Mundareja: Kirish Nazariy qism

Tellurdan tozalash
Qo‘rg‘oshin xomashyosini qayta ishlaganda 60—70% tellur xomaki metall tarkibiga o‘tadi. Tozalanayotgan metallda uning konsentratsiyasi 0,005—0,01% ni tashkil qiladi.
Tellur ajratib olish metallik natriy bilan olib boriladi. Jarayon tellurning natriy bilan xomaki metallda erimaydigan Na₂ Te birikma hosil qilishiga asoslangan.
Natriy telluridi 953°C da eriydi va zichligi nisbati kam bo‘lganligi sababli qo‘rg‘oshin sirtiga sizib chiqadi.
Natriyning optimal sarfi 1 kg tellurga to‘g‘ri keladi. Xomaki qo‘rg‘oshinga nisbatan uning sarfi 0,06% ni tashkil qiladi. Suyuq metallga yuklangandan so‘ng 5—10 daqiqa aralashtirilsa, 90% dan ziyod tellur ajralib chiqadi.
Surma, mishyak va qalaydan tozalash
Bu metallardan tozalash ularni qo‘rg‘oshindan nisbatan kislo-rodga ko‘proq tortilish kuchiga ega bo‘lgan usul qo‘llanadi: oksid-lantiruvchi va ishqorlantiruvchi.

1-Rasm. Qo’rg’oshin aglomeratini eritish uchun shaxtali pech. 1-gorn; 2-qoramtir qo’rg’oshin chiqarish sifoni; 3-furma; 4-suvli sovutish tizimining kollektorlari; 5-shaxta pechi; 6-koloshnik; 7-yuklanuvchi shiber; 8-koloshnikning tepa qismi; 9-havo purkash uchun kollektor; 10-shlak chiqarish sifoni.
Oksidlantiruvchi bo‘yicha tozalashda 750—800°C haroratda suyuq qo‘rg‘oshin vannasiga havo beriladi. Bunda birinchi bo‘lib qo‘rg‘oshin oksidi PbO paydo bo‘ladi. PbO qo‘rg‘oshin erib, butun hajmga tarqaladi. Keltirilgan metallar PbO bilan qo‘rg‘oshinda almashuv reaksiyasi oqib o‘tadi. Jarayonning kimyoviy shakli quyidagicha:
2 [Pb] + O₂ = 2 (PbO) (26)
n [Me] + mO₂ = (Me_n O_m) (27)
n [Me] + m (PbO) = (Me_n O_m) + m [Pb] (28)
Surma, mishyak va qalay oksidlari (Sb₂O₃, Sb₂O₅, As₂O₃, As₂O₅) ortiqchasi bilan o‘zaro bog‘lanib, qo‘rg‘oshinda erimaydigan staknot (PbO•As₂O₃), arsanot (pPbO•gAsO), arsenit (pPbO•gAs₂O₃), antimonit (x PbO•y Sb₂O ₃) va antimonatlar (x PbO• y Sb₂O₅) hosil qiladi. Shu birikmalar shlak fazasini tashkil qiladi va pechdan chetlatiladi.