərək hündürə qalxır və bir neçə saniyədən sonra topa buludlara çevrilir. 
Hündürə qalxan hava axınları yerdən toz- torpağı göyə qaldırır və onları radioaktiv 
buludla birlikdə aparır. Yuxarı qalxan toz -torpaq radioaktivləşir. İri toz buludlarının 
bir hissəsi bilavasitə partlayış rayonunda yerə çökür, qalan hissəsi isə buludun 
tərkibində qalıb hava axınları vasitəsi ilə partlayış mərkəzindən yüzlərlə km. 
məsafələrə aparılır.
Radioaktiv zəhərlənmənin dərəcəsi ilk növbədə partlayışın gücündən və növündən 
asılıdır. Bundan əlavə partlayışdan sonra keçən müddətdən, partlayış mərkəzinə qədər 
olan məsafədən, meteoroloji şəraitdən, küləyin istiqamətindən və yerin relyefindən 
asılı olur.
Yerin radioaktiv çirklənməsi radiasiya səviyyəsi ilə xarakterizə olunur və 
R\saatla ölçülür. Radiasiya səviyyəsi – insanın həmin ərazidə bir saat qaldığı müddət 
ərzində aldığı şüalanma dozasını göstərir. Radiasiya səviyyəsi 0,5R\saat və ondan çox 
olan yerlər zəhərlənmiş ərazilər sayılır.
Yerin radioaktiv zəhərlənməsinin xarakterik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, 
radioaktiv maddələrin təbii surətdə parçalanması nəticəsində radiasiyanın səviyyəsi 
aşağı düşür. Vaxt 7 dəfə artdıqca radiasiya səviyyəsi 10 dəfə azalır.
Radioaktiv çirklənmədən mühafizə olunmaq üçün sığınacaqlardan və radiasiya 
əleyhinə daldalanacaqlardan, həmçinin fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək 
lazımdır. Bədənin səthini radioaktiv çirklənmədən adi paltarlarla da mühafizə etmək 
mümkündür.
İnsanların paltarları, ayaqqabıları və bədəninin radioaktiv maddələrdən 
təmizlənməsi sanitariya təmizlənməsi, texnikanın, ərzağın, suyun, habelə müxtəlif 
səthlərdən radioaktiv maddələrin kənar edilməsi isə dezaktivasiya adlanır. Bunların 
hamısı xüsusi təmizlik tədbirləri adlanır. 
Dezaktivasiyanı iki üsulla –fiziki və fiziki-kimyəvi üsulla yerinə yetirmək 
olur. Fiziki üsul – radioaktiv maddələri səthlərdən silmək, süpürmək, çırpmaq, yumaq 
və zəhərli üst qatı qazımaqla yerinə yetirilir. Fiziki-kimyəvi üsul – zəhərli səthləri 
turşu, qələvi və ya adi yuyucu maddələrin məhlulları ilə yuyub təmizləməkdən 
ibarətdir.
Xüsusi təmizlik öz növbəsində əhalinin qismən və tam sanitariya təmizliyinə 
bölünür.